WEEK 26 / 27 JUNI 1999

Frans Mensonides Schop omhoog Over de Amerikaanse management-goeroe Peters weet ik zo goed als niets te vertellen. Des te interessanter kan ik uitweiden over het naar hem genoemde Peters-principle. Peters ontdekte zijn principe in de jaren veertig, een tijdperk waarin managementsgoeroes soms nog wel iets verstandigs te melden hadden. In het kort komt zijn theorie erop neer, dat de hiërarchie heilig is binnen (grote) organisaties, ongeacht of dat nu commerciële bedrijven zijn of ambtelijke instellingen. Wie de pik-orde omver probeert te werpen, kan een nare tijd tegemoet zien en wordt spoedig uit de organisatie verwijderd. Wie daarentegen netjes in het gareel loopt en niet al te slecht zijn best doet, kan rekenen op een langzame doch gestadige klim naar de top van de piramide. Tot dusverre niets spectaculairs. Het opmerkelijke van Peters theorie is de voorspelling, dat vrijwel iedereen uiteindelijk één promotie teveel maakt. In Peters terminologie: hij stijgt tot boven zijn competentieniveau. Bijna iedere carrièremaker komt ooit terecht op een post, waarvoor hij niet geschikt is. Daar blijft hij dan zitten. Wie zal hem verjagen? Niet de mensen, die onder hem staan. Die moeten hun incompetente chef lijdzaam uitzitten en rustig hun beurt afwachten; zo is de wet van de pikorde. Soms maakt een incompetente medewerker het te bont: niet alleen zijn ondergeschikten, maar ook zijn meerderen krijgen last van hem. In dat geval wordt hij er nog steeds niet uitgetrapt. Nee, hij krijgt een "Schop omhoog". Voor hem wordt een mooi baantje gezocht met een mooie titel. Hij krijgt bijvoorbeeld een ceremoniële functie als president-directeur-generaal of wordt gebombardeerd tot het soort adviseur waarnaar nooit wordt geluisterd. Waar zijn feitelijke invloed afneemt, stijgt hij zelfs nog in de pikorde. (Overigens is onze maatschappij tegenwoordig zo geëmancipeerd, dat overal waar in het bovenstaande "hij" of "hem" staat, nu ook "zij" of "haar" gelezen kan worden. Mannen hebben het alleenvertoningsrecht op incompetentie al lang verloren). Tot zover de theorie; nu de praktijk. Twee Nederlandse politici kregen de afgelopen weken een Peteriaanse "Schop omhoog". Frits Bolkestein (VVD) is al tientallen jaren een uiterst bekwaam stemmentrekker en demagoog. Daar houdt het wel mee op. Hij bleek een ramp als partijleider en is ook niet ministeriabel, zoals dat heet. Voor zijn partij werpt hij dus alleen tijdens verkiezingscampagnes enig nut af; verder hebben ze vier jaar lang alleen maar last van hem. Het idee om hem als Euro-commissaris naar Straatsburg te sturen, moet uit eigen kring afkomstig zijn. Andere partijen, paars of niet-paars, reageerden met begrijpelijk enthousiasme. Dat Frits al jaren te boek staat als anti-Europa (eigenlijk: als anti-alles en iedereen wat van buiten onze benepen landsgrenzen komt), mag de pret niet drukken. Peters was of is een Amerikaan, maar hij had "Europa" zo ongeveer kunnen uitvinden. Europa is bij uitstek geschikt voor de Schop omhoog. Het staat, hiërarchisch gezien, boven Nederland; bovendien is het werken er niet al te zwaar. Je kunt er Euro-commissaris worden (dan kun je je gang gaan zonder ooit gecontroleerd te worden) of Euro-parlementariër (dan hoef je nooit iets of iemand te controleren). Slechts enkelen misgunden Frits een rustige en lucratieve levensavond in de wandelgangen van Brussel en Straatsburg. Maij-Weggen maakte het meeste kabaal, maar zij is wel de laatste om erover te mogen zeuren. Hoe is zijzelf indertijd in Europa terechtgekomen?? De tweede Nederlander die een schop omhoog mocht krijgen, was Winnie Sorgdrager (D66), de meest rampzalige minister van Justitie uit onze parlementaire geschiedenis. Onder Winnie daalde het imago van Justitie tot het niveau van Colombia of België. Zelf kon ze er niet zo gek veel aan doen (dat is overigens één van de voornaamste kenmerken van incompetentie), maar het overkwam haar toch maar. Winnie mocht in 1998 niet terugkeren in het tweede paarse kabinet. Een jaar lang hebben wij weinig van haar gehoord. Toen solliciteerde ze naar de betrekking van Nationale ombudsman. Uit zestig kandidaten werd zij geselecteerd. Niet vanwege haar capaciteiten, maar omdat zij nog recht had op een Schop omhoog. Winnie besefte dat echter zelf niet (dat is een ander kenmerk van incompetentie) en trok haar kandidatuur in, nadat er wat rituele kritiek was ontstaan op haar voorgenomen benoeming. Arme Winnie! Hoe moet het nu verder met haar? Moet zij zich tot de dag van haar pensioen in leven houden met uitzendbaantjes? Nee, zo zit de wereld volgens Peters niet in elkaar. De paarse en andere partijen zijn al naarstig voor haar aan het rondkijken. Ergens in Europa is vast nog wel een leuk en niet al te lastig baantje te vinden. column-archief

De digitale reiziger Tangent: nog 87 miljoen seconden Hoge snelheid; vrije baan; grote betrouwbaarheid; een frequentie van 10 ritten per uur; dynamische informatie; meer dan 100.000 reizigers per dag; modern vormgegeven stations die van alle gemakken zijn voorzien. Het bovenstaande lijkt afkomstig uit een glossy presentatie voor een miljardenverslindend light-railproject; zo'n soort project dat uiteindelijk niet doorgaat of tot op het bot wordt uitgekleed. Misschien wel een magneet-zweeftrein. Niets is minder waar. We praten hier niet over rail- of zweefvoertuigen, maar over iets dat zich zal voortbewegen op rubberen wielen; een bus, dus. Bovendien is er geen sprake van uitkleden of afketsen. Integendeel: er wordt al aan gewerkt, al heel lang zelfs, en de opening vindt binnen afzienbare tijd plaats. Over 87.000.000 seconden, om precies te zijn; althans volgens de teller op de website van het project . Dit alles tegen aanlegkosten van veel minder dan een miljard; volgens de ramingen gaat dit moois "slechts" 500 miljoen gulden kosten. We praten over de Zuid-tangent (soms al bekend onder het koosnaampje "tangent"), de in 2002 te openen busverbinding tussen Haarlem NS en Amsterdam Bijlmer NS. Het "kerntraject" van deze lijn, 24 kilometer lang, wordt uitgevoerd als vrije baan met een aantal ongelijkvloerse wegkruisingen. Dit traject loopt van Haarlem Schalkwijk via Vijfhuizen, Cruquius, Hoofddorp en Schiphol Centrum naar Schiphol Noord. Tussen Haarlem NS en Schalkwijk zullen de hypermoderne tangentbussen gebruik maken van de bestaande weginfrastructuur; hetzelfde geldt voor het trajectgedeelte tussen Schiphol-Noord en de Bijlmer. Men studeert nog op latere uitbreidingen. Rond 2008 zou de tangent vanaf Haarlem NS naar het noorden doorgetrokken kunnen worden, bijvoorbeeld via Velserbroek naar IJmuiden. Aan de oostkant wordt een verlenging gepland naar Weesp en / of naar Amsterdam-Zeeburg, dat tegen die tijd zo'n 50.000 inwoners zal tellen. We kunnen lang praten over de tangent, maar dat is feitelijk niet nodig, omdat het project een zeer fraaie en heldere website heeft. Verder heeft De digitale reiziger vorig jaar al een ritje langs de tangentroute gemaakt. Lijn 174 (Weesp - Haarlem) volgt ongeveer het tracé van deze nieuwe busverbinding. In dat artikel, verschenen in de reeks "Langs lange lijnen" wordt ook de kreet "tangent" uitgelegd. Dank zij het bestaan van hyperlinks zouden wij het hierbij dus kunnen laten; toch moet ons nog iets van het hart. De tangent heeft nu al, nog voordat er ook maar één reiziger is vervoerd, een prijs gewonnen: "de European Public Transport Prize 1998". Dat lijkt me een beetje voorbarig. Ik voorzie, als onverbeterlijk zwartkijker, nog wel wat probleempjes. In de eerste plaats de snelheid. Volgens de specificaties moet deze gemiddeld ruim 40 kilometer per uur bedragen. Als ik lees, dat de bus via bestaande infrastructuur door het centrum van Haarlem zal rijden, dan hou ik mijn hart vast. Haarlem is een van de minst busvriendelijke steden van Nederland. De straten zijn krap en de negenogen staan vrijwel altijd op rood. Lijn 70 (IJmuiden - Schalkwijk) legt momenteel tussen Haarlem NS en winkelcentrum Schalkwijk dezelfde route af als straks de tangent. De bus doet een dikke 20 minuten over dit stukje van krap 4 kilometer, wat neerkomt op "ietsje" minder dan 40 kilomter per uur. In de tweede plaats vraag ik me af of het werk aan de tangentbaan wel helemaal op schema ligt. Als je langs het traject rijdt, zie je enkele grote kunstwerken in aanbouw (onder meer de tunnel onder de Ringvaart, tussen Haarlem-Schalkwijk en Vijfhuizen). Op vele andere plaatsen is nog geen enkele bouwactiviteit te bespeuren. Dit, terwijl men al sedert 1994 bezig is met de aanleg. Ik zou een opmerking kunnen maken over de busbaan op Voorne Putten , die op een regenachtige namiddag uit de grond is gestampt, maar het volkje bij de Maas is nu eenmaal wat voortvarender dan dat bij Spaarne en IJ, daar is weinig aan te doen. Een gelukkige omstandigheid: in april 2002 MOET de baan af zijn. Dan opent namelijk de Floriade zijn poorten. Deze mega-bloemenshow wordt gehouden op een nu nog braakliggend terrein in de Haarlemmermeerpolder, gelegen tussen de dorpjes Vijfhuizen en Cruquius. Er is een goede OV-verbinding nodig om de miljoenen bezoekers van de Floriade aan en af te voeren. Er staat dus veel druk op de ketel om het project binnen de resterende 87 miljoen seconden te voltooien. Een ander somberstemmend punt, tenslotte, is het feit, dat de tangent voorbestemd was als tramverbinding. Aan het eind van de jaren 80 dachten de plannenmakers aan een light-railverbinding tussen IJmuiden en Weesp. De tram zou moeilijk inpasbaar zijn in de centra van IJmuiden en Haarlem, en werd dus geprojecteerd op grote afstand daarvan, langs duinen en door weilanden, waar je weinig reizigers trekt. Dit plan is gelukkig niet doorgegaan, maar er blijven stemmen opgegaan om de tangent meteen te vertrammen. Dat zou neerkomen op het openbreken van het al gerealiseerde gedeelte van de busbaan, met alle vertraging van dien. Vooral de HTM maakt zich sterk voor een tram-tangent. HTM wil de tangent graag exploiteren. Jawel, de HTM! Alsof ze in Den Haag hun handen al niet vol hebben aan hun tramtunnel! Voorlopig is het gevaar afgewend; het kerntraject zal gerealiseerd worden als busbaan. Over ombouw op tram wordt ergens diep in de 21e eeuw een beslissing genomen. Maar de tramlobby is krachtig en het gezeur zal wel tot 31 maart 2002 blijven aanhouden. Dat zijn de bedreigingen die de Tangent de komende 1000 dagen boven het hoofd hangen. Hopelijk is de tangent geen aprilgrap en zullen we in 2002 zelf kunnen constateren dat dit project echt een prijs waard is. Op de foto : de aanleg van de tunnel onder de Ringvaart bij Vijfhuizen. Op de achtergrond de flats van Haarlem Schalkwijk.