Langs lange lijnen: NZH 174

Inleiding

Bijlmer

Amstelveen

Hoofddorp

Haarlem en bollen

In kort bestek

De Cijfers

Eerst maak ik een ommetje door Weesp. Spoorreizigers komen doorgaans niet verder dan het station, een knooppunt waarvandaan per stop- of sneltrein gereisd kan worden naar Amsterdam / Enkhuizen, Lelystad, Schiphol, Den Haag CS, Utrecht CS en het brandnieuwe station Amersfoort. Het stadje zelf is een bezoek toch ook wel waard, zeker voor wie een liefhebber is van grachten, sluizen, plassen, molens en petieterige huizen. Het stadhuis is allesbehalve petieterig; je zou het zelfs overdreven groot kunnen noemen voor een zo'n betrekkelijk kleine plaats. Inderdaad, het is daar op dinsdag markt.

Alvorens ik aan boord stap van de Den Oudsten-DAF, nr. 9879, moet ik eerst enkele termen verklaren uit het geheimtaaltje van verkeersdeskundigen.

"Dakpanvervoer" is niet het transport van partijen dakpannen op weg van steenfabriek naar bouwplaats, maar het verschijnsel dat op lange buslijnen veel mensen tussentijds instappen en uitstappen. De gemiddelde afstand die door een reiziger wordt afgelegd is veel korter dan de totale lengte van de lijn; het totale aantal passagiers per rit ligt belangrijk hoger dan het aantal zit-en staanplaatsen in de bus. Begrijpelijk, als je er even over doordenkt.

Een vervoersbreuk is geen door overmatig reizen per bus veroorzaakte botziekte die recht geeft op vijf maanden ziekteverlof en op door de rijksoverheid gesubsidieerde rijlessen. Nee, het is het verschijnsel dat bij een bepaalde halte of binnen een bepaald gebied heel erg veel mensen in- en uitstappen, naar verhouding tot het aantal mensen dat in de bus blijft zitten. Is het aantal in- en uitstappers groter dan het aantal doorgaande reizigers, dan spreekt men van een absolute vervoersbreuk.

Een tangentiële lijn, of kortweg een tangent, is geen begrip uit de occulte wetenschap der trigonometrie, maar een buslijn die met een grote boog om het centrum van een stad of agglomeratie heenrijdt. In de beleving van een beleidsambtenaar die werkt bij de ROA (Regionaal orgaan Amsterdam) is dit dus een lijn die niet in de grachtengordel komt, ongeacht waar hij dan wel komt.

De modal split heeft niets met voorjaarsmode van doen, maar staat voor het percentage reizigers dat per OV van A naar B reist, of per fiets of per auto.

Zo, weer wat kennis gespuid.

---

Bijlmer

Lijn 174 rijdt op Weesps grondgebied als stadslijn. Hij stopt bij elk tuinhek, kruist zijn eigen route en maakt dus al met al een weinig snelle start. In Weesp trekt de bus, ondanks de markt, weinig reizigers. De afstanden zijn in dit plaatsje voor de meeste mensen wel te lopen of te fietsen.

"Weesp 1" zegt een ANWB-wegwijzer. Inderdaad rijden we even later opnieuw door Weesp. Het lijkt er nu op dat we toch echt op weg gaan naar Amsterdam Zuid Oost; we stoppen te Driemond, een klein dorpje dat tot de gemeente Amsterdam behoort. Nog later zie ik het namaak-planetarium Gaasperplas mijn raam binnen komen rijden, alsmede het gelijknamige metrostation. Een metrostation verder, Kraaiennest, is het beginpunt van de korte ritten van lijn 174. "Kort" is een relatief begrip: het ritje Kraaiennest - Haarlem station duurt toch ook nog een kleine 2 uur. Op dit traject wordt op maandag t/m vrijdag overdag een kwartierdienst geboden.

De beide takken van de Amsterdamse Oostlijn (die zo genoemd wordt omdat hij in Zuid-Oostelijke richting rijdt!) liggen zo'n twee kilometer uit elkaar. er tussenin ligt Nerderlands meest omstreden en meet beschreven woonwijk: de Bijlmer. Mensen uit de Grachtengordel spreken met dedain over de lelijke torenflats, de vermeende tienduizenden illegale vluchtelingen die er wonen en nemen graag het woord "ghetto" in de mond. Feit is dat - onder de rook van de Atlas en andere high-tech kantoorwijken - een aanzienlijk deel van de beroepsbevolking werkloos is. Projectontwikkelaars uit de GG weten wel raad met de lap grond ten Zuidoosten van hun egelstelling: breek die rotflats af en bouw er dure optrekjes voor de rijken. De Bijlmerbewoners komen in het geweer. Er zijn doorgewinterde Bijlmer-aanhangers die nergens anders zouden willen wonen.

Bijlmer. In het gebied tussen beide metrolijnen rijden, behalve de 174, ook nog twee stadslijnen; 59 (Holendrecht AMC - Duivendrecht - Muiderpoort - KNSM) en 60 (Holendrecht - Duivendrecht). Al deze bussen zijn "tangentiëel", zeker in de ogen van de verkeersplanologen uit de GG. Voor de bewoners van de flats zijn de lijnen juist gericht op de centra van hun wijk: het winkelcentrum Amsterdamse Poort tegenover het Metro- en NS-station Bijlmer en het winkelcentrum onder Ganzenhoef. In de Bijlmer loopt de bus nu eindelijk eens vol.

De meeste reizigers, waaronder ik, stappen uit in de buurt van de Amsterdamse Poort. Er is hier dus sprake van een vervoersbreuk. Vandaag of morgen komt iemand op het idee om de lijn bij station Bijlmer te knippen. Het aantal lange lijnen in Nederland is sterk aan verandering onderhevig. Soms wordt zo'n lijn ineens in tweeën of drieën gehakt. Lange lijnen hebben een paar nadelen voor de exploitatie, waarvan moeilijk beheersbare punctualiteit een van de belangrijkste is. Vandaag is daarvan op lijn 174 niet al te veel van te merken. Alle bussen arriveren één of twee minuten te vroeg op knooppunthaltes.

Amsterdam ArenA domineert de omgeving. Aan de voet van het mega-stadion staat de bushalte voor het transport naar het ArenA-transferium. Jawel: een bus voor een ritje van een paar honderd meter. Het busje kan opgeroepen worden via een ingenieus elektronisch systeem. Juist komt er een busje aangereden. Er zit maar één passagier in, maar ik moet er eerlijkheidshalve bijzeggen, dat er momenteel geen thuiswedstrijd van Ajax plaatsvindt. Het eethuisje tegenover de ArenA heet "the Skybox". Een skybox is een luxueuze salon waar men - goed verwarmd, gelaafd, gespijzigd en misschien wel gechapperoneerd door lieftallige dames - de wedstrijd kan volgen. De zakenheren uit de hypermoderne kantoren bieden hun relaties graag een avondje skybox aan, dat duurder uitpakt dan de uitkering van de gemiddelde flatbewoner aan de overkant van metrobaan.

Eigenlijk moet je daar heel verontwaardigd over doen. Is dat nu de spreiding van macht, inkomen en kennis, die ons ooit beloofd was in de tijd dat socialisten nog lichtrood waren in plaats van paars? Ik denk erover na als ik rondslenter door de Amsterdamse Poort, waar de winkels luxer zijn dan in Ganzenhoef en het publiek blanker. Stof voor een paar columns, dat voel ik wel. Spreiding van inkomen is mislukt, nergens zie je dat duidelijker dan in de Bijlmer. Spreiding van macht, daar heb ik nooit veel fiducie in gehad. Dan zul je de macht eerst moeten afpakken van de mensen die de macht in pacht hebben; om dat voor mekaar te krijgen heb je een hele grote concentratie van macht nodig. Spreiding van kennis is wel gelukt. Iedere koekenbakker die het ABC machtig is, kan een HBO-diploma halen. Maar ook dat is een onderwerp voor een column; laat ik mijn kruit niet op deze plaats al verschieten.

Het is zonnig, niet al te koud en ik eet een Italiaans ijsje. Dit alles kan bij mij hoegenaamd geen lentekriebels wekken. Ik heb daar nooit last van; misschien komt het omdat ik in de herfst geboren ben.

Amstelveen

Bij halte staat de bus van 14.05 klaar; ook een Den Oudsten DAF. Een gelede bus: ze verwachten zeker nogal een toeloop, vanmiddag.

Mijn volgende etappe, naar busstation Amstelveen, duurt slechts 20 minuten. We zien, tussen de Bijlmer en Ouderkerk a/d Amstel, zowaar weer wat groen. "Als ik voor dit tentamen een 4 komma 8 haal" zegt een HBOer, "dan sta ik gemiddeld nog een 5 komma 45. Dat wordt afgerond op 5 komma 5. Dat is nog net voldoende". "Ik vind Klaassen zo'n waardeloze docent" antwoordt de ander. "Hij laat ons alles zelf uitzoeken. Nooit een duidelijk antwoord. Altijd: kan vriezen, kan dooien. Daar ga je toch niet voor naar school!"

Ineens begrijp ik wat er mis is met spreiding van kennis. Hoe meer je kennis uitspreidt, hoe dunner het laagje wordt.

Het busstation van Amstelveen ligt op het knooppunt van de vier windstreken. De bussen die Amsterdam verbinden met de villa's van Aalsmeer, Uithoorn en Mijdrecht, ontmoeten hier de lijnen van Haarlem naar Weesp en Utrecht. Verder rijden er nog wat lokale bussen rond. Het busstation is overdekt en is voorzien van duidelijke dynamische reisinformatie die echt werkt. In het midden staat een vierkante wachtruimte met deuren naar alle windstreken. Een mooi geheel; als ik persé ergens over wil zeuren, dan moet me van het hart dat de reizigers uit het winkelcentrum van Amstelveen, op weg naar het busstation, overhoop dreigen te worden gereden door auto's die onverhoeds uit een parkeergarage komen stuiven. "Ken ROVER daar nou niks aan doen?"

Ik wil een foto maken van een bus, maar in dat hele grote busstation, met al die lijnen, staat nu net geen bus gereed voor vertrek. Wel zie ik op het wat excentrisch gelegen perron L de volgende bus 174 al weer binnenrijden, terwijl er slechts één passagier bij de halte staat. Met een sprint weet ik de bus nog te bereiken.

Schiphol

We zetten koers naar Schiphol en rijden ter hoogte van Schiphol Oost de Haarlemmermeer binnen. Of het aan de rijstijl van de chauffeur ligt of aan de ontbrekende vering van de ouwe bus (typenummer en merk ben ik vergeten te noteren), maar bij elke oneffenheid in de weg kom ik enkele decimeters los van mijn stoel. Behalve luchtvaart- en spoorwegknooppunt is Schiphol steeds meer een busknooppunt aan het worden. Zo'n vijftien lijnen vertrekken hier naar alle delen van de hoofdstelijke regio, met uitschieters als Alphen a/d Rijn (lijn 197).

Schiphol hecht er waarde aan, medewerkers en vliegtuigpassagiers per OV naar de Luchthaven te laten reizen. Het streefgetal voor 2010 is een modal split van 50%. Schiphol heeft al enkele jaren geleden een net van pendelbussen geïntroduceerd op het luchthaventerrein, dat 24 uur per dag beschikbaar is voor de personeelsleden. Verder ziet de luchthaven veel in de Tangent Zuid, de prestigieuze busbaan van IJmuiden naar Weesp, die ooit lijn 174 (gedeeltelijk) zal moeten vervangen. De tangentbussen zullen aanzienlijk minder lang over hun rit doen dan de huidige totaaltijd van bijna 3 uur. De aanleg van de Zuid-tangent gaat niet al te vlot. Aan het eerste traject, Haarlem Schalkwijk -Schiphol Oost, wordt nu al jaren gewerkt. Pas in 2002 zal hier de eerste bus rijden.

Bij De Hoek, aan de Zuidrand van Schiphol, is een bustunnel in aanleg voor de Tangent. Hopelijk verzinnen ze een andere naam voor deze bus; ze hebben nog tijd zat om iets beters te bedenken. Velen zien overigens liever meteen een sneltram rijden over de Tangent-baan.

Hoofddorp

Ik herken het grote kantorenterrein tussen Schiphol en Hoofdorp. Enkele maanden geleden heb ik hier gesolliciteerd bij een IT-bedrijf. Het gesprek verliep niet onbevredigend, maar het verhaal was nogal ingewikkeld en thuisgekomen kon ik me nauwelijks meer te binnen brengen wat ik de hele dag zoal zou moeten doen bij dit bedrijf. Niet zonder opluchting nam ik enkele dagen later kennis van mijn afwijzing.

We bereiken Hoofddorp. De bekendste figuur uit de geschiedenis van deze plaats is Dick Trom. In de boekwinkel, gevestigd in het dertien-in-een-dozijn winkelhart, koop ik een CD-ROM. Ik krijg er een spaarkaart bij; er wordt niet eens gevraagd of ik daar wel behoefte aan heb. "Ik doe de kaart dus in het zakje" zegt de juffrouw pinnig, en op een onderwijzerstoontje, alsof ik volslagen imbeciel ben, "en ik doe een exemplaar erbij van het spaarreglement". O jee, ook dat nog. Een reglement. Dat overtreden kan worden. Wat zou je krijgen als je het reglement met voeten treedt? Twintig stokslagen? Geheel murw gebeukt door voorjaarsmoeheid, laat ik het verhaal van de winkelierster over me komen. Dit spaarkaartengedoe schreeuwt om protest. Ik neem me voor, de spaarkaart met reglement en al buiten meteen aan snippers te scheuren. Maar als regel éen nu eens luidt: "Het is ten strengste verboden een eenmaal geaccepteerde spaarkaart te vernietigen, weg te gooien of te verminken, op straffe van uitsluiting". Thuis eerst nog maar eens goed nalezen, dat ik er geen moeilijkheden mee krijg, want die heb ik al genoeg.

Bij de halte Raadhuis stap ik op lijn 174. Geen gelede bus, dit keer. Wel een volle. Ik tel, mezelf incluis, 37 passagiers. Om de hoek, op de Melis Spaansweg, staat nog een massa mensen klaar. De meesten zijn op weg naar Toolenburg. In die wijk is in het begin van de jaren negentig een busbaan aangelegd naar Almerens model: een betonnen lint dat zich door de woonwijken slingert, met beveiligde gelijkvloerse kruisingen. De baan is 7 kilometer lang en loopt van het station naar Corversbos, in het westen van de stad. Behalve lijn 174 maakt ook de stadsdienst nr. 77 gebruik van de vrije baan.

Van een NZH-functionaris hoorde ik ooit, dat busverbindingen als de 174 de "verdienlijnen" zijn van het streekvervoer; dit zal wel een eufemisme geweest zijn voor "weinig verliesgevend". De lange kwartierdiensten, met dakpanvervoer, brengen veel meet geld in het laadje dan nieuwvormingen als spitsbussen, Interliners, belbussen en wat er allemaal niet is uitgevonden, de laatste jaren. Andere toppers in NZH-Zuid zijn: 50-51 (Leiden - Lisse - Haarlem) en 140 (Haarlem - Hoofddorp - Aalsmeer - Uithoorn - Utrecht). Allemaal draken van lijnen, vind ik, waar je een eeuwigheid in zit. Deze lijnen maken zo groot mogelijke omwegen om zoveel mogelijk passagiers op te kunnen pikken. Daarom zijn ze zo succesvol. En zo gehaat bij doorgaande reizigers.

Haarlem en bollen

De bus passeert het stoomgemaal Cruquius, een van de weinige, zo niet de enige toeristische attractie op deze lijn. Cruquius is een mooi en indrukwekkend staaltje van 19e eeuwse technologie. Samen met de gemalen Lijnden en Leeghwater pompte Cruquius in drie jaar tijd het Haarlemmermeer leeg, een uit zijn krachten gegroeide visvijver, die met het jaar groter werd en bij elk briesje onmiddellijk buiten zijn oevers trad. Niemand betreurde de teloorgang van het Haarlemmermeer, behalve misschien een enkele visser. Hoewel: het kon spoken op deze plas ( die door Haarlemmers het Leydsche Meer werd genoemd; dat zegt al genoeg). In de naam Schiphol schijn je "hol" op te moeten vatten als "hel". De hel voor de schepen, wie denkt daar nog aan als hij instapt in de Martinair naar de Costa Brava.

Terwijl de bus via Heemstede Haarlem bereikt, luister ik de conversatie af van twee pubertjes, die hard gelopen hebben om de bus te halen. De een is wat ouder dan de ander en spreekt tegen hem op koeionerende toon.

- "Je bent moe, jongen! Je hijgt. Je zweet als een rund".

-"Je zweet zelf, jongen. Je bent zelf moe"

-"Ik loop dat parcours in drie kwartier jongen. Dat haal jij niet."

-"ik loop niks minder hard dan jij jongen. Als jij er drie kwartier over loopt, loop ik er drie kwartier over.

-"hier, kijk eens wat je aanhebt jongen. Hemd, T-shirt, trui, jas. Vind je het gek dat je zweet, jongen?

-"Je zweet zelf, jongen"

-"Ik ben sterker dan jou. Ik gooi je zo de bus uit, jongen, als ik dat wil".

-"Ach jongen, ik ben even sterk als jij"

(De kleine trapt tegen de ruit)

-"Daar kom je niet doorheen, jongen, met je schoenen".

-"Daar kom ik best doorheen, jongen. Gewoon Wham"

-"Dat is heel speciaal veiligheidsglas, jongen. Daar kom je met een steen nog niet doorheen".

-"wel, jongen".

-"niet, jongen. Als gooi je nog zo hard"

-"Wedden van wel".

-"Nee jongen. Daar kom jij niet doorheen. Daar kom je alleen doorheen met dat speciale hamertje. En dan moet je nog precies weten waar je moet slaan. Pok! precies op de goeie plaats. Daarzo. Dan versplintert het glas"

-"Ach, jonge" (We rijden over de Parkstraat) "Moeten we eruit? Is dit het station al?"

-"Kijk nou eens goed, jongen. Vind je dit een station, dan? Zie jij hier treinen, soms?"

-"Ach jongen!"

-"Kijk. Hier is het station. Hij stopt hier twee keer. Bij de ingang en op het busstation".

-"Ach, nee jongen"

-"Hij stopt twee keer, jongen. We gaan er hier nog niet uit. We gaan er bij de tweede uit."

-"Ah, jongen!

-"Iedereen stapt hier uit. We stappen ook maar uit".

-"OK, Jongen!"

Ik word altijd zo moe van dit soort conversaties, jongen, zelfs als ik slechts toehoorder ben.

Nu zou ik lijn 50 of 51 naar Leiden kunnen nemen, maar ik vind het wel genoeg voor vandaag, en pak de trein, die ruim een uur sneller is en bovendien een beter uitzicht biedt op de bollenvelden. Aanstaande vrijdag is de openingsrit van Lovers Bollenexpresse, als het krakkemikkige materieel tenminste rijvaardig is. Ik ben benieuwd. De digitale reiziger houdt je op de hoogte en zijn hart vast.

---

lijn 174 (Weesp - Haarlem) in kort bestek

De cijfers: lijn 174, dinsdag 24 maart 1998.