Met 148.000 inwoners is Nijmegen momenteel de achtste stad van Nederland. Het kleine centrum, gebouwd op de resten van de Romeinse markt, ligt nu aan de rand van de uitgestrekte stad. Een uitdaging voor het stadsvervoer: hoe krijgen we de mensen snel van A naar B?"

Op een tamelijk recente plattegrond bestudeer ik het patroon van de buslijnen. In de westelijke buitenwijken heeft men zich met een jantje-van-leiden afgemaakt van de straatnaamgeving; de straten zijn simpelweg genummerd, in plaats van fatsoenlijk Bezembinder, Brigantijn of Geel-groenlaan te heten. Suburbia, where the streets have no name, was dat in de jaren tachtig niet een hit van de Engelse popformatie De Dierenwinkel Jongens? Je kunt in Nijmegen wonen in Weezenhof, 13e straat, nummer 12. En regelmatig je verkeerd bezorgde post afhalen op de 12e straat, nummer 13. En je een slag in de rondte lopen naar de dichtstbijzijnde bushalte, want heel de wijk Weezenhof, ruim 50 ha. groot, telt slechts twee halten op lijn 2: Weezenhof 54ste straat en Weezenhof 10e straat. De overige wijken worden wat beter ontsloten met de bus.

Alle lijnen in West-Nijmegen komen tezamen bij winkelcentrum De Brabantse poort, aan de voet van station Dukenburg, waar enkele jaren geleden een modern busstation verrezen is. Ik besluit mijn tocht op die plek te beginnen.

De Hoop-Scheffer - De hoop-schepper - hoop op de Schepper, associeer ik. Woordgrappen van dit allooi kan ik beter overlaten aan Seth Gaaikema. Je wordt soms melig van zo'n treinreis.

In Nijmegen zie ik De Hoop - Scheffer nergens hangen (het door-en-door katholieke Nijmegen stemt ook zonder aansporing nog wel CDA). Wel lacht me op elke straathoek een aantrekkelijke jongejuffrouw toe die, slechts gekleed in Triumph ondergoed, 24 uur per dag in weer en wind hangt, onbeschermd tegen de wellustige blikken van mannen in de leeftijdscategorie 11 tot en met 99. Ik kan niet begrijpen wat die reclamejongens nu eigenlijk denken te bereiken met hun posters en hun teksten. Verwachten ze nu werkelijk dat ik plotseling CDA-aanhanger wordt als ik een ouwe grijze muis aamborstig door een bos zie strompelen? En dat ik straks met een dozijn Triumph-BH's terugkeer in Leiden, alleen omdat ik zo'n medelijden voel met die in de kou hangende juffrouw? Dat is toch wonderlijk, als je er even bij stilstaat. Men probeert een product dat - een enkele fetisjist daargelaten - alleen door vrouwen gekocht wordt, aan te prijzen met een poster die voornamelijk door mannen bekeken zal worden. Reclame helpt gewoonweg niet. Je kunt het net zo goed laten. Communicatiewetenschappers weten dat al jaren, maar houden het zorgvuldig geheim. Zij blijven fabrikanten en politici wijsmaken dat zij wel reclame moéten maken omdat de concurrent het ook doet. Het is een soort wapenwedloop. Als alle concurrenten er eens tegelijk mee ophielden? Het straatbeeld zou een stuk overzichtelijker worden; een TV-avond een stuk aangenamer en korter; al onze aankopen een stuk goedkoper. Alleen: de man van dat bureau zal op straat komen te staan. Hij kan namelijk niets anders dan reclame maken.

Na deze beschouwingen besluit ik mijn aandacht zo langzamerhand weer op het OV te richten. Station Dukenburg is niet meer dan een halte; een paar betonplaten langs de spoorbaan Nijmegen - Den Bosch, waar elk halfuur een boemel stopt. Aan het busstation is meer zorg besteed. Het lijkt op Neckerspoel in Eindhoven, met dezelfde dynamische reisinformatie. Er is een overdekte wachtruimte en enkele snack-gelegenheden.

Een complete kleuterklas stapt aan boord van lijn 3. Ikzelf neem lijn 9. Deze rijdt van Dukenburg, via de andere stations (Nijmegen-Heijendaal en Nijmegen zonder meer) terug naar Dukenburg. Een heuse ringlijn dus; een verschijnsel dat in de meeste andere middelgrote steden allang is uitgestorven.

Het is niet druk aan boord van de oude standaardstadsbus. In de meeste steden is deze bus allang vervangen door een eigen model. Ook in Nijmegen is mijn bus een van de laatsten-der-Mohikanen. De andere bussen die ik vandaag zal nemen, zijn moderner; met van die dunne stoeltjes waar je, tegen alle verwachting in, toch comfortabel op zit.

De wijk waar de straten geen naam hebben, is in werkelijkheid toch wat aantrekkelijker dan ik vanachter mijn plattegrond veronderstelde. Als de bus het kanaal gepasseerd is, stapt bij de eerstvolgende halte een controleploeg in. Opmerkelijk: aan de boorden van de Vliet, waar ik mijn meeste buskilometers maak, heb ik gedurende dit hele jaar nog geen enkele controleurspet gezien. Nijmeegse controleurs bekijken niet alleen de vervoersbewijzen, maar maken ook een zeer uitgebreid kwaliteitsrapport op, waarvan een kopie wordt overhandigd aan de chauffeur. Deze voegt het gele bonnetje bij een verzameling andere gele bonnetjes in zijn tas. Er wordt hier intensief gecontroleerd.

Ik stap uit bij de KUN, de Katholieke Universiteit van Nijmegen. Eén halte voor het Radboudziekenhuis, waar vele stads-, streek- en Interlijnen bijeen komen. De KUN heeft een kleine compacte campus, gelegen op een terrein van 750 bij 750 meter. Goed bereikbaar per OV: station Dukenburg ligt op loopafstand; diverse buslijnen rijden langs de campus. Lijn 10 (Horstakkers - CS) en lijn 25 (spitsdienst Nijmegen NS - Groesbeek) rijden over het universiteitsterrein, zodat iedere student praktisch kan uitstappen vóór zijn collegezaal. Desondanks wordt op het KUN-terrein ook nog zeer veel gefietst. Voor elk gebouw staan de fietskluiten die ik als bewoner van een universiteitsstad zo goed ken.

Aan de oostzijde van de campus neem ik bus 11 naar Beuningen. De Nijmeegse stadsbus neemt ook een stukje streekvervoer voor zijn rekening. Op een poster lees ik, dat de Centrale VerkeersDienst (CVD) per 1-1-1997 geprivatiseerd is en voortaan Novio heet. Geruststellend wordt hierbij vermeld dat er voor de reiziger niet veel zal veranderen. De dienstregeling in de regio Nijmegen wordt vastgesteld door het college van bestuur van het Knooppunt Arnhem-Nijmegen, het KAN.

Novio werkt nauw samen met streekvervoerder Hermes. Zo rijden lijn 3 en lijn 7 (Wijchen - Nijmegen) als streekbus door naar Lent, Bemmel en Arnhem, onder het lijnnummer 33, resp. 32.

Mijn bus komt terecht in een verkeersopstopping en ik luister naar de gesprekken van de studenten. Zoals gebruikelijk draait het allemaal om studiepunten. "Zit je een heel jaar te studeren" klaagt een jongen met een ontevreden gezicht, "zak je voor dat laatste tentamen. Krijg je dus nul studiepunten. Zwaar balen!" Voor de jongen een reden om die studierichting maar niet te gaan volgen. Hij doet nu Beleid; dat is een stuk makkelijker. Een andere student beaamt dit. Dat hele dikke boek van professor.... (hij noemt een naam van een in beleidskringen blijkbaar vermaard kamergeleerde), daar mag je hoofstuk 1 in zijn geheel overslaan; van hoofdstuk 2 hoef je slechts 32 van de 72 pagina's te bestuderen. "Vorige week" zegt de jongen met het ontevreden gezicht, "moest ik om 12.00 in Nijmegen zijn voor een college Beleid. Krijgt die trein uit Hertogenbosch een storing. Kortsluiting. De vonken vlogen langs de ramen. We moesten verder met bussen. Ik kom tegen halftwee pas aan in de collegezaal. Was het net afgelopen. Ik kon gelukkig meteen weer terug. Dat was dus mooi meegenomen!".

"Politiek begrijp ik soms geen fuck van", zegt de andere student. Een meisje zit verdiept in een turf, getiteld "Beleid en Politiek". Twee onmogelijke begrippen, vind ik, zeker in combinatie met elkaar. Ik weet niet wat er in dat dikke boek staat, maar wat er ook instaat: het klopt in ieder geval niet met de praktijk. Daar zullen die studenten nog wel achterkomen, als ze eindelijk eens bij een baas gaan werken.

Bij het station staat de bus bijna tien minuten te wachten. De aflossende chauffeur komt niet opdagen. Als hij uiteindelijk toch nog aan komt stiefelen, is de vertraging opgelopen tot 7 minuten.

Beuningen is een uitgestrekt villadorp met alleraardigste optrekjes langs een rietplas. Bij het eindpunt, aan de rand van een uitgestrekt plantsoen, verandert lijn 11 in lijn 1 (Beuningen - Molenhoek). Ik stap uit en loop in de richting van een kerkspits, waar ik het centrum van Beuningen vermoed. Tien minuten later kan ik de kerktoren niet meer zien. Bij een bushalte staat een menigte moeders met kinderen. De traditie "op woensdagmidagmiddag samen naar de stad" wordt hier nog in ere gehouden. Ik heb Beuningen wel weer gezien en ga bij de halte staan. De bus komt eraan; dezelfde waar ik tien minuten geleden uitgestapt ben. De chauffeur geeft geen blijk van herkenning. Bus 1 is druk. Dat geldt ook voor de lijnen 5 (Grootstal - Groesbeek) en 6 (Beek - Brabantse Poort) die ik een halfuurtje later vanuit de stationsrestauratie volgestouwd zie worden. Novio kent zo te zien nog geen gelede bussen. In Den Haag, bij de HTM, zijn dergelijke bussen vorige week met veel tam-tam in gebruik genomen. In de residentie maken ze dan een kabaal alsof zij de gelede bus zelf uitgevonden hebben. In werkelijkheid is HTM bijna het laatste bedrijf in Nederland, dat ertoe is overgegaan.

Na de lunch neem ik lijn 5 naar Groesbeek. Deze bus arriveert propvol uit de wijk Grootstal. Met een vrij heetgebakerde chauffeur: hij roept, nog voordat de deur helemaal open is, al dat we door moeten lopen naar achteren, en probeert even later met driftig getoeter zijn voorganger duidelijk te maken dat hij erlangs wil. In de spiegel zie ik zijn verbeten gezicht; het liefst zou hij de bus die vóór hem staat, door het busstation heendouwen.

Later op de rit, waar de stad plaats maakt voor bos, blijkt de chauffeur wat tot bedaren gekomen te zijn. Ze scheuren hier in Nijmegen niet al te hard. De chauffeurs staan de passagiers over het algemeen beleefd te woord. Het valt mij op. In mijn geboortestreek worden reizigers die een verkeerde bus staande blijken te hebben gehouden, afgeblaft met de woorden Lekkerrr baidehand! In Nijmegen gebeurt zoiets niet. Is het de angst voor de gele briefjes of de spreekwoordelijke gemoedelijkheid waarvan Randstadbewoners veronderstellen dat die in de rest van Nederland voorkomt?

De bus wordt pas wat minder vol bij de Heilige Landstichting. Daarna rijden we over een lange weg met uitzicht op heuvels. Ons smalle, lage land loopt hier ten einde. Groesbeek ligt slechts drie kilometer van de Pruisische grens; een halfuurtje lopen langs de oude spoorlijn Nijmegen - Kleve, die nu de functie vervult van wandel- en fietspad. Ik besluit deze wandeling uit te stellen tot een dag waarop ik meer tijd heb, en loop langs het spoor een klein stukje de andere kant op, richting Nijmegen. Vele ROVER-activisten besteden al hun winteravonden aan een doorgaans vruchteloze strijd voor reactivering van dergelijke spoorlijntjes. Of dat verstandig is, weet ik niet. Wat heb je aan acht keer per dag een "Talent" naar Nijmegen, terwijl er nu elk kwartier een bus rijdt? Voorts heeft zo'n verroest, vervallen spoorlijntje een geheel eigen charme voor de wandelaar en fietser. Bovendien schijnen er langs zo'n obsolete lijn allerlei opwindende bloemen en planten te gedijen.

Het gemeentehuis van Groesbeek ken ik, al ben ik hier nog nooit eerder geweest. Ik mag me wel verrekt sterk vergissen als er niet exact zo'n gemeentehuis staat in Houten en in Voorhout. Hier moet ik het mijne van hebben. ik fotografeer het gebouw uit alle hoeken, zodat later een zorgvuldige vergelijking plaats kan vinden. Zou er één VNG-standaardstadhuis bestaan voor alle middelkleine forensendorpen in Nederland? Zoals je vroeger, in de tweede helft van de 19e eeuw, ook maar vijf soorten stationsgebouwen had? "Trek-het-maar-uit-je-la-architectuur" heb ik dit eens horen noemen.

Als ik vanuit Groesbeek terugkeer bij het station van Nijmegen, besluit ik scholierenlijn 23 (Station - de Goffert) te nemen. De bussen met lijnnummers tussen de 20 en de 26 rijden alleen op maandag tot en met vrijdag buiten de schoolvakanties in de (brede) spits. Een gevarieerd aanbod: er is een spitslijn naar een industriegebied, enkele scholierenlijnen en een lijntje (nr. 20) dat alleen rijdt in de wijk Aldenhof en stopt aan de halten Brabantse Poort, Aldenhof 50ste / 70ste straat, Aldenhof 52ste / 64ste straat, Aldenhof 53 ste/14 de straat, Aldenhof 13e / 38ste straat en de eindhalte: Aldenhof 12de / 32ste straat.

De bus komt aanrijden, gevuld met de scholieren die het lijntje zijn bestaansrecht geven. Voor de terugrit ben ik de enige gegadigde. Het is een kort ritje door een wijk met smalle straten. De bus heeft zijn eindpunt voor het St. Aloysiuscollege, aan de rand van het stadspark De Goffert, de thuisbasis van voetbalclub NEC die zich ook dit seizoen weer heeft genesteld in de onderste regionen van de ranglijst in de Eredivisie. In de Goffert is het kil, schemerig en enigszins mistig. Wel mooie herfstkleuren. Zo hoort het, op een oktobermiddag om kwart voor vijf.

Op de Hatertseweg neem ik lijn 6 richting Dukenburg. Deze bus is goed bezet. Door de verkeersdrukte raken we zo'n vijf minuten achter op ons schema. Een tegenvaller voor de forenzen op hun thuisreis, want in Nijmegen duurt een rit van het station naar de rand van de stad toch al bijna een halfuur. In de wijken Malvert, Lankforst en Zwanenveld rijdt de bus een kronkelroute door de genummerde straten. Hier dringt de bus goed door in de woonwijken. Station Dukenburg; de cirkel is rond.

2 november 1997

Rian v.d. Borgt geeft uitgebreide informatie over de dienstregeling van Novio.

TERUG naar homepage de digitale reiziger

Stadsvervoer Nijmegen* in cijfers

*Exclusief nachtlijnen; exclusief lijn 32 / 33 Nijmegen - Arnhem

Indruk van de digitale reiziger: