Boekbespreking:

Weg met de file

Hans van de Braak

Ik weet niet hoe het met u is, maar met mij is het zo dat ik alleen in het openbaar vervoer nog aan boeken toekom. Thuis lokt altijd het beeldscherm van computer en televisie. Afgelopen zaterdag een treinreisje gemaakt naar de familie in Groningen. Voor de lange donkere terugreis heb ik een boekje meegenomen getiteld "Weg met de file" van de verkeerssocioloog Hans van de Braak. Dit boekje zou een antwoord geven op de vraag waarom de bestrijding van de fileplaag toch zo moeizaam gaat. v.d. Braak verdiept zich daartoe grondig in de psyche van de automobilist, waar zich processen afspelen die teruggrijpen op tijden ruimschoots vóór de uitvinding van de auto.

Het boekje lijkt voornamelijk geschreven te zijn voor notoire autohaters, waar ik mezelf overigens niet onder reken. De auto wordt achtereenvolgens afgeschilderd als:

• een verlengstuk van het menselijk lichaam;
• een statussymbool
• een wapen in de handen van een krijger;
• een mechanische voortzetting van het paard, en daarmee van de heerschappij van de mens over de natuur;
• een diersoort die zich - door het ontbreken van natuurlijke vijanden - ongeremd kan voortplanten;
• vijand nummer een van moeder Gaia.

De schrijver beroept zich bij zijn betoog onder meer op de geschiedenis van het Romeinse Rijk, de evolutietheorie, Galileo Galilei en de overgang in het stenen tijdperk van de jacht naar de landbouw. V.d. Braak deinst er ook niet voor terug om filosofische problemen rond ruimte en tijd aan de orde te stellen.

Ik kan best waardering opbrengen voor een pittige theoretische beschouwing die raakt aan vrijwel alle terreinen van menselijke kennis. Ik vraag me wel af wat het praktische nut van een en ander is. V.d. Broek vindt dat de "auto-riteiten" (leuk gevonden!) bij het bestrijden van het file-probleem teveel grijpen naar lapmiddelen, zoals rekening rijden; carpoolstroken en voorlichtingscampagnes. Het echte probleem, bewustzijnsvernauwing bij de filerijder, wordt niet aangepakt. De filerijder erkent het fileprobleem wel, maar ziet zichzelf niet als een van de oorzaken ervan (Ik noem dat altijd: het Ze-moste-der-iets-an-doen syndroom).

Als ik op Schiphol in de trein naar Leiden stap, heb ik nog zes bladzijden te gaan in "Weg met de file". Nu zal de schrijver eens voor de draad (file komt van filum, draad, schrijft hij ergens) moeten komen met de beloofde oplossingen voor het file-probleem. Hoewel? Was ons wel een oplossing beloofd? Ik had de flaptekst beter moeten lezen. Er staat "Weg met de file raakt aan de kern van de zaak"; dat is iets anders dan een oplossing vinden.

De kern is volgens v.d. Braak, dat de autorijder bewust gemaakt moet worden van zijn eigen aandeel in de file en in de maatschappelijke schade die zijn automobiel aanricht. Het draait allemaal om educatie; hét panacee van de socio-wetenschappers. Al op de lagere school moet dit beginnen. Het moet de leerling duidelijk gemaakt worden dat het niet normaal is dat zijn vader als een losgeslagen Neanderthaler achter het stuur zit.

Ook in de rijopleiding moet aandacht besteed worden aan de schadelijke eigenschappen van het insect auto. Je krijgt geen rijbewijs als je niet zes schadelijke uitlaatgassen weet te noemen; zoiets lijkt de bedoeling te zijn van v.d. Braak.

Timing: de trein nadert Leiden en het boek is uit. V.d. Braak heeft aan de kern geraakt, maar de files zullen er niet door afnemen. Volgens mij heeft dat voornamelijk te maken met de kwaliteit van het openbaar vervoer. In tegenstelling tot wat wetenschappers denken, zijn de automobilisten wel degelijk te bewegen hun voertuig te laten staan, als het openbaar vervoer er maar voldoende kwaliteit tegenover weet te zetten.

Dit valt gemakkelijk te staven met bewijzen. Een erg aansprekend voorbeeld heb ik altijd gevonden: het gedrag van reizigers op het traject Spijkenisse - Rotterdam, en dat van reizigers op het traject Duin- en Bollenstreek. De eersten hebben een ca. 10 keer zo grote neiging om zich per OV te verplaatsen. Toch mag je er niet vanuit gaan dat in de Delta een ander ras mensen woont dan op de geestgronden.

Ik vraag me soms af of de verkeersgeleerden al het gepsychologiseer over "de" automobilist eigenlijk niet gebruiken als een ingewikkeld excuus om zelf in de auto te kunnen blijven zitten, maar dat is misschien wel erg paranoïde. Om het mislukken van het carpoolen te begrijpen hoef je geen quasi-geleerde verhalen te houden over bijvoorbeeld territoriumdrift. Bekijk carpoolen nu eens als een vorm van openbaar vervoer die zich kenmerkt door een frequentie van één rit per dag per richting. De slechtst denkbare kwaliteit.

Ook het geringe gebruik van transferia is niet echt raadselachtig. Automobilisten houden niet van overstappen. Het OV moet een totaalpakket van deur tot deur aanbieden om te kunnen concurreren met de auto.

Van der Braak heeft het in zijn geschrift nauwelijks over OV, dat hij wellicht zal beschouwen als het zoveelste lapmiddel. Plotseling beweert hij echter:

Vrachtwagens heb je nodig (...) Je kunt ook niet zonder politie en ambulance. Wie verder nog automobiel wil zijn, zou de dringendheid van zijn vervoersbehoefte moeten aantonen. En als dat niet overtuigend is, moet men verwezen worden naar het trein- en busvervoer.

Het OV als strafcorvee. Iedereen zou natuurlijk moeten begrijpen dat zoiets helemààl niet werkt.

Conclusie: "Weg met de file" is een vermakelijk boekje over de heilige koe en zijn berijder, maar de oplossing van verkeersproblemen kunnen we beter maar niet aan sociologen overlaten.

Verband kwaliteit en gebruik openbaar vervoer in het woon-werkverkeer

Frans Mensonides
31 december 1996

terug