<< naar thuispagina Frans Mensonides
Vliegen is leuker dan u denkt.
(NB: voor de herkomst van alle foto's, zie colofon aan de voet van de pagina)
Op 5 februari 2008 overleed in het Limburgse Vlodrop de zelfverklaarde geestelijke wereldleider Maharishi Mahesh Yogi (1917(?)-2008). Zijn bewonderaars vereerden hem als heilige; voor zijn critici was hij slechts een van vele geldgeile goeroes en sekteleiders op deze aardbol.
Maharishi (letterlijk: grote ziener; een eretitel die hij zichzelf heeft toegekend) verwierf in 1968 mondiale bekendheid doordat verschillende popsterren, onder wie de Beatles, bij hem in India in de leer gingen. Daarover binnenkort meer in mijn muziekrubriek Soundbites. Mijn eigen pad heeft hij zeven jaar later gekruist, niet persoonlijk, maar ik bevond me wel op twee handdrukken van de grote wijze uit het oosten. Daarover gaat dit artikeltje.
Het was in het voorjaar van 1975, dat je een woelig jaar mag noemen in mijn levensverhaal; ik heb er wel eens iets over verteld. Maharishi timmerde flink aan de weg, toen. Gebruikmakend van zijn naamsbekendheid uit het Beatles-tijdperk, wist hij de door hem (her)ontdekte meditatietechniek, Transcendente Meditatie (TM), aan honderdduizenden te slijten. Honderden door hem persoonlijk gevormde en geknede leraren zorgden voor verbreiding van zijn methode en leer.
TM bestaat uit twee maal twintig minuten per dag een zithouding aannemen, de ogen sluiten en een klank, de ‘mantra’, in jezelf herhalen. Dit heeft verregaande gevolgen. Al je spanningen worden opgelost, je komt tot diepe rust en je ‘transcendeert’: je denken gaat naar steeds verfijndere en diepere lagen, en uiteindelijk ben je bewust zonder meer, zonder je bewust te zijn van íéts. Hoe dat voelt, zou ik graag uitleggen, maar ik heb het nooit ervaren. Maar zegt dit tekeningetje niet alles?
Wie een aantal maanden of jaren doorgaat met TM, en daarbij liefst nog wat dure extra cursussen volgt, ziet alle aspecten van zijn leven verbeteren. Daarenboven raakt hij nog ‘verlicht’ ook, ook al weer iets waarover ik niet uit eigen ervaring kan berichten.
Ergens in april 1975 las ik er een artikel over in een plaatselijke krant. Nog diezelfde avond trok ik naar Het Witte Huis - een etablissement in Oegstgeest met die naam, wel te verstaan - voor een inleidende lezing door een van Maharishi’s discipelen. Wat me daartoe bracht, weet ik niet precies meer. Ik denk: voornamelijk nieuwsgierigheid en fascinatie. Toen vroeg ik me dat niet eens af. Daar ’75 toch al een raar jaar was, gaf ik gevolg aan vrijwel elke vreemde impuls die bij me opkwam. Het was verder ook niet niks, wat die Maharishi je voorspiegelde.
Maharishi was een kameleon, die in elk tijdperk precies vertelde wat de mensen wilden horen. In '75 vormden (linkse) intellectuelen zijn doelgroep. Hij ging dus op de wetenschappelijke toer en profileerde zich als een arme donder die de wereld afreisde voor het heil van de mensheid, met niet veel meer bagage dan de kleren die hij aanhad en het meditatiematje waarop hij zat. Hij beweerde, geen religie te brengen, doch een wetenschappelijke methode, de ‘Wetenschap der Creatieve Intelligentie’.
De lezing in Oegstgeest bestond voornamelijk uit allerlei wetenschappelijke feiten over TM, met overstelpend grafiekenmateriaal. Elk aspect van je leven verbeterde, als je regelmatig mediteerde; je kon zo gek niet verzinnen of TM hielp ervoor. En dat mediteren deed je beslist niet alleen voor je eigen heil. Je omgeving: gezin, familie, vrienden, werk, buurt, stad, vaderland, profiteerde mee. Dat was het ‘Maharishi-effect’. Als 1% van de wereldbevolking zou gaan mediteren, dan maakte de wereld een ‘fasesprong’. Oorlog, honger en criminaliteit zouden dan spoedig verschijnselen zijn uit het geschiedenisboek.
Die man die dat allemaal liet gebeuren, Maharishi, sprak tot ons via een video-opname. Ik had wat scepsis. Onze TM-leraar, die zoals gezegd zijn lesje van de Maharishi persoonlijk geleerd had, boezemde me ook niet veel vertrouwen in. Hij was weliswaar erg blij; voortdurend scheurden zijn mondhoeken vaneen voor een diep-verzaligde lach. Maar het leek niet helemaal van binnenuit te komen. Hij leek blij omdat hij erop geconditioneerd was, niet uit blijdschap; zoiets. Ik had dat goed gezien, vermoedelijk.
De week daarop ging ik naar de vervolglezing. Aan het eind daarvan gaf ik me op voor de ‘initiatie’ tijdens welke ik de TM-techniek zou leren. Indertijd werd daarvoor een alleszins schappelijke vergoeding naar draagkracht gevraagd, die varieerde van 400 gulden voor een gefortuneerd mens, tot 75 gulden voor een studerende of werkloze armoedzaaier. Daarvoor had je bovendien levenslang recht op ‘checking’, een soort doorsmeerbeurt van je meditatie. Drie decennia later, in ons tijdperk van fascinatie voor rijkdom, glamour en succes, werd Maharishi definitief een goeroe voor de rijken. Rond 2000 werd de heffing naar draagkracht afgeschaft. Ook zijn er in de loop der tijd wat bescheiden inflatiecorrecties toegepast. Tegenwoordig kost de initiatie de peulenschil van 2400 euro voor iedereen.
Grafieken, grafieken en nog eens grafieken
De dag van mijn initiatie brak aan, zaterdag 3 mei 1975; het leek me op voorhand een datum om te onthouden. Rond het middaguur bezocht ik een galerijflatje in Oegstgeest. Aan de voordeur hing een luchtbellentekeningetje zoals hierboven, zodat ik wist dat ik goed zat. Een kamertje van de flat was voor de gelegenheid opgetuigd als Hindoeïstische tempel met een soort altaar, met stinkende, walmende wierook en al.
Ik had, zoals mij was bevolen, een witte zakdoek en enkele bloemen en vruchten meegebracht. Deze werden door de leraar successievelijk op het altaar geofferd aan God weet wie (aan Maharishi’s eigen leermester Guru Dev, las ik achteraf). Daarbij mompelde de docent gezangen in het Sanskriet. Ik dacht, nuchter: heb je Grieks en Latijn net afgezworen; krijg je dít! Een leraar wordt trouwens geacht, die hele riedel uit zijn hoofd op te zeggen; spieken van een papiertje is uit den boze.
Het was een stuitend potsierlijke vertoning. Tijdens de ceremonie, die maar duurde en duurde, onderdrukte ik de aanvechting om in een homerische lachbui uit te barsten en weg te lopen. Uiteindelijk ontving ik de ‘speciaal voor mij geselecteerde’ mantra – waarvan ik later las dat die simpelweg afkomstig was uit een tabelletje met leeftijden; iedereen van 18 tot 24 jaar kreeg dezelfde.
Was de initiatie een individueel gebeuren; in de weken daarna vonden er een aantal groepsbijeenkomsten plaats, in datzelfde flatje. Mijn medeleerlingen waren geen geëxalteerde of goedgelovige types, maar eerder gesettelde burgers, veertigers en vijftigers, met een goede kritische zin. Enkele mensen waren gaan mediteren om soelaas te zoeken voor psychosomatische aandoeningen; anderen waren vermoedelijk om dezelfde redenen begonnen als ik. Geen idee hoelang zíj het volgehouden hebben. Toch vormden zulke mensen, zoals daar bijeen waren, het materiaal waaruit Maharishi zijn sekte heeft opgebouwd.
Lang niet iedereen kreeg je zover. Een man, een vormingswerker, haakte meteen af omdat hij de methode en Maharishi’s ideeënwereld daarachter elitair vond. Hij vreesde het contact met zijn achterban te verliezen als hij verlicht zou worden. Een verloren schaap. Een ander, een arts in ruste, bekritiseerde de wel erg simpele visie van Maharishi op de bedrading van ons zenuwstelsel. Ook die zal er wel niet in verder gegaan zijn.
De leraar pareerde alle kritiek. Het werd snel duidelijk: alles wat we van nu af aan zouden meemaken, stond in het teken van TM. Een psychosomatische juffrouw beweerde juist meer hoofdpijn gekregen te hebben, sedert de initiatie. Dat kwam doordat de meditatie bezig was, haar spanningen op te lossen, zei de docent. Hetzelfde antwoord kreeg een vrouw die naar haar zeggen de laatste dagen extra kribbig was jegens haar dierbaren. Ikzelf vertelde mijn leraar tijdens een checking een paar weken later dat ik schriftelijk staatsexamen Havo had afgelegd, en wel optimistisch was over het resultaat. Die goede afloop dankte ik volgens hem ook al aan die paar weekjes mediteren, eerder dan aan al die jaren schoolbezoek.
Rond het verschijnsel meditatie werd veel te veel toestand en poespas gemaakt in Maharishi’s beweging. Regelmatige meditatie, om het even volgens welke doctrine, zal vaak helpen bij mensen die te druk en te opgefokt zijn, net zo goed als een kwartier in een kaarsvlam staren helpt, of een stevige wandeling maken en nergens aan denken. Maar ik was werkloos en verveelde me normaal al een ongeluk. Dat mediteren was helemaal stomvervelend. Ik heb het toch nog, met onderbrekingen, een kleine maand volgehouden.
Nu moet ik erbij zeggen, dat ik helemaal geen type ben voor meditatie. Dat bleek ruim 20 jaar later, toen ik het echt nodig had, na een korte loopbaan in de ICT. Op advies van mijn huisarts leerde ik een yoga-achtige ontspanningsmethode, die werd aangeboden zonder de quasi-religieuze flauwekul die normaliter met yoga gepaard gaat. Maar ook die techniek heb ik zeer kortstondig beoefend. Ik kreeg er paniekaanvallen van en achtte het raadzaam, definitief af te zien van ontspanning en rust.
Goed, na mijn meditatieavontuur in 1975 ben ik Maharishi nog een tijd blijven volgen, als nieuwsfeit en als fenomeen, dan, en zeker niet als volgeling. Ik las alles wat ik over zijn beweging te pakken kon krijgen, artikelen en boeken pro en anti. Op een gegeven moment ben ik hem uit het oog verloren. Het bericht over zijn dood bracht me het hele verhaal weer levendig voor de geest. Het past naadloos in de hele sfeer van 1975.
Het verhaal van Maharishi zelf werd al spoedig vreemder en vreemder. In ’76 introduceerde hij het ‘Sidhi-programma’. Met die techniek, voor het leren waarvan je zeer veel geld moest neertellen, zou je in staat zijn, boven je meditatiekussen te zweven. Er zijn getuigenverklaringen van. De mediterende begint ineens vervaarlijk te schudden en te trillen, stoot vreemde geluiden uit en kiest vervolgens al schaterlachend het luchtruim. Maar zweven kun je het net noemen (natuurlijk niet; er bestaat ook nog zoiets als zwaartekracht). Nee, hij ‘hopt’ op en neer op zijn sterk verende kussen, meer een trampoline. Maharishi noemde dat: 'Het eerste stadium van het vliegen'; zo lust ik er nog wel een paar!
De harde kern van Maharishi’s beweging bestaat uit wetenschappers en zakenlieden. Dat zulke intelligente en kritische mensen zich zo gruwelijk laten belazeren! Er werden wel vliegwedstrijden georganiseerd: wie het hoogste, het verste of het snelste kon hoppen. Maharishi zelf deelde aan de meet de medailles uit.
De leraren dan, de noeste werkers die Maharishi’s boodschap over de wereld verbreid hebben. Een opleiding tot TM-leraar kostte een burgermansfortuin. De aspirant-leraar verbleef een maand of drie in Maharishi’s nabijheid. De dagbesteding bestond uit ‘rounden’. Dat behelsde: zeer intensief mediteren, afgewisseld door yoga en lezingen van Zijne Heiligheid, van het ochtendkrieken tot middernacht.
Dat is niet gezond meer. Dat riekt naar hersenspoelen, en dat ís het vermoedelijk ook. Het lijkt, alsof dat ‘rounden’ het laatste restje kritische zin van het slachtoffer vernietigt. Als iedere sekteleider was Maharishi er heel erg bedreven in, mensen hun eigen wil te ontnemen en ze afhankelijk te maken van hemzelf.
Aan het eind van dat traject was de nieuwbakken leraar natuurlijk 'verlicht'. Maar een afvallige TM-leraar schreef dat die status hem vies tegenviel. Hij had het gevoel dat hij geen invloed meer had op zijn eigen gedachten en daden; zijn leven ontrolde zich aan hem als een heel saaie film.
Ik las laatst een getuigenis van een andere ex-TM-leraar. Zijn familieleden en vrienden zagen hem na drie maanden ‘rounden’ als een zombie terugkeren. Evenals vele van zijn collega’s had hij bovendien migraineaanvallen en rare tics overgehouden aan dat al te intensieve gemediteer. Hij leed ook aan waanideeën; hij geloofde dat hij een Hindoe-god was die wegens een vergrijp voor straf in menselijke gedaante gereïncarneerd was. Hij legde die theorie voor aan de Maharishi. 'Dat is inderdaad zo', zei deze. En wat Maharishi zei, was waar.
Maharishi komt uit dit soort getuigenissen niet naar voren als een warmvoelend mens; geen man met wie je een goed gesprek kunt voeren over wat je bezighoudt. Hij sprak in oneliners tot zijn volgelingen en ook tot de weinige journalisten die tot hem wisten door te dringen. Voor elk probleem, individueel of mondiaal, was TM hét panacee. Verder wilde hij zich er niet druk om maken, noch zich erover uitlaten.
Afgestudeerde leraren zaten zowel financieel als geestelijk tot hun nek in de TM-beweging. Leraren ontvingen geen salaris, maar slechts een provisie per nieuwe mediterende die zij geïnitieerd hadden. Maar een leraar mocht zich dan wel ‘Ambassadeur van het Tijdperk van Verlichting’ noemen. En mocht, als hij tot de door Maharishi geïnstalleerde ‘Wereldregering van het Tijdperk van Verlichting’ wist door te dringen, zelfs een gouden kroon op het hoofd zetten. Ja, soms betaalde de Maharishi terug, uit ruime beurs. Hij zou een van zijn lievelingsdiscipelen diens gewicht in goud geschonken hebben.
Ik denk dat ik die beweging daarom jarenlang 'gevolgd' heb in de media: de volslagen absurditeit van dat alles, de ultieme ziekheid, onder het mom van verlichting. Laat mij dan s.v.p. in duisternis blijven ronddolen! En laat me een zoeker zijn en blijven; wie denkt dat hij het gevonden heeft, is verder van huis dan ooit.
India was al snel te klein geworden voor Maharishi, zeker toen de overheid begon aan te dringen op betaling van achterstallig belastinggeld. Hij vestigde zich eerst in het Zwitserse Seelisberg en rond 1990 in off all places het Limburgse Vlodrop. Daar verzamelde hij een stoet volgelingen om zich heen - met wie hij in de laatste fase van zijn leven ook nauwelijks meer communiceerde. Ook introduceerde hij een eigen munteenheid, de (of het) Raam.
Nederland had al eerder in de warme belangstelling gestaan van Maharishi. Medio de jaren 80 had hij in Lelystad een ‘Sidhadorp’ gevestigd, waar tot de dag van heden enkele honderden mediterenden dagelijks onder één dak boven hun matje zweven. Daarmee zouden ze voldoende ‘coherentie’ genereren om alle spanningen van heel Nederland weg te wissen. Nederland zou zodoende een stap zetten op de weg naar een ideale samenleving. Wie de afgelopen 20 jaar geen kranten heeft gelezen en geen actualiteitenprogramma’s gezien, zou staande kunnen houden dat hij daarin geslaagd is.
In Vlodrop bewoonde Maharishi het 100 jaar oude RK-klooster Sankt Ludwig. Dat voldeed niet geheel aan zijn architectonische opvattingen. De bebaarde barbaar uit het oosten heeft het toen gepresteerd, dit vermoedelijk enige rijksmonument van het dorp goeddeels te laten slopen, zonder vergunning. Het is ongeveer het ergste wat je een gemeente kunt aandoen, maar Zijne Heiligheid de miljardair zal niet erg onder de indruk geweest zijn van de aanschrijvingen-onder-dwangsom die hem bereikten van de gemeente Roerdalen. De strijd om het onttakelde monument duurt al tien jaar voort.
Maharishi is toch sterfelijk gebleken, al was daar door sommige volgelingen serieus aan getwijfeld. Van Vlodrop kreeg hij ongetwijfeld het heilige kruis na op zijn laatste tocht naar de boorden van de Ganges, waar hij op 11 februari gecremeerd is.
Was hij een verlichte wereldleider, ‘de Einstein van het bewustzijn?’ Of was hij een verknipte, schurkachtige manipulator? Wat moet een onverlicht wezen als ik daarover zeggen? Wie verlicht raakt, ervaart dat alle tegenstellingen op deze wereld worden opgeheven en alle paradoxen opgelost. Die zal begrijpen dat je zowel het één als het ander kunt wezen, tegelijkertijd, tot heil van iedereen en tot het heil van jezelf niet in de laatste plaats. Zo zal het wel zijn; zo is het vast en zeker.
Frans Mensonides
5 maart 2008
Maharishi Mahesh Yogi in de Engelse Wikipedia
TM in de Engelse Wikipedia
De officiële Nederlandse site van de beweging
De site van het Sidhadorp in Lelystad
De site van een Maharishi-basher: Falling Down the TM Rabbit Hole