De digitale reiziger

Opinie: GRATIS!!!! openbaar vervoer



Valse argumenten tegen GRATIS openbaar vervoer

Nooit luister ik donderdagmorgen om 6.50 naar de radiocolumn van ROVER's Kees Rotteveel. Ik vind dit tijdstip veel te vroeg om al risico te lopen op een slecht humeur.

Ten behoeve van latere opstaanders verschijnen Kees' columns op de homepage van ROVER. Toegegeven: meestal ben ik het volkomen eens met de strekking van Kees' verhaal. Zijn meest recente column, over gratis of goedkoper openbaar vervoer, raakt echter kant noch wal. Bovendien jankt er in het verhaal een voortdurende onwelluidende ondertoon mee; zo'n soort toon waardoor een doedelzakconcert altijd belabberd klinkt, al spelen ze bij wijze van uitzondering eens een vrolijk moppie. Het is het huiltoontje dat door ROVER veel te vaak wordt aangeslagen; een van de oorzaken dat ROVER bijna nooit meer genoemd wordt in de pers en dat het 10.000ste lid nog steeds niet is bijgeschreven in de administratie. Het is het toontje dat een beroemdere satiricus dan mijn persoon er toe gebracht heeft om ROVER op de TV bespottelijk te maken. Het is dit toontje dat ROVER zo langzamerhand de naam geeft een conservatieve club te zijn die gewoon overal tegen is.

Laat ik het stukje van Kees eens onder de loep nemen. Kees staat in cursief; ik in vet.


Af en toe komt er iemand met hetzelfde opzienbarende idee: maak het openbaar vervoer gratis, want dat is goed voor het milieu. In Parijs kostte de metro vorige week maar de helft, omdat het autoverkeer door de combinatie van hitte en vervuiling voor een onleefbare atmosfeer had gezorgd. Per dag kostte de maatregel meer dan vijf miljoen gulden.

De eerste alinea is qua inhoud nog begrijpelijk, maar het ondertoontje fluit al mee.. Kees geeft duidelijk aan, dat gratis of goedkoper openbaar vervoer niet bestaat. "Gratis" openbaar vervoer wordt betaald door de gemeenschap, dus ook door de reiziger.

De overheid die het openbaar vervoer "gratis" maakt, hoopt echter dat daarmee iets wordt terugverdiend: in de vorm van minder vervuiling, minder autolawaai, minder ongelukken. Wat is daar op tegen?

In de Belgische stad Hasselt is het stadsvervoer helemaal gratis, al sinds drie maanden. Het gebruik van de bus is enorm toegenomen, maar dat hoeft niet te betekenen dat er minder vervuiling is.

Kees moest maar eens in Hasselt gaan kijken, of het stukje lezen in OV-magazine. Of mijn artikel in de Digitale reiziger. In Hasselt maakt gratis stadsvervoer deel uit van een groter plan. Op de "Kleine ring" om de binnenstad wordt het autoverkeer beperkt; bovendien worden er fietsroutes aangelegd, dit in een land waar het fietsen best wat stimulans kan gebruiken. Het zou iemand met ENFB-achtergronden toch moeten aanspreken.

Misschien zitten er in de bus wel mensen die voorheen een stukje gingen lopen of thuis bleven. Als die voortaan de bus nemen, kun je dat voor het milieu toch geen verbetering noemen.

Nee, voor het milieu zou het het beste zijn dat iedereen bij moeders pappot bleef. Zelfs lopen is schadelijk voor het milieu, want die slijtage aan je kunststof zolen! Wat ik mis in dit verhaal is het mobiliteitsargument. ROVER wil toch dat ook autolozen mobiel kunnen zijn in de samenleving? Wij waren toch altijd voor betaalbaar openbaar vervoer? Verder: een volle bus geeft evenveel vervuiling als een lege.

Voor heel Vlaanderen heeft de Vlaamse busmaatschappij De Lijn voorgesteld om het openbaar vervoer gratis te maken. Per huishouden kost dat 125 gulden per jaar. Da's niet veel natuurlijk, het komt neer op zo'n drie dubbeltjes per dag voor het openbaar vervoer.

En? Mooi toch?

Ook in Nederland hoor je met de regelmaat van de klok geluiden om het openbaar vervoer gratis te maken. Dat is al bijna zo met de verschillende kaartjes om automobilisten in de bus te lokken. In Groningen bestaat al jaren een kaartje voor automobilisten, waarmee ze op zaterdag gratis kunnen parkeren en gratis met de bus naar de binnenstad kunnen rijden. Er zijn Groningers die vanuit de stad met hun auto naar die parkeerplaats gaan, want dat is goedkoper dan in de stad voor een parkeerplaats betalen. Dat 'gratis' is natuurlijk maar betrekkelijk. Geld kun je maar een keer uitgeven, en wat de stad en het vervoerbedrijf voor de gratis bussen betalen, lopen de gewone reizigers mis. Binnenkort moeten Groningse automobilisten dan ook betalen voor hun bus. Twee gulden vijftig kost een retour, dat je met zijn vijven mag gebruiken. Die Groningers moeten straks diep in de buidel tasten hoor, twee kwartjes per persoon. Voor de reiziger die niet op zo'n speciale parkeerplaats instapt, kost het retourtje ook 2,50, maar die mag voor die prijs niemand meenemen. Niets aan de hand toch, zou je kunnen zeggen. Het busbedrijf wil gewoon nieuwe reizigers trekken. Bijna ieder bedrijf probeert nieuwe klanten te lokken met een extraatje, dat is niets bijzonders. 't Is wel sneu voor de oude klanten, maar kennelijk vinden bedrijven het niet nodig om die te belonen voor hun trouw. De vervoerbedrijven doen dus gewoon hetzelfde als andere bedrijven. Toch is het niet helemaal hetzelfde, want nu krijgt een bepaalde groep klanten telkens weer een voordeel. Wie gewoon de bus neemt betaalt het volle pond, maar wie met de auto naar een speciaal parkeerterrein rijdt, krijgt forse korting op zijn busrit, elke keer opnieuw. Gemeenten en vervoerbedrijf proberen de korting te rechtvaardigen door te zeggen dat ze hiermee verkeersoverlast voorkomen. Dat heeft wel wat kinderachtigs. Als je maar geen stoute dingen doet, krijg je telkens wat lekkers. Wie geen stoute dingen van plan is, krijgt niets.

Hier moet ik nu echt bijkans van braken. Och, wat zijn wij reizigers weer zielig.

Ook ik ben er op tegen om automobilisten te matsen, zeker als dat ten koste gaat van de OV-reiziger. Maar als het complete (stads)vervoer gratis wordt, en niet alleen het OV van parkeerterrein naar winkels, dan is daar toch geen sprake van?

Een voorbeeld uit het Leidse kan dit verduidelijken. In Leiden is al jaren een discussie gaande over de bus in de binnenstad. Criticasters vinden dat de bus teveel vervuiling en lawaai geeft. De gemeente wil alle buslijnen door het centrum (zo'n stuk of 15) vervangen door een tramlijn. Een beleid dat gespeend is van realiteitszin; daar heb ik al vaker iets over geschreven.

Intussen staat dezelfde gemeente oogluikend, (lees: met een bord voor de kop), toe dat vanaf parkeerterrein Haagweg de meest vreemdsoortige voertuigen naar het "autoluwe" winkelhart rijden. Waaronder knetterende Thaise toektoeks, door tractors getrokken Jan Pleziers en vieze, ronkende bestelwagens die alle snelheidsbeperkingen met voeten treden. Verbied die onzin en maak het stadsvervoer gratis. Dan lever je een bijdrage aan zowel het milieu als aan de bereikbaarheid als aan het leefklimaat van het centrum als aan het openbaar vervoer.

Dat blijkt te werken: Leiden heeft vorig jaar een boodschappenkaartje geïntroduceerd. Op zaterdag voor f 2,00 heen en weer naar de binnenstad. Ook geldig in de randgemeenten Oegstgeest, Leiderdorp en Voorschoten. Per zaterdag worden er 1200 verkocht, waarvan 300 aan mensen die voorheen nooit de bus namen. Daar zullen ex-automobilisten tussen zitten, ex-fietsers en ex-thuisblijvers omdat een ritje Oegstgeest - Leiden en terug, met een gezin van 5 personen, als te kostbaar werd ervaren (30 strippen; ca. 22 gulden). Zulke maatregelen gaan het autoverkeer tegen en bevorderen de mobiliteit van mensen die het niet al te breed hebben. Ik meen dat ROVER daarvoor ooit opgericht is. Misschien kunnen we dat nog eens nalezen in de nieuwe statuten waar het bestuur van deze club al vier jaar op zit te broeien.

In verschillende steden bestaan goedkope buskaartjes om te gaan winkelen. In Den Haag heet het 'centrumretour', in Utrecht 'winkelkaartje' en in Enschede 'Samen naar hartje stad'. De prijs ligt rond een paar gulden voor een retour. Maar het ligt niet aan de prijs van het openbaar vervoer of mensen de auto of de bus nemen.

Ook daar heb ik binnen ROVER wel eens andere verhalen over gehoord. Kunnen we van ROVER straks een pleidooi verwachten om de tarieven te verdubbelen?

Het is meer een kwestie van gewoonte, tijd of gemak. En de reiziger vindt één kaartje voor een retourtje met de bus erg gemakkelijk. Gemak is niet het enige belangrijke van openbaar vervoer, het gaat ook om de kwaliteit.

Gemak is een vorm van kwaliteit, dunkt me, maar ik wil geen spijkers op laag water zoeken.

Als het openbaar vervoer gratis is, wordt het moeilijk om er hoge eisen aan te stellen, en gaan de mensen er meestal niet zo zorgvuldig mee om.

Hoe hoog zijn de eisen die we nu kunnen stellen? En hoe zorgvuldig gaan beleidsmakers, personeel en reizigers nu met het openbaar vervoer om? In Hasselt is het image van het OV met sprongen gestegen na 1 juli 1997. Niet omdat het OV gratis is; wel omdat het gebruikt wordt en omdat het zichtbaar nut afwerpt.

Juist omdat openbaar vervoer goed moet zijn, is het logisch om er geld voor te vragen.

Een onzinnig argument. Drinkwater is in ons land ook goed van kwaliteit; iedereen vindt dat de normaalste zaak van de wereld en het water stroomt vrijwel gratis, voor nog geen cent per liter, uit de kraan.

Tot zover het commentaar op Kees' radiocolumn.


"Gratis", dan wel goedkoper openbaar vervoer is een nieuw verschijnsel. Er zijn talloze argumenten voor te bedenken, en vast ook wel argumenten tegen. Ik hoop dat de maatschappelijke discussie die hierover zal losbranden, breder zal zijn dan het gefrustreerde milieurakkersgeneuzel dat mij er indertijd toe gebracht heeft mijn lidmaatschap van ENFB op te zeggen. Verder hoop en verwacht ik dat ROVER bij de opinievorming nu eens een rol van betekenis zal spelen.

Frans Mensonides
4 september 1997


GRATIS stadsvervoer, NU!

Nieuwe trends in het openbaar vervoer lijken de laatste tijd allemaal uit België te komen. Denk maar eens aan het gratis transferium met goede OV-aansluitingen, onlangs in Renesse gekopieerd naar Antwerpens voorbeeld. Denk eens aan het elektronisch betalen in alle bussen en trams, dat in Nederland maar niet voorbij het experimentele stadium wil komen. En nu weer het gratis stadsvervoer, in Hasselt sedert 1 juli 1997 een feit.

Wie het artikel over Hasselt in de Digitale Reiziger leest, kan er niet omheen dat het begrip "gratis" feitelijk misplaatst is. Immers, de rit moet nog wel degelijk betaald worden. Sterker nog: als de kassa defect is, rijdt de bus niet uit, zoals wij persoonlijk ondervonden. Het betalen geschiedt echter niet door de reiziger, maar door de gemeenschap, dus in feite toch weer door de reiziger. Het verschil met de huidige situatie is dat die reiziger altijd evenveel betaalt per jaar, ook al reist hij nooit met de bus. Dit betekent een stimulans voor het openbaar vervoer. Immers: waarvoor je betaalt, daarvan wil je profiteren.

Vanzelfsprekend moeten er flankerende maatregelen genomen worden om het autoverkeer te beperken. Alleen dan is het mogelijk een verschuiving tot stand te brengen van autogebruik naar busgebruik. In Hasselt heeft men dat overigens terdege beseft.

In een aantal buitenlandse steden is een experiment met gratis stadsvervoer mislukt. Het gebruik van het openbaar vervoer steeg zo explosief dat het onbetaalbaar werd voor de gemeenschap. Of het gratis stadsvervoer in Hasselt een succes wordt, weten we pas in het jaar 2000. Tot dat jaar duurt het Hasseltse experiment, dat oorspronkelijk was opgezet voor de duur van één jaar. Een teken dat de fietsende burgemeester het volste vertrouwen heeft in de afloop. De eerste resultaten zijn uiterst bemoedigend.

In Nederland doet men met deze nieuwe trend wat men gewoonlijk doet: erover praten. Ook in ons land wordt het tijd voor een experiment. Om een aantal redenen lijkt het stadsvervoer daarvoor het meest geschikt:

Tegenargumenten van gratis stadsvervoer zijn natuurlijk ook te noemen. Het kost, hoe je er ook tegenaan kijkt, geld aan de gemeenschap, al zal daarvan een gedeelte terugverdiend worden door grotere efficiëntie.

Verder bestaat het risico dat de gratis bussen door drugsverslaafden, spijbelende scholieren en oude mannen-soosjes gebruikt gaan worden als gezellige, warme huiskamer. Een oplossing daarvoor heb ik zo gauw niet voor handen. We moeten maar eens afwachten hoe dat van de winter in Hasselt afloopt. Misschien een simpele regel invoeren: "het is niet toegestaan om bij het eindpunt in de bus blijven zitten en dezelfde bus terug te nemen". Een half uur in weer en wind wachten bij het kerkje van Kermt moet een zeer ontmoedigend effect hebben op pretreizigers.


Experimenteel gratis vervoer in een grote, een middelgrote en een kleine stad. Over één of twee jaar weten we dan precies wat de mogelijkheden zijn om het complete stadsvervoer in Nederland gratis te laten rijden. Welke steden?

***Amsterdam, waar toch al vrijwel niemand betaalt voor zijn stadsrit.
***Leiden, waar de binnenstad nu al beter bereikbaar is per bus dan per auto, zonder dat de automobilisten dat in de gaten hebben. Gratis OV zou misschien de aandacht kunnen vestigen op dit feit.
***Harderwijk, waar we dat ene 24-persoons stadsbusje ook wel eens vol willen zien.

Het sterkste argument pro gratis stadsvervoer heb ik tot dusverre nog niet genoemd. Ik doe het alsnog, met aarzeling, daar het wel enigszins beschamend is voor ons reizigers. In Amsterdam heeft men op enkele tramlijnen opnieuw een conducteur ingevoerd. Op al deze lijnen daalden de reizigersaantallen ogenblikkelijk met 30%.

Frans Mensonides
7 september 1997



Ook de digitale reiziger is nog altijd gratis. Geldelijke bijdragen zijn niet welkom; tekstuele wel.


TERUG naar Homepage De digitale reiziger