Langs lange lijnen: Midnet 107 en 50

• Waarom?
• Treinreis Leiden Lelystad
• Lijn 107: Lelystad - Arnhem
• Lijn 50: Arnhem - Utrecht

• Statistieken

Geen studie kan van start gaan zonder een duidelijke definitie. Daarom stel ik vast dat onder een lange buslijn wordt verstaan: een streekvervoerlijn met een ritduur van minimaal 2 uur, niet zijnde een Interliner. Er zijn in Nederland zo'n vijftien lijnen die aan mijn definitie voldoen (voor zover mij bekend, want met al die dunne busboekjes en die soms wel wat onoverzichtelijke OVR-planner, is het totaaloverzicht zoek).

Van twee uur reizen kun je aardig stijf worden, in zo'n vaak niet echt hypermodern en hyper-comfortabel VSN-orgel. Ik ben al geen voorstander van langdurig zitten. Daarom zal ik mijn tocht met de lange lijnen regelmatig onderbreken voor het bezichtigen van rurale wandellocaties; natuur, ongerept door mensenhand (behalve die van Natuurmonumenten en Staatbosbeheer), pittoreske dorpen en bezienswaardige Anton Pieckstadjes.

De statisticus in mij zal u op de hoogte houden van aantallen in- en uitstappers.

Waarom dit alles? Nergens om! Een onderzoek zonder subsidie, zonder opbrengst en met slechts zeer geringe kosten.

De stewardess die op Schiphol hemelsblauw instapt, gaat tegenover me zitten. Zij heeft het wel weer gehad. Afgetobt, moe en chagrijnig staart zij naar buiten waar - ik geef het toe - Nederland zich vanmorgen niet van zijn vriendelijkste kant laat zien. Ze gaapt verveeld en loost een diepe zucht. Nee, dit beroep wordt in slechte romannetjes toch heel wat romantischer voorgesteld dan het in de praktijk uitpakt. De hele nacht heeft zij, zo'n tien kilometer boven de Atlantic, lichte maaltijden geserveerd, kotszakken geleegd, paniekaanvallen van neurotici bedwongen en moeten verdragen dat hitsige mannen haar op de billen sloegen, want dat schijnen hitsige mannen te doen in zo'n vliegtuig en je mag als stewardess dan nog geeneens terugmeppen, ook. Zij haakt naar een rustig kantoorbaantje met vaste werktijden.

Weesp vormt nog steeds een flessenhals in het treinverkeer tussen Randstad, Zuiderzeepolders en het Gooi. Ook deze keer moet ik wachten op mijn aansluitende trein naar Lelystad, ruim vijf minuten, en de Weesper omroeper vind het niet de moeite waard, de microfoon te grijpen. Lelystad is al sedert 1988 eindpunt van de Flevolijn. Er zijn plannen, de lijn door te trekken via Dronten en Kampen naar Zwolle; de Zuiderzeelijn, via Emmeloord en Drachten naar Groningen, lijkt echter van de baan.

Als wij Lelystad naderen, zie ik een zwerverachtige man languit op het balkon liggen slapen. Die gaat regelrecht naar het rangeerterrein en de wasmachine, als hij niet wakker wordt. Of is hij onwel geworden en moet hij onmiddellijk naar Medisch Centrum West, tegenover het station? Ik besluit naar een conducteur te gaan zoeken, maar daar is hij ineens al ter plaatse. Bepaald ruw schudt hij de zwerver wakker. "Vooruit, opgedonderd jij". Misschien is de zwerver een habituee op deze lijn. Elk station en elke lijn kent zijn eigen zwervers. Op lijn 31 / 41: Leiden Zuid-West - Katwijk, rijdt de hele dag een wazig oud dametje mee. Verder is er "het rare mannetje van lijn 45", zoals ik hem oneerbiedig noem. Hij lijkt niet op een zwerver, eerder op een emeritus professor in de filosofie die een beetje typisch geworden is na 45 jaar nadenken over wat er eerder was: het lichaam of de ziel. Dit mannetje rijdt een groot deel van de dag doelloos heen en weer tussen Den Haag CS en Leiden, waarbij hij vreemde geluiden uitstoot. Als ik hem langer dan veertien dagen niet gezien heb, begin ik me zorgen te maken. Hij zal toch niet.... De Lelystadse zwerver stapt uit en loopt in de richting van de lift.

In de stationsrestauratie bestel ik een kop koffie en een appelkoek. De verkoopster is nieuw en wordt ingewerkt door een meer ervaren kracht. Op aanwijzing van haar mentrix weet het nieuwe meisje het totaalbedrag van f 4,25 in het venstertje van de kassa te krijgen. Ik betaal met een munt van vijf gulden. Met trage gebaren graait het meisje in de bak met kwartjes. Haar naar binnen gekeerde blik verraadt complexe rekenprocessen die plaatsgrijpen onder haar schedeldak. "Drie kwartjes terug", zegt de oudere medewerkster met bewonderenswaardig geduld. "viervijftig, viervijfenzeventig, vijf gulden, moet je zeggen tegen die meneer". Het meisje doet het, met een blik van dit-leer-ik-in-geen-honderd-jaar. Ik bekijk haar met medelijden. Ook mijn IQ zakt in moeilijke tijden altijd met een punt of veertig, waarna het overigens nog hoog genoeg is voor elementair hoofdrekenen.

Sinds kort hebben de provincies zeggenschap over het streekvervoer. De inter-provinciale lijn 107 zal dan ook worden gesplitst. Alleen administratief; reizigers zullen bij de provinciegrens niet, onder het tonen van identiteitspapieren, hoeven over te stappen.

De reis begint al met vertraging; de chauffeur komt zo rond kwart voor twaalf aanzakken. Een Engelsman maakt met handen en voeten duidelijk dat hij naar Zeewolde-Centrum wil. Hij zal ergens midden in de polders over moeten stappen. Ik benijd hem niet; er staat circa 10 Beaufort en striemende regenvlagen dalen neer op het groene land.

In Harderwijk stap ik uit bij de halte Dolfinarium. Deze attractie stamt uit het tijdperk van de populaire kinderserie Flipper en heeft sedertdien al drie decennia en al dertig nieuwe rages overleefd. Dolfijnen zijn, na ons mensen, de intelligentste zoogdieren van dit aardrijk en hebben daardoor het voorrecht, dagelijks hun kunstjes te mogen vertonen aan de toeristen. Geen menselijke geleerde kan de gecompliceerde dolfijnentaal ontcijferen; we zullen dus nooit weten of zij het leuk vinden, een bezienswaardigheid te zijn. Het dolfinarium is onlangs sterk uitgebreid.

De boulevard van Harderwijk is uiterst onherbergzaam; de regenvlagen vermengen zich met het IJsselmeerwater dat door de Westerstorm over de kade wordt gezwiept.

Verplukt en verwaaid sta ik om tien over twaalf bij het busstation. De volgende etappe met lijn 107 voert naar Putten. De busstaat bij station Harderwijk tien minuten te wachten. Hij geeft aansluiting op de stoptrein naar Utrecht en die naar Zwolle, die elkaar hier kruisen. De aansluitingen worden keurig overgenomen, maar er komt op die manier niet echt schot in de bustocht. Zo kom je wel aan de twee uur voor het ritje Lelystad - Arnhem.

Ook in Ermelo oponthoud. Een vrouw met een niet al te duidelijke dictie had in Lelystad de wens te kennen gegeven om naar Emmelo te reizen en was door welwillende medeburgers in deze bus gezet. Nu blijkt dat zij wel degelijk Emmeloord bedoelde. Zij stapt uit met de gezichtsuitdrukking van iemand die een rot-dag heeft.

Putten was in de jaren zestig het toneel van vrijwel al onze zomervakanties. In Vakantieverblijf de Heihaas, aan de weg naar Voorthuizen, beleefden wij, een stadsgezin, mooie weken in de bossen. Honderden kilometers fietsten we; ik bezat een fiets met kilometerteller en administreerde de gereden kilometers zorgvuldig in een schriftje. Opa en oma waren ook van de partij. Opa moest eens per week een dag terug naar Leiden omdat hij zijn bouwwerken niet vier weken lang in de steek wilde laten. Ik vond het zielig voor hem, maar verdenk hem er achteraf van, dat hij het wel een welkome onderbreking vond.

Putten is bereikbaar per trein, maar het station ligt kilometers buiten de bebouwde kom. De autoloze dorpelingen maken intensief gebruik van de bus, die hier vertegenwoordigd is met drie lijnen, 101 (Amersfoort-Zwolle, ook een Lange Lijn), 105 (Ede - Harderwijk) en 107 (Lelystad - Arnhem); exact dezelfde lijnen als in 1961, al heetten ze toen 1, 5 en 7 en werden ze gereden door de VAD.

In dit stormachtige, vlagerige weer verliest Putten snel zijn vakantieglans. Een saai, naargeestig oord. Het Puttertje, in mijn vakantieherinneringen een gezellig donker dorpscafé met vuistdikke tafelkleden, is nu een croissanterie. Niemand in Putten heeft trek in brood; de zaak is leeg. Ik loop de HEMA binnen en neem een kop snelhardende erwtensoep, waar ik tot diep in de middag de nabezwaren van zal ondervinden.

Het monument bij de kerk zet aan het denken. "Van hier werden zij weggevoerd". Bedoeld is: de razzia die de Duitsers in oktober 1944 ondernamen. Als represaille voor de aanslag op een hoge Duitse officier werden zeshonderd mannen uit het dorp Putten weggevoerd naar de vernietigingskampen. De Puttenaren, opgevoed onder de knoet van een wrekende God, bleven ook in die omstandigheden hun geloof trouw. Psychiater v. Dantzig beschreef 35 jaar later, hoe de mannen van Putten gelovend ten onder gingen. Twee keer zo snel als de gemiddelde kampbewoner. Het geloof had hun fatalistisch gemaakt, minder weerbaar, betoogde de psychiater. Met eigen ogen had hij gezien hoe de Puttense mannen zich een ongeluk werkten, waar de overige gevangen uit zelfbescherming zoveel mogelijk de kantjes eraf liepen. Je moest de mensen gehoorzamen die door God boven je gesteld waren.

Dat het boek van v. Dantzig niet goed viel in de besloten Puttense gemeenschap, is begrijpelijk. 1944 is ook nu, 55 jaar na dato, nog niet vergeten. Bij het monument ligt een half verwaaid bosje bloemen.

Ook de bus naar Arnhem is te laat. Achterstand kan altijd nog ingehaald worden. Daarom raast de chauffeur met een snelheid van bijna 100 kilometer per uur over de smalle en hobbelige weg naar Garderen; ik vermeld dit speciaal voor een lezer uit Tilburg die erg houdt van hard rijdende bussen. Deze route hebben we vaak gefietst. Halverwege Garderen lag Mooi Veluwe, een in deerlijke staat van verval verkerend bungalowpark. Het is nu gemoderniseerd.

De bus bereikt Wittenberg. Hier is aansluiting in beide richtingen op lijn 102 (Apeldoorn - Amersfoort). Van deze aansluiting wordt altijd dankbaar gebruik gemaakt. Tussen Wittenberg en Arnhem doorkruisen we een van de meest dunbevolkte streken van Nederland. De route van de bus voert langs in dit jaargetijde verlaten campings en kazernes waar geen soldaat meer te zien is. Het leger is niet meer wat het geweest is en ik zal de laatste zijn om dit te betreuren.

Temidden van militaire oefenterreinen en nationale parken ligt het dorpje Hoenderloo. Hier kan overgestapt worden op de bussen naar Apeldoorn en Ede. Niemand maakt hiervan gebruik; we razen door het dorp heen en rijden langs de hekken van De Hoge Veluwe, met een fraai uitzicht op het Reemsterzand. Wat later passeren wij een tankstation met de opmerkelijke naam De Leeren Doedel en zijn op Arnhems grondgebied. Einde van een rit met een buslijn van ca. 77 kilometer.

Lijn 50 vertrekt elk halfuur voor een tocht van ruim 60 kilometer over de Utrechtse Heuvelrug. Het gebied (nu krijgen we geschiedenisles) is ontstaan tijdens de ijstijd en behoort tot de oudste bewoonde streken van ons ooit zo lege land.

Als de bus wegrijdt van het Stationsplein, zie ik juist een nieuwe gelede trolley binnen komen rijden. Net te laat, wat mij betreft. "Dat is nou ook toevallig", denk ik. Op dat moment hoor ik een scholier zeggen: "kijk, daar rijdt die nieuwe trolleybus. Dat is ook toevallig!". Zijn gesprekspartner is het daar niet mee eens. Als je maar lang genoeg op het busperron van Arnhem doorbrengt, moet je het ding uiteindelijk wel zien. Hij weet iets, wat veel toevalliger is. Zijn neef is geboren op dezelfde dag als hij. Dat heb ik ook, denk ik. Mijn neef is ook geboren op dezelfde dag als ik. Eigenlijk een dag later, maar dat maakt het niet minder toevallig. En dat er net twee mensen in deze bus zitten, die eenzelfde iets met hun neef hebben, dat is natuurlijk helemaal toevallig. "Weet je wat nog gekker is", zegt de scholier: "mijn vader en mijn tante kennen elkaar al van de lagere school". "Dan is het misschien helemaal geen toeval dat jij en je neef op dezelfde dag geboren zijn" zegt de eerste onlogisch.

Terwijl de bus koers zet naar Doorwerth volgt een uitputtende discussie over het wezenlijke van het toeval. Ik luister er verveeld naar. Dit zijn onderwerpen waar je nooit uitkomt, net als het bestaan van God en of het lampje van de koelkast werkelijk uit blijft als je de deur hebt dichtgedaan. Bij dit soort problemen kom je al snel op semantische kwesties, denk ik fatalistisch. "Het hangt er maar helemaal van af wat je onder toeval verstaat" beweert een van de gesprekspartners. Zie je wel, daar heb je het al. Dit soort pseudo-intellectuele discussies verlopen volgens een vast stramien.

Lijn 50 rijdt door een van de mooiste streken van Nederland, met uitzicht op heuvels en bossen en doorkijkjes op de rivier de Rijn. Ik hou, spijts het fraaie landschap, mijn ogen bijna niet meer open. Het komt door de hitte in de bus en de moeite die mijn spijsverteringsstelsel heeft met de digestie van de Puttense erwtensoep. En door herhaaldelijk nachtbraken, de afgelopen weken. Landerig vervul ik mijn zelfopgelegde plicht: het administreren van in- en uitstappende reizigers. Het zijn er veel op deze lijn. Voornamelijk scholieren, zoals gebruikelijk in het streekvervoer. Ook de Landbouwuniversiteit van Wageningen en de vele conferentieoorden in Driebergen leveren veel reizigers. Lijn 50 wordt tussen Arnhem en Rhenen versterkt met lijn 81 (Arnhem - Veenendaal - Austerlitz - Utrecht, de langste mij bekende Nederlandse buslijn) en 80 (Arnhem - Veenendaal - Amersfoort) . Tussen Amerongen en Zeist rijdt 50 overdag parallel met lijn 51 (Veenendaal - Nieuwegein via De Uithof). Dit betekent een kwartierdienst op het grootste gedeelte van het traject over de Heuvelrug, in de spits dan nog versterkt met diverse sneldiensten. Een van de drukste streekvervoertrajecten van Nederland; wonder boven wonder zijn er geen lightrail-plannen voor deze streek. Alleen Zeist heeft ooit serieuze kansen gehad op een tramverbinding met Utrecht, maar daarvan is al zo'n jaar of 10 niets meer vernomen.

We rijden Rhenen binnen, enkele minuten te laat. Het dorp ligt op de heuvels ten noorden van de Rijn en wordt gedomineerd door de hoge Cuneratoren. Een van de scholieren wil uitstappen, maar als de deur opengaat voelt hij plotseling behoefte om nog een hele boel informatie uit te wisselen met zijn schoolkameraden. Hij praat maar door, alsof ze elkaar niet elke dag twee maal drie kwartier spreken in deze bus. De chauffeur klapt de deur dicht en rijdt verder. In deze streken verhef je je stem niet tegen autoriteiten als buschauffeurs. De jongen loopt schroomvallig naar voren en vraagt of hij nog uit mag stappen. Dit wordt resoluut geweigerd. De jongen loopt terug en zegt: "Tering, dat hele kankereind teruglopen!". Er wordt gelachen.

In Rhenen bezichtig ik de stadsmuur, die een hele waslijst aan oorlogen en twisten heeft overleefd en probeer ik niet te denken aan het prominente ROVER-lid dat al jaren een eenmansstrijd voert voor een lightrailverbinding Amersfoort - Leusden - Veenendaal - Rhenen - Kesteren. Niemand behalve hij beseft het belang van deze verbinding. Ik hoop dat het niet doorgaat; wat moet zo'n man anders nog doen met zijn lange winteravonden.

De volgende bus naar Utrecht is maar liefst twaalf minuten te laat. Hier treedt een onmiskenbaar nadeel van lange buslijnen aan de dag: zij zijn niet bevorderlijk voor de punctualiteit. Daarom zijn de dienstregelingen altijd erg ruim opgezet, hetgeen weer tot gevolg heeft dat er, op rustige tijdstippen van de dag, zeer lang gewacht moet worden bij zgn. Tijdhaltes. Bij lijn 107 is er slechts vier minuten verschil tussen de rijtijd 's-avonds en die in de spits.

In Doorn is het bij beter weer aardig toeven; het Gimborn Arboretum en het park rond Huis Doorn behoren tot mijn meest geliefde wandeloorden.

Ik dreig alweer in slaap te vallen; misschien moet ik vanavond eens op een fatsoenlijk tijdstip naar bed, maar ja, dat Internet, die E-mail correspondenties, die sollicitaties, etc.

Land in zicht: de Utrechtse binnenstad. Vele passagiers stappen hier uit; het is koopavond. Als we aankomen op het streekbusstation, is de vertraging teruggelopen tot een minuut of 5.Einde van een dagje bussen. Voor de liefhebbers volgen hier de "Stats".

Frans Mensonides
8 maart 1998

Donderdag 5 maart 1998; van halte tot halte

lijn 107 (Lelystad - Arnhem) in kort bestek

lijn 50 (Arnhem - Utrecht) in kort bestek

TERUG naar homepage De digitale Reiziger