Op mijn deurmat viel een envelop van ROVER met een uitnodiging om zondagmorgen 10 januari om 07.00 uur aanwezig te zijn op Leiden Centraal voor een onderzoek in het kader van "NS zet bussen in". Dat moet een vergissing zijn, dacht ik. Ja, nu ik erover nadacht: vaag herinnerde ik mij een vergadering in november 1998 op het ROVER-hoofdkantoor. De resultaten van het vooronderzoek werden besproken (ik was er nog voor naar Den Bosch gereisd) en er werden afspraken gemaakt voor nieuwe metingen in het eerste kwartaal van 1999. Niet minder vaag herinnerde ik me, dat ook het vroege tijdstip van het onder zoek ter sprake was gekomen, en dat ik het toen van me had afgezet met de woorden: "dat duurt nog zo lang".
Zondagmorgen vriest het een graadje of 5, maar er staat weinig wind. Ik begeef me naar het station. Per fiets, want de bussen rijden natuurlijk nog niet op dit tijdstip. Ik vraag me af, of het wel zin heeft om treinen te laten rijden op een tijd dat je niet met het OV naar het station kunt komen.
Het stationsplein ziet er verlaten uit. Het vervangend vervoer staat ter hoogte van de VVV, niet ver van de stationsuitgang. De koplampen van de bus naar Schiphol priemen door de duisternis. Er staat twee heren bij de gelede bus; de ene is de chauffeur; de andere de geelgejaste informatiemedewerker die de gestrande passagiers moet begeleiden. Passagiers, die voorshands ontbreken.
Over het plein zie ik een manspersoon komen aanfietsen, gehuld in jassen, shawls en mutsen. Het is Minco de Groot, die samen met mij de waarnemingsploeg vormt. We verdelen de taken: ik ga op het perron staan; hij buiten. Doel is: alles te registreren wat een antwoord kan geven op de vraag: wat doet NS tijdens geplande stremmingen om de passagiers zo snel en efficiënt mogelijk op de plaats van bestemming te krijgen?
Vanmorgen is er weinig op aan te merken. De informatiemedewerkers kunnen de stroom van passagiers makkelijk aan; de CTA en omroepberichten bieden relevante informatie.
Om 7.50 is het wisseling van de wacht. Ik ga naar buiten. Er worden twee busdiensten onderhouden. Op onregelmatige tijden, gemiddeld eens per 10 minuten, vertrekt er een snelbus naar Schiphol. De stopbus naar Hoofddorp rijdt elk halfuur. De bussen hebben lijnnummers 680 en 681; waar 1 en 2 ruimschoots voldoende was geweest. De bussen uit Hoofddorp en Schiphol arriveren bij het ZWN-kantoortje, waar diepe duisternis heerst.
Wie reizen er nu met de trein
op zo'n onzalig tijdstip? Ik zie
veel mensen met zware
koffers. Het zijn vertrekkende
of aankomende luchtreizigers.
Ook verschillende jongedames
in blauw: stewardessen.
Verder veel late stappers, die
terugkeren van een avondje
Amsterdam. Sommigen zijn er
slecht aan toe. Twee jongens
van een jaar of 19 zoeken op
het stationsplein verdwaasd
naar hun fiets. "Waar had ik
dat kreng ook alweer
neergezet?". In een nis bij de
stationsingang staat een meisje
hartgrondig te kotsen.
Het wordt licht, en de eerste stads- en streekbussen verschijnen op het toneel. Langzamerhand trekt het reizigersvervoer wat aan, al is er nog lang niet de mensenzee die Leiden Centraal op meer gangbare tijdstippen tot zo'n levendige plaats maakt.
Om 8.45 houden Minco en ik het voor gezien. Ik fiets naar huis door een lege, stille stad, waar de opkomende zon langs de gevels strijkt. Een mooie rit. Ik fotografeer een paar grachtenpanden op het Rapenburg. Vroeg opstaan loont altijd, ook op zondag, al zijn er lezers die daar anders over denken.
Er is wat verwarring over het rooster. Roland van Duin en ik waren aanvankelijk ingedeeld om 12.00 op station Meppel. Volgens het rooster zou ik echter met Minco vanaf 12.30 op station 't Harde moeten staan. Roland heeft geen spullen gekregen (invullijsten en aan gestrande reizigers uit te delen enquêteformulieren). Ik heb alles dubbel. Tijdens de HTM-excursie naar de Plaspoelpolder wordt de zaak kortgesloten. Er is sprake van een misverstand: Minco had zich helemaal niet opgegeven. Het wordt dus: Meppel. Roland en ik zullen elkaar om 9.50 uur op perron 11/12 van Utrecht CS ontmoeten. Ik reis niet via Schiphol omdat er dit weekend opnieuw een stremming is op de Schiphollijn.
Op de afgesproken tijd en plaats zie ik niet alleen
Roland maar ook twee bekende treinspotters, Martin
de Ruiter en Remco Schoen. Zij zijn ook vandaag
weer, gewapend met
camera's en omloopschema's, op
pad door Nederland om allerlei treinstellen, locs en ander
rollend materieel vast te leggen. Een serieuze
activiteit waarmee niet valt te spotten.
De trein naar Zwolle, of liever naar 't Harde, is opvallend leeg. Twaalf, of misschien wel 15 bakken voor 100, hooguit 200 reizigers. Veel mensen zien op tegen het gedoe met overstappen op bussen, en stellen hun reis uit tot betere tijden. Tot na 14.00 uur vanmiddag, want dat is het tijdstip waarop NS denkt, de klus geklaard te hebben. Er zijn mensen die geloven dat het treinverkeer dan om kwart over twee weer helemaal normaal verloopt, maar dat lijkt me een ontstellend naïeve gedachtegang. We zullen het straks hoogstpersoonlijk kunnen vaststellen.
We passeren Nunspeet en naderen 't Harde, het gelegenheidseindpunt van deze lijn. Wezep ligt dichter bij de hoofdstad van Overijssel, maar heeft in tegenstelling tot 't Harde, geen keermogelijkheid. Roland en ik rekenen uit dat de stoptreinen ongeveer 8 minuten in 't Harde moeten blijven staan, en de Intercity 25 minuten, om weer op tijd richting Amersfoort te kunnen vertrekken.
De stremming wordt aangekondigd; ook in het Engels: *you have to going with the bus (het sterretje ervoor is een gewoonte van taalkundigen: die produceren graag onmogelijke zinnen en geven vervolgens met en asterisk aan dat zo'n zin onmogelijk is).
Voor Roland is dit een reis naar
het verleden; hij heeft hier vijf
maanden gediend bij de
landmacht, toen de dienstplicht
nog net niet was afgeschaft. Hij
had bij oefeningen tot taak om
weerberichten te ontvangen en
door te geven, een overzichtelijke
opdracht.
De bussen staan geparkeerd aan de zijde van de legerplaats. Ik heb me onderweg zitten afvragen of er wel rechtstreekse bussen naar Meppel zullen rijden, maar daarin is voorzien. Verder gaan er bussen naar Zwolle, Wezep en Steenwijk. Er staan twee Midnet-touringcars klaar voor Meppel. De eerste loopt vol met passagiers; in de tweede zit ook nog een handjevol. Nog geen tien minuten na de aankomst van de trein zetten de bussen zich in beweging. Het is rustig op de weg. Binnen een half uur komen we aan in Meppel.
Op normale zondagmorgens is het treinverkeer in Meppel erg overzichtelijk. Elk uur stopt hier om 04 een trein naar Groningen en om 09 een naar Leeuwarden. Ook naar Zwolle rijden de treinen in de ganzenpas: 23 en 28. Verder kun je hier rond het halve uur de Intercity naar Groningen zien langsrazen, en rond het hele die naar Zwolle. Op deze bijzondere zondag rijden de treinen naar Leeuwarden en Zwolle helemaal niet; NS zet bussen in. De stoptrein uit Groningen arriveert zoals gebruikelijk rond 28 en vertrekt enkele minuten daarna als Intercity naar Groningen. Het is niet duidelijk of hij - in tegenstelling tot normaal - stopt in Hoogeveen en Beilen; het staat niet aangegeven op de CTA en het wordt ook niet omgeroepen. De IC uit Groningen komt tegen het hele uur aan in Meppel; hij rijdt om 04, de normale tijd dus, als stoptrein terug naar Groningen.
NS heeft gezorgd voor een gemakkelijke looproute van busstation naar het middenperron, waar alle treinen vertrekken. De tunnel is afgesloten en de reizigers lopen over het buiten gebruik zijnde spoor 1. Vrijwel alle uitstappende reizigers pakken een enquêteformulier aan. Een bejaarde vrouw breekt, terwijl zij het formulier bekijkt, bijna haar nek over een gemeen klein paaltje in het wegdek. Roland zet de plek af met rood-wit lint, maar nu struikelen diverse personen over de stenen waarmee het lint op zijn plaats wordt gehouden. Wij gaan maar een paar meter verderop staan, dan is het in ieder geval niet onze schuld als de mensen een doodsmak maken.
De stapel formulieren slinkt snel. Gelukkig
komt Piet-Jan Wippoo (van ROVER-Drenthe
en de papieren Reiziger) even later langs met
een nieuwe voorraad. Ook krijgen we bezoek
van een VEONN-functionaris, die trots komt
melden dat alles vandaag op rolletjes loopt.
Inderdaad: rond het busstation wordt geen
enkele wanklank vernomen. Volgens mij
loopt niemand vandaag meer vertraging op
dan een half uur, al waarschuwt de
stremmings-Stem, dat er met 10 tot 60
minuten extra reistijd rekening gehouden
moet worden. Extra reistijd: net of je
cadeautje krijgt. "Nu 30 minuten extra reistijd
gratis". Het klinkt aantrekkelijker dan
vertraging. "De NS zet bussen IN", herhaalt
de stremmings-Stem. De Stem moet altijd iets
aparterigs hebben.
"Kunt u me ook vertellen, wanneer dat gesodemieter met die rotbussen is afgelopen", vraagt een jonge vrouw woedend, op een toon alsof het onze schuld is. "Twee uur vanmiddag" antwoordt Roland, maar ik heb de indruk dat de reizigster niet het tijdstip, maar het kalenderjaar bedoelde.
In de loop van middag wordt het langzamerhand wat drukker. Opvallend veel mensen met ski-uitrusting. Op het busstation lopen de bussen uit alle richtingen regelmatig, met halfuursfrequentie, binnen. Er zijn bussen uit Zwolle, Steenwijk, 't Harde en Olst. Zo nu en dan verschijnt er op de reguliere streeklijn VEONN 20 een taxibusje, dat in het niet zinkt tussen de Midnet-touringcars en de Interliners. Uit veel meer dan dit busje bestaat het streekvervoer rond Meppel niet op de dag des Heeren; het stadsvervoer komt zelfs helemaal de garage niet uit.
Rond half twee nemen wij de bus naar Zwolle. Het is een Interliner. Er zitten niet meer dan 15 passagiers in. Wij passeren Staphorst en zien in het zwart geklede mensen naar de kerk lopen.
Om onnaspeurbare redenen de NS-bussen met bestemming Zwolle niet rechtstreeks naar het station, maar naar de Midnetgarage aan de rand van de stad. Hiervandaan rijden pendelbussen maar het spoor. Een omslachtig systeem. In de Midnet-garage horen we de eerste en enige dissonant: een oudere vrouw zet het op een krijsen. Zij brult dat ze naar het station wil. Reizigerskolder; een duidelijk geval, collega. Kijk maar in het handboek, onder "overige st(r)emmingsstoornissen".
Nog geen tien minuten later komen we aan bij het station. De pendelbussen halteren aan de achterzijde. De reizigers moeten hier een steile trap af en kunnen via een zeer lange tunnel de vertreksporen bereiken.
Het is 14 uur geweest. Roland gaat de onderzoeksverslagen in Amersfoort in de brievenbus gooien bij ROVER, en zal via Eindhoven terugreizen naar Heerhugowaard. Ik wil terug via Deventer of Zutphen. We zijn erg benieuwd hoe snel de treinenloop op gang zal komen.
Alles wijst er op, dat NS het treinverkeer rond 14.15 wil hervatten; er komen machinisten,
conducteurs en railtenders uit de kantine. Ik hoor iemand in een mobilofoon roepen: "stuur
s.v.p. geen mensen meer door naar de bus". Kennelijk is het busvervoer om precies 14.00
gestaakt. Dan gaat er iets mis. Er komt geen enkele trein; de CTA's blijven blanco en er wordt
niets omgeroepen. De Teletekst in het plaatskaartenkantoor meldt dat alleen Zwolle - Kampen
nog gestremd is. Dit zal duren tot einde-dienst.
Vanaf 14.20 wordt regelmatig omgeroepen, dat het treinverkeer nog niet hervat kon worden. Pas rond 14.30 beginnen er treinen binnen te lopen. De eerste treinen die vertrekken, zijn de IC's naar Groningen, Leeuwarden en Amersfoort. Dit gebeurt rond 14.45; met een halfuur vertraging dus.
Ikzelf zit dan al in de sneltrein naar Roosendaal van 14.23. Deze is rond 14.30 komen voorrijden, maar vertrekt niet. De passagiers reageren gelaten. Rond 15.00 wordt zowel in de trein als op het perron omgeroepen, dat er "wegens een algehele computerstoring" niet uitgereden kan worden. Dat klinkt weinig moedgevend, maar blijkbaar is iemand op het idee gekomen, de computer te resetten. Al om 15.07 vertrekt mijn trein toch; deze is inmiddels getransformeerd tot stoptrein.
Wijhe en Olst zijn sluimerende dorpjes langs de IJssel. In geen van beide plaatsen ontbreekt de molen. Verkleumde reizigers, die drie kwartier op hun trein hebben staan wachten, stappen in. Bij Olst blijven we langdurig stilstaan. De machinist vertelt waarom: Tuss'n Olst en Deem'n'ter ligge enkelt-spoor. We moe'n eem'n wacht'n, anders dan komme un botsing.
Met bijna een uur vertraging komen we dan toch nog aan in Deventer. Ik zie af van verdere omwegen en reis van hier via Den Haag CS naar De Vink, waar ik om 17.51 uitstap. In maart herhalen wij het onderzoek rond Geldermalsen. NS is gewaarschuwd.
Frans Mensonides
22 januari 1999