Langs lange lijnen: Gado-Reisnet 73

Emmen - Groningen

Busstation Stadskanaal

Oost-Groningen
 (Heinz Polzer, alias Drs. P)

Het land is vlak, de lucht bewolkt, althans in 't algemeen
Een koppig mensenras bevolkt het afgegraven veen
En wat betreeft de nijverheid in deze barre streek
Ik hoop niet dat u mij verwijt dat ik vrijmoedig spreek
Dat gaat met strokarton, dat gaat met strokarton
Gewoonlijk in de schuur maar bij mooi weer op het gazon
Een nijverheid die na 1870 begon
Ik heb het uit de allerbeste bron


En als u in Oost-Groningen eens met de mensen praat
In hun bescheiden woningen of anders maar op straat
Dan onderkent u gauw genoeg hoe men hier leeft en lijdt
Hoe men bijvoorbeeld 's morgens vroeg gezamenlijk ontbijt
Dat gaat met strokarton, dat gaat met strokarton
In hardgebakken reepjes of gesnipperd in bouillon
Het kon geen kwaad als u zich daar eens even op bezon


Ik heb het uit de allerbeste bron


Hier geldt een zedenleer waaraan men grote waarde hecht
En wie een misstap heeft begaan wordt onverwijld berecht
Dat gaat met strokarton, dat gaat met strokarton
Behalve Tweede Paasdag dan gebruikt men een kanon
Ja,Ja die fiere veenbwoners die kennen geen pardon.
Ik heb het uit de allerbeste bron

Maar ook bedrijft men spel en sport, begrijp me niet verkeerd
Het kan erg leuk zijn en er wordt vrij veel gemusiceerd
Dat gaat met strokarton, dat gaat met strokarton
Als klinkt het niet zo melodieus als een accordeon
De burgemeester luistert meestal op zijn voorbalkon
Ik heb het uit de allerbeste bron


't Is verder nuttig dat u weet in welk een vol ornaat
 Men daar nog wordt gekleed wanneer men trouwen gaat
Dat gaat met strokarton, dat gaat met strokarton
Voor de geklede jas en de gestreepte pantalon
Natuurlijk wel een beetje dunner voor de bruidsjapon
Ik heb het uit de allerbeste bron


Soms wordt er in het veengebied een eeuwfeest aangericht
Waarbij dan iedereen geniet, een kostelijk gezicht
Dat gaat met feestgedruis, dat gaat met feestgedruis
U dacht misschien met strokarton, maar neen, u bent abuis
Dat gaat gewoon met feestgedruis, de jubelzang incluis
Al hebben ze wel strokarton in huis

De Interliner doet 63 minuten over de 49 tariefkilometers tussen Emmen en Groningen; er wordt alleen gestopt in Gieten en Borger. Reizigers met een smalle beurs zijn aangewezen op sneldient lijn 159, die ongeveer dezelfde route aflegt, maar iets vaker stopt en daardoor 1 uur en 19 minuten nodig heeft voor de rit. Dan rijdt er nog een stopdienst, lijn 59; deze klokt zijn reistijd op 1 uur 49.

Weinig passagiers zullen voor hun rit naar "de hoofdstad van het Noorden" gebruik maken van GADO-lijn 73. Deze verdient, met een reistijd van 2 uur 03, een plaats in de eregallerij van lange lijnen. De rit voert door het hartje van de Groningse veenkoloniën. Wij stapten in, en ontdekten dat het openbaar vervoer niet "met strokarton" gaat, maar nog redelijk efficiënt wordt uitgevoerd met behoorlijk moderne bussen.

De reis begint normaal: de trein van 9.00 uur naar Amsterdam CS heeft ruim tien minuten vertraging, zodat ik op Schiphol mijn aansluiting richting Amersfoort mis. Daar ik geen zin heb om 28 minuten te gaan staan wachten, stap ik weer in de trein naar Amsterdam en rijd om via Centraal Station. Nauwgezet noteer ik de vertraging op de invullijst van de Consumentenbond. In de maanden mei en oktober wordt de treinkwaliteit door ca. 750 reizigers gemeten. Consumentenbond en ROVER houden NS al jaren in de gaten, zonder dat dit geleid heeft tot noemenswaardige verbeteringen.

Op het stationsplein in Amsterdam zie ik een tram die nog net niet oud genoeg is om de paardentractie meegemaakt te hebben. Ik denk eerst dat het gaat om een museumrit voor gelukkige genodigden, maar bij nadere beschouwing blijkt hij gewoon dienst te doen op lijn 4.

Bus 73 is met ca. 20 passagiers halfvol, wat altijd gezonder klinkt dan halfleeg. Mijn eerste etappeplats had Ter Apel moeten wezen (bijna schreef ik Ter Aar); daar is volgens mijn toeristische atlas een bezienswaardig klooster, omringd door een fraai bos. Helaas klettert de regen bij bakken uit de hemel, dus ik schrap Ter Apel en reis meteen door naar Stadskanaal.

Nieuw Weerdinge viert zijn 125 jarig bestaan. in deze hele streek zul je vergeefs zoeken naar overblijfselen uit de Gouden Eeuw. Het gebied is pas in de 19e eeuw tot ontginning gebracht. De plattegrond van de dorpen hier lijkt wel wat op de landkaart van Chili. Een typisch veendorp heeft een afmeting van 10 kilometer bij 100 meter; langs het kanaal dat gebruikt werd door de veenschuiten, liggen aan weerszijden de woningen. Het moet geen al te grote heksentoer zijn om voor deze streek een buslijnennet te ontwerpen.

Vanuit de bus zie ik rijen met kleine huisjes. Het zijn rijtjeshuizen die los van elkaar staan en gescheiden worden door een smalle steeg. Van tijd tot tijd wordt de monotonie onderbroken door recente villa-tjes, deftige dorpswoningen die ik altijd "notarishuizen" pleeg te noemen en plompe, schoenendoosvormige boerderijen, waaraan niets esthetisch te ontdekken. Sommige van deze boerderijen zijn omgebouwd tot woonhuizen, maar de lelijke vorm is door geen architect meer weg te poetsen. Hier en daar liggen er ijzeren draaibruggen over het kanaal.

Het stempelen van de strippenkaarten neemt lange tijd in beslag. Groningen is onlangs ge-herzoneerd. De zone's zijn overzichtelijker geworden, kraait een Gado-folder. Voor de reizigers is het belangrijker dat de zone's vooral kleiner zijn geworden.

In Ter Apel wordt het eentonige patroon van de veenkanalen onderbroken door een nieuwbouwwijkje. De bus legt een lange kronkelroute af. Bovendien is er een wegomleiding. Drie keer passeren wij de halte Nulweg.

Ik vraag me af, of er ooit een spoorverbinding is geweest tussen Groningen en Emmen. Op de kaart staat een goederenlijntje Zuidbroek - Stadskanaal ingetekend, dat best ooit voor reizigersverkeer gebruikt kan zijn. In Ter Apel zie ik restanten van een spoor- of trambrug; bovendien is er een Stationsstraat.

Verder gaat het, richting Stadskanaal. De haltenamen lijken afkomstig uit een roman van Bordewijk. Ik noteer in de loop van de middag: Tweede Afdraai, Steenbraam, Brug Vetstukkermond en 800 Roesklap. Verder zijn er nuchtere, weinigzeggende namen als Boerderij nr. 117, perceel 125, School, het Westen en Tankstation. Ik snap het probleem wel: de nomenclatuur van haltes richt zich meestal naar zijstraten van de busroute. Waar die ontbreken, zul je toch iets moeten improviseren.

Het kanaal heeft een lichtrode kleur. Ik herinner me dat van logeerpartijen in Hoogezand. Mijn oom en tante bewoonden een notarishuis aan de hoofdvaart. De laatste was, ten gevolge van lozingen door de strokartonindustrie(?), knalrood gekleurd. De vaart stonk als een beer. Rond 1965 is het kanaal gedempt en vervangen door een nieuw exemplaar dat achter de dorpen langsliep. De leefbaarheid van de gemeente Hoogezand-Sappemeer is er daarmee duidelijk op vooruit gegaan.

Het busstation van Stadskanaal is een knooppunt; hier vertrekken bussen naar Groningen, Emmen, Winschoten en Veendam. De meeste bussen geven aansluiting op elkaar. Het zal niemand, na de uitvoerige discussies over symmetrie, verbazen dat zij rond 17 minuten na het hele uur vertrekken.

Het busstation ziet er afgebladderd uit. Op zijn minst 30 jaar geleden is er voor het laatst een cent in gestoken. De stad zelf heeft in 1978 een facelift ondergaan en is toen voorzien van een modern winkelcentrum. Aan het lichtroze water van de vaart staat een beeld an een baliekluiver. Een ingenieus fonteinmechaniek zorgt ervoor dat hij elke 15 seconden in het water spuugt. Ik probeer het kwatten vast te leggen met mijn camera, maar ben iedere keer te laat. Pas de negende poging slaagt. Daar het nauwelijks regent, ga ik een

stuk wandelen langs de vaart. Eén van de huizen heet Aan't Knoal. Geen originele tekst; ik kom deze naam tijdens mijn wandeling nog twee keer tegen. Zo heten landhuizen in Oostenrijk ook altijd Alpenblick.

In een zijstraatje ontdek ik het voormalige spoorwegstation van Stadskanaal. Het is nu in gebruik van STAR, een toeristische stoomtrammaatschappij. Op een ANWB-bordje staat de geschiedenis vermeld van de spoorwegen in deze streek. Tot 1935, (het jaar dat ook de Haarlemmermeerspoorweg is opgeheven) reden er reizigerstreinen van Veendam naar Stadskanaal en van Stadskanaal tot Ter Apel. Over Emmen staat niets vermeld. De lijn ging tot de Duitse grens en had nog doorgetrokken zullen worden naar het Ruhrgebiet. Daar is het niet van gekomen.

In het café in het winkelcentrum ben ik de enige eter. Het is eigenlijk te laat voor lunch en te vroeg voor de thee. Aan de stamtafel druppelen de plaatselijke alcoholici binnen. Zij hoeven niets te bestellen; de serveerster komt hun glazen zonder opdracht al vullen met het gif van hun keuze. De radio meldt dat in Leiden de asielzoekers voortaan worden opgeslagen in een circustent op de stadscamping. Van de stamtafel klinkt commentaar, maar ik kan het niet verstaan; voor Hollandse oren is dit dialect wel wat erg uitheems. Nooit geweten dat wij een stadscamping hadden. Wethouder van Rij zal nu wel voor de TV komen; wat zal hij in zijn nopjes zijn!

Rond 15.15 vertrekt er weer een pluk bussen van het afgetrapte busstation. Ik neem de 73, voor het tweede helft van mijn lange lijn. Wie sneller in Groningen wil zijn, kan terecht in snelbus 173; die doet er 50 minuten over. Mijn bus is niet echt vol; zelfs niet eens halfvol. Het is een euvel waaronder veel lange lijnen gebukt gaan. Van alle LL's die ik gedaan heb, was alleen lijn Midnet 50 (Arnhem - Utrecht) constant vol; althans op het tijdstip dat ik erin zat.

We rijden Hoogezand binnen, de woonplaats van mijn tante en nicht, al woont de laatste eigenlijk in Sappemeer. Ik stap niet uit voor een bezoek, want ik heb onderweg bedacht dat ik eindelijk wel eens een ritje wil maken met Arriva, dat het Gronings stadsvervoerbedrijf heeft overgenomen. Geen tijd voor thee.

Na Kropswolde en Foxhol gaan we de snelweg naar Groningen op. Volle gelede snelbussen komen ons tegemoet. De bus speelt een belangrijke rol bij het transport van forenzen en studerenden naar "Staad". Een paar flinke plaatsen in Groningen, waaronder Veendam en Stadskanaal, zijn verstoken van treinvervoer.

De Martinitoren komt in zicht. Ik stap straks over op Arriva; een bedrijf dat interessant genoeg is voor een apart artikel.

Frans Mensonides
9 oktober 1998.