De Sjef Koekenbakker Award wordt iedere maand uitgereikt aan een persoon, groepering of instantie die de belangen van de Nederlandse OV-reiziger geschaad heeft. Klik hier voor het Sjef-hoofdmenu, met lynx naar het officiële (zij het sterk verouderde) Sjef-reglement en naar de erelijst van voormalige winnaars.

Beste reizigers,

In deze aflevering van De Sjef Koekenbakker Award wordt de uitslag bekend gemaakt van de verkiezing voor de maand juni 2001 die, met enige vertraging, werd aangekondigd in de aflevering van drie weken geleden. Tevens maken wij bekend wie de extra-zomer-Sjef wint, die in sommige zomers wordt uitgereikt, als de actualiteit daartoe aanleiding geeft.

Over beide punten zullen we wat snel heenstappen. Deze week geen zogenaamd humoristische sketches met Minnie, Sjef-zelf en andere duistere bedenksels, die in strijd zijn met het nieuwe DDR-adagium "Dit is Echt!". De hoofdmoot van dit artikel, en dat is tevens waarmee we beginnen, is ingeruimd voor een commentaar op de huidige toestanden op het vaderlandse spoorwegnet.

Uit verontruste brieven die ik krijg, en uit dingen die mensen mij soms toeroepen als ik in functie van De digitale reiziger in de trein zit, maak ik op, dat het Nederlandse volk de draad is kwijt geraakt ("het spoor bijster is geraakt", zou ik kunnen schrijven, als dat niet zo flauw was). Nieuwsfeiten buitelen over elkaar heen; verwarring heerst alom, en wie drie weken heeft doorgebracht in het buitenland, vindt bij terugkomt een geheel ander Holland dan hij verlaten heeft.

De afgelopen weken kregen we eerst te maken met "geplande uitval" van 300 treinen per dag. De inkt daarover was nog niet droog, of alle kranten stonden bol van het nieuws over die Antwerpse Havenbaron, waarvan ik de naam maar niet kan onthouden, die het al decennia voortwoekerende arbeidsconflict op het spoor nu voor eens en voor altijd uit de wereld gaat helpen. Met de volgende dag, als voorlopig hoogtepunt (of diepepunt, ook daarover bestaat verwarring) de aankondiging van Netelenbos, dat zij met harde hand gaat ingrijpen in het spoorwegwezen.

Vele nieuwsconsumenten, ook de thuisblijvers, begrijpen er niets meer van. Zij hebben behoefte aan een leidende hand, om alle opgekropte misverstanden uit de wereld te helpen.

Ik zal een poging doen om die leidende hand te zijn, al twijfel ik er zelf ook wel eens aan, of ik écht alles begrijp wat er tegenwoordig gebeurt op de spoorwegen. Schreef ik een paar maanden geleden optimistisch, dat er feitelijk nooit iets verandert bij NS, en dat er dus ook helemaal geen crisis is; de laatste weken, met die "geplande uitval", moest ook ik toegeven, dat die niet-crisis wel heel ernstige vormen begint aan te nemen.

Daarom, al was het maar om het zelfvertrouwen in mijn eigen oordeel te herwinnen, wordt het hoog tijd om alle bij het publiek levende misverstanden te ontzenuwen. Vandaar het volgende lange intermezzo in deze Sjef-aflevering:

Misverstand 1: De "geplande uitval" van 300 treinen is een verstandige maatregel.

Driewerf neen! De NS heeft zijn noodsprong wel als zodanig gepresenteerd, en blijkbaar zo overtuigend dat het merendeel van het publiek er is ingestonken. In het voorjaar van 2001, zo luidt ongeveer de sussende redenering van NS, vielen er in het wilde weg treinen uit, waardoor reizigers onverwachts geconfronteerd werden met een halfuur extra reistijd. Nu in de zomermaanden een paar complete treinseries geschrapt zijn, weten reizigers tenminste waar zij aan toe zijn.

Prima, de gedachtegang is te begrijpen, maar als je deze ad absurdum doortrekt, had NS deze zomer beter helemaal geen treinen kunnen later rijden; dan weet je helemaal waar je aan toe bent. Er vallen nu "gepland" veel meer treinen uit dan vóór 16 juli 2001 ongepland. Bovendien betekent deze geplande uitval natuurlijk niet, dat zich geen ongeplande uitval meer kan voordoen. Wie dat gedacht had, heeft blijk gegeven van het soort magisch denken, dat eigen is aan NS-leidinggevenden, maar waardoor je als reiziger niet sneller op je plaats van bestemming komt.

Bovendien: "weten waar je aan toe bent" is bij de krakkemikkige informatievoorziening van NS, niet meer dan een illusie. De informatie over de "geplande uitval" is even beroerd als we gewend zijn bij ongepland malheur.

Er is een extra folder over de "geplande uitval", maar aan het bestaan daarvan wordt weinig ruchtbaarheid gegeven. Op sommige stations worden de uitgevallen treinen niet omgeroepen; op andere stations zijn nog steeds de vertrekstaten niet aangepast. Op Utrecht CS zag ik donderdag wel een aangepaste vertrekstaat voor de richting 's-Hertogenbosch, maar niet voor Hilversum, dat toch ook getroffen is door halvering van de stopdiensten.

En dan Den Haag - Laan van Nieuw Oost Indië, het NS-station met de langste naam, het "Llanfairpwll...." van Holland, in de schaduw waarvan ik geboren ben, en tegenover welk ik thans mijn dagelijks brood verdien. Dit station krijgt er deze zomer als enige station van Nederland ook treinen bij, naast geconfronteerd te worden met uitvallers. De sneltrein Amsterdam - Breda maakt hier een extra stop (en de NS verlangt van ons, te geloven dat deze stop geen tijd kost; de rest van de dienstregeling van deze treinserie is ongewijzigd). Dat is mooi, heel mooi. Maar de CTA's vermelden deze treinen niet. De microfonist kondigt ze soms wel aan, maar dan als "Extra trein". Een lelijk staaltje van verhullend taalgebruik; het zijn geen extra treinen, ze maken alleen een extra stop. Ook de spitstreinen Den Haag CS - Amsterdam CS, die - in tegenstelling tot de daluren-treinen - nog wel rijden, heten nu ineens "extra treinen".

Ik dwaal af. Kortom: een hele slechte zaak, die "geplande uitval". Heel snel mee stoppen! Incidentele uitval is veel leuker; het geeft het leven wat spanning.

Misverstand 2: De geplande uitval van treinen in de zomer van 2001 bewijst dat de collectieven gelijk hadden met hun verzet tegen het RRRDK.

In tegendeel. Het heeft er niets mee te maken. De uitval van treinen is meer een materieelkwestie dan een personeelskwestie. Bovendien: zonder de op 10 juni 2001 ingegane vereenvoudiging van het rooster had deze maatregel nooit op zulke korte termijn doorgevoerd kunnen worden. Wat het nog geen goede maatregel maakt, natuurlijk...

Misverstand 3: Het is onjuist om het personeel aan te spreken op de wanprestaties van NS

Tot mijn droefenis leidt het gemodder van de NS-directie tot steeds meer sympathie voor het personeel. Volstrekt ten onrechte, want door de bank genomen is het OV-personeel in Nederland onklantvriendelijk, arrogant, ongemotiveerd en lui. Bewijsvoering? Lees alle voorgaande jaargangen van De digitale reiziger.

Sedert vorige maand forens ik van De Vink naar het hierboven genoemde station Laan van NOoIt. Het is een ritje van 12 minuten. Ik verwacht op zo'n korte afstand niet, dat mijn kaartje altijd gecontroleerd wordt. Als je echter helemaal nooit een conducteur ziet, dan kun je je afvragen wat het nut nog is van zo'n functionaris. Twaalf slagen heb ik nu gemaakt, 12*2*12 minuten gereisd, 288 minuten, ofwel 4 uur en 48 minuten in de trein, en slechts één keer is mijn vervoerbewijs gecontroleerd. Die ene controle was dan ook nog een "moetje": de dienstdoende conducteur moest een jongere collega inwerken, die hem t.z.t. zal assisteren met niksdoen.

Een retorische vraag: tegen wie moet je als reiziger anders kankeren dan tegen het personeel? De frontliners krijgen alle ellende over zich heen, maar dat is nu eenmaal inherent aan hun functie. Onrechtvaardig, maar het leven ís in hoge mate onrechtvaardig. En wie er niet tegen kan, had dan maar moeten zorgen, dat hij zelf in het management terecht was gekomen; de hierboven genoemde mix van negatieve eigenschappen is daarvoor wel toereikend.

Natuurlijk: wat een reiziger uit Zwolle (of in Zwolle) laatst deed, kán niet. Hij weigerde uit protest tegen de NS, zijn kaartje te laten zien aan één van de zeldzame conducteurs die nog bereid waren, dit te controleren. Een onzinnige actie (zou die man misschien iets geweest zijn binnen ROVER?).

Er zijn meer subtiele manieren om het treinpersoneel te zieken. Kijk voor het instappen of de "koersrol" van de trein wel de juiste bestemming aangeeft. Zo nee (ca. 50% kans), vraag dan poeslief aan de conducteur of hij zelfs te belazerd was om even op dat knopje te drukken. En of die belazerdheid misschien óók de schuld van de directie is. Of vraag aan een conducteur die in de eerste klasse ostentatief zit te niksen, of hij nou bijzonder moe is, als hij 's avonds hij thuiskomt. Succes verzekerd, en niemand kan je iets maken, want je kaartje weigeren te tonen, is strafbaar, maar op fouten en misstanden wijzen is in dit perfecte land nog steeds toegestaan.

Misverstand 4: De "crisis" van NS is de schuld van de politiek

De gotspe-nummer-één! Deze stelling is bijna te absurd om hem te weerleggen. Ik herhaal en blijf herhalen: de politiek heeft het de NS alleen maar makkelijk gemaakt; niet moeilijk. NS mocht de onrendabele nevenlijnen afstoten, kreeg het alleenrecht op het lucratieve IC-net en mocht zelfs naar de beurs (dat is bij mijn weten nooit gebeurd; ik zou overigens zelfs mijn UPC-aandelen nog niet inruilen voor die van NS). En aanvankelijk mochten ze op dat rompnet alle wanprestaties leveren waartoe ze in staat waren; het prestatiecontract, met die mega-boetes, dateert pas van het laatste jaar.

NS mag de politiek wel dankjewel-zeggen voor zo weinig bemoeienis. Dat NS in de jaren negentig verzuimd heeft, voldoende materieel en personeel te laten instromen: het is slechts het bedrijf zelf te verwijten.

Misverstand 5: Een reizigersstaking helpt soms

Enkele organisaties in het midden- en kleinbedrijf hebben de reizigers opgeroepen tot een reis-staking op vrijdag 20 juli, de dag dat ik deze worden typ. Hun site, "SOMS", is met mijn privé- browser "soms" niet te bekijken; ook op kantoor faalde een poging daartoe, maar wie het wil proberen, moet maar klikken.

Zo'n staking helpt slechts de autolobby (dat is misschien de verborgen agenda ervan). Als er al reizigers gehoor aan zouden geven, nemen het autoverkeer en het benzineverbruik toe. Waarschijnlijker is echter, dat vandaag evenveel mensen met de trein reizen als normaal (tenslotte heeft de meerderheid van de treinreizigers geen auto als alternatief) en wordt deze actie een grandioze mislukking, waarvan NS zich absoluut niets aantrekt.

Dat een organisatie als ROVER aan zo'n stuitend-stupide actie zijn medewerking verleent, is een grof schandaal tegenover de achterban die van het OV afhankelijk is, waarvoor de vereniging uiteindelijk is opgericht. Ik overweeg mijn lidmaatschap op te zeggen (maar dat overweeg ik al jaren. Hopelijk word ik na de aflevering van deze week voor het leven geschorst).

Misverstand 6: De handtekeningenactie van ROVER verdient sympathie

Nee, die actie is alleen opgezet voor het ego van Rudy Schoonveld, de ROVER-voorzitter, die straks weer eens met zijn barracuda-lachje in de krant komt, om die handtekeningen te overhandigen aan wie zijn reet eraan wil afvegen. Zonde van het papier!

Misverstand 7: NS-commissaris Timmer heeft gelijk, als hij beweert dat Netelenbos zich met haar eigen zaken moet bemoeien.

Hoe durft hij! Miljarden aan belastinggelden zijn er in de spoorwegen gestoken, en nu zou een minister (zelf namens de Staat hoofd-aandeelhoudster!) zich niet mogen bemoeien met de incompetente hufters die er leiding aan geven?

Timmer, hij heeft het Philips-concern naar de dieperik geholpen, zoals onlangs gebleken is, en mag nu nog een beetje spuit-elf spelen bij de spoorwegen. Nog nooit heeft hij zich bemoeid met het spoorwegconflict; alleen keurig netjes zijn commissie opgestreken. En nu, nu Netelenbos dreigt te doen wat hij heeft nagelaten, zoekt hij plots de publiciteit. Captain of industry, laat me niet lachen. Wég! met die vent; linea recta afvoeren naar het oudemannenhuis.

Misverstand 8: Na de interventie van die Antwerpse havenbaron wordt alles koek en ei op het spoor

Het lijkt ons een naïeve gedachte. Die man staat al een half jaar in de coulissen, te beloven dat hij allerlei dingen gaat doen en gaat zeggen, als hij eindelijk eens voor het voetlicht mag. Directie en personeel zijn allebei blij met hem, maar hij heeft tot dusverre nog niets laten zien. En mocht dat er ooit van komen, dan is het maar de vraag of NS, en uiteindelijk de klant, daar beter van wordt. Die havenman weet alles van logistiek, maar alleen over de logistiek van zeecontainers. Niet over reizigers van vlees en bloed, waar ook NS nooit iets van begrepen heeft. Wat voegt die havenbaron nou eigenlijk toe??

Misverstand 9: De koerswijziging van Netelenbos biedt uitzicht op een betere samenwerking op het spoor

Volgens Netelenbos moeten alle NS-onderdelen, die daaruit zijn losgemaakt, weer terug naar moeders pappot. Waaronder de verkeersleiding. Dan zal er een betere communicatie ontstaan op het spoor.

Geloof het maar niet. De communicatie tussen rijdend personeel en verkeersleiding was als vanouds beroerd, en de animositeit was groot. Dat was al zo, jaren voordat de Verkeersleiding werd losgeweekt, en zal zo blijven als zij weer "Heim ins Reich" komt.

Misverstand 10: Neo-monopolisme is de oplossing

NS is altijd monopolist geweest; vóór 1963 als enige concessiehouder van spoorlijnen; tussen 1963 en 1995 als overgesubsidieerde overheids-NV, daarna als grote zelfstandige op het rompnet. In ruil daarvoor moest men in de uithoeken van Nederland wat zogenaamde "concurrentie" toestaan aan vondsten als NoordNEP en Stinktus, bedrijven die grotendeels bestaan uit ex-NS-ers, en die over het algemeen even beroerd presteren.

En nu tovert Netelenbos een levensgroot konijn, een Vlaamse reus wellicht, uit haar hoge hoed; het gaat allemaal anders worden! De overheid trekt de teugels strak; het zal even "Auw" doen in NS-kringen. Maar! In ruil daarvoor krijgt NS tot 2015 het alleenvertoningsrecht op het IC-net. Dat ze altijd al gehad hebben sedert circa 1890. De concurrentie wordt niet teruggedraaid door de nieuwe plannen; nee, er is van serieuze concurrentie nooit sprake geweest. NS was, is en blijft monopolist. Iets veranderen zal er niet.

Gaan we over tot waar dit artikel eigenlijk om begonnen was; de uitslag van de Sjef-verkiezing.

Uitgebracht zijn 23 stemmen, door de trouwe kring van Sjef-stemmers die wij het afgelopen jaar verzameld hebben. 10 stemmen waren er voor het busbedrijf conniksion, dat zijn naam tegenwoordig terecht met een kleine letter spelt.

Het is niet dat zij hun best niet gedaan hebben: drie weken na de nominatie staan nog steeds niet al hun dienstregelingen op Internet, en heb ik in de omgeving van Leiden op nog geen enkel postkantoor een lijnfolder van dit busbedrijf gezien (al staat er hier en daar wel een leeg conniksion-folderrek). Maar och, wat kan een busbedrijf meer verwachten dan een tweede plaats achter NS?

De winnaar dus, met 13 stemmen, Dé NS, wegens het laks reageren bij stremmingen.

Gefeliciteerd NS, het is al de vierde Sjef dit jaar, en het is pas juli!

Gaarne maken wij het vijftal vol. Na ampel overleg binnen alle remia van De digitale reiziger ("gremia", bedoelt hij eigenlijk; één gremium, twee gremia: overlegorganen; "de gremia's", zou Louis van Gaal zeggen; "Remia" is feitelijk margarine); na ampel overleg dus, heeft De digitale reiziger besloten, een extra Zomertoer-Sjef toe te kennen aan dé NS, voor de "geplande" uitval van 300 treinen per dag (volstrekt overbodig paniekvoetval, zoals ik hierboven, bij de tien misverstanden, heb trachten aan te tonen) en voor de slordige, inconsequente informatievoorziening daarover.

Nadere mededelingen over de uitreiking van beide Sjefs zullen volgen via de omroepinstallatie van Utrecht CS; zo luid dat NS-directeur Huizinga het in zijn van vierdubbel glas voorziene werkkamer zal horen.

w.g. de Voorzitter van De digitale reiziger (die je nooit in beeld krijgt).
XX-VII-MMI