Trolleybus en reizigerskolder

De trolleybus werd in Arnhem in 1948 ingezet als opvolger van de tram, die de oorlogsjaren niet had overleefd. Momenteel is Arnhem de enige stad in Nederland waar trolleybussen rijden. Regelmatig is de trolley bedreigd met opheffing, maar altijd heeft het gemeentebestuur de voordelen (geruisloosheid, milieuvriendelijkheid en comfort) zwaarder laten wegen dan de hoge aanleg- en exploitatiekosten. Terwijl andere steden, als Groningen en Nijmegen, de electrisch aangedreven bus ten prooi lieten vallen aan bezuiniging, werd het net in Arnhem regelmatig uitgebreid.

Enkele jaren geleden stelde een gekgeworden gedeputeerde voor om het rivierkruisend vervoer in Arnhem voortaan af te wikkelen met 50 meter boven de grond bungelende glazen zeepbellen. De Arnhemmers riepen in koor dat zij het geld liever besteed zouden zien aan verdere uitbreiding van het trolleynet. Een belofte die vervolgens niet werd waargemaakt. Vorig jaar werd het traject Station - Hoogkamp (lijn 2) omgezet in een diesellijn. De frequentie werd bovendien gehalveerd. lijn 5 (Kronenburg - Presikhaaf) werd ingekort tot het minilijntje Station - Presikhaaf / Elsweide. Deze drukke lijn wordt grotendeels gereden met gelede dieselbussen. Er rijden "op proef" twee gelede trolleys, die gehuurd zijn van "De Lijn" en Gent als thuisbasis hebben. Misschien is er nog hoop voor de trolleybus op lijn 5; anders zullen er slechts 3 trolleylijnen overblijven van het net dat in de jaren 80 nog uit vijf lijnen bestond.

op tilt

Ik besluit met een omweggetje via Schiphol, Amersfoort en Ede naar Arnhem te reizen. De reisplanner verslikt zich in deze opgave, en meldt alleen dat er geen tariefinformatie beschikbaar is. Ik vereenvoudig mijn vraag tot Amersfoort - Arnhem. De "Kippenlijn" (stoptrein Amersfoort - Ede=Wageningen) vertrekt eens per uur, om .56 uit Amersfoort en geeft aansluiting richting Arnhem.

Als ik om 9.20 op het perron van Leiden Centraal aankom, is de gebruikelijke na-spitschaos in volle gang. Alle treinen uit de richting Den Haag zijn vertraagd. De informatievoorziening is niet optimaal (een tiefuszooi, zoals een medereiziger het verwoordt); de CTA kondigt verkeerde of al lang vertrokken treinen aan, en het wordt niet duidelijk waar en wanneer de eerstvolgende trein naar Schiphol binnen zal komen. De tolerantie voor dit soort toestanden is, mede door de naderende staking, gedaald tot het nulpunt. Het jonge conductrice-tje van de sneltrein van 9.46 - door de CTA aangekondigd als de vertraagde intercity van 9.31 - wordt door een menigte reizigers bestookt met vragen. Twee redelijk normaal lijkende heren springen ongeveer tegelijk op tilt en beginnen te schelden tegen de conductrice, die beduusd piept: "ik weet het ook niet; ik kom net aanrijden". Conducteurs blijven dergelijke antwoorden geven, hoewel ze zo langzamerhand zouden moeten weten dat reizigers hier doorgaans nog kwaaier van worden. Ik heb de kansen om in Amersfoort de stoptrein van 10.56 te halen, al tot 0% zien dalen, en besluit gewoon via Utrecht naar Arnhem te gaan. Onderweg verander ik opeens van plan. Ik laat me door NS niet op de kop zitten, en ga toch via Amersfoort. Uiteindelijk beland ik in de stoptrein van 11.56 van Amersfoort naar Ede. Aangezien alle senioren besloten hebben hun vrij-reisdag te bewaren tot de feestdagen, zie ik weer louter studenten. We mogen de uitvinder van de studentenkaart wel dankbaar zijn. Zonder hem waren nevenlijnen als het kippenlijntje allang opgeheven. Hoeveel mensen zouden daar zonder studentenkaart inzitten op een ijzige novemberdag; tussen de middag?

Liever diesel?

Om 12.45 stap ik in Oosterbeek uit de trein. Trolleybus 1 (Oosterbeek - Velp) komt net aangereden. De bus vertrekt meteen en zet er de vaart in. De bus is bijna leeg. Enkele dames die in het centrum van Oosterbeek in de abri staan, gebaren "doorrijden". Zij wijzen naar de Midnet-dieselbus die in de verte aan komt rijden. Blijkbaar vindt niet iedereen de trolley comfortabeler.

Op het stationsplein lunch ik d.m.v. een zak patat. Iemand heeft het over een "veurksjen" en bedoelt een vorkje. Voor mijn ongeoefende oren klinkt het Arnhems erg Limburgs.

tsiiiieeeuuwwww

Om 13.23 neem ik lijn 3 naar Burgers Zoo. Even voorbij het viadukt onder het spoor ontspoort de stroomafnemer. De chauffeur moet naar buiten om de zaak weer in goede banen te krijgen. Het valt me op dat hij zijn geldla in de bus achterlaat. In Haagse trams neemt de bestuurder de kassa al onder de arm als hij alleen maar de wissel hoeft om te zetten.

Voor mij is lijn 3 een nieuw traject, dat voert door een mooie heuvelrijke wijk. Een van de voordelen van de trolley is het betere acceleratievermogen heuvelop. In de afdaling hoeft de chauffeur niet veel meer te doen dan de rem los te laten. De bus zeilt vanzelf naar beneden.

Voorbij het ziekenhuis vertakt de lijn zich in tweeen, een veelvoorkomend verschijnsel in het Arnhemse trolleynet. Lijn 3 rijdt overdag in een 10-minutenfrequentie; aan de uiteinden rijdt de bus dus maar om de 20 minuten. Ik stap uit in een straat met deftige huizen; de laatste halte voor Burgers Zoo. Ik wil lopen naar het andere eindpunt, bij het openluchtmuseum, maar mijn voornemen wordt doorkruist door een zeer heftige hagel-, regen- en sneeuwbui. Op het Oremusplein (het "laat ons bidden-plein" letterlijk) bid ik voor droog weer en zonnige perioden, maat het helpt niet. Ik neem de bus terug. Deze zit propvol en rijdt voorzichtig in verband met de gladheid. Als er op de stopknop gedrukt wordt, klinkt er een geluid dat lijkt op de laatste ademtocht van een zieke zeemeeuw ("tsiiiieeeuuwwww").

Bing, bing, bing, bing

Bij het station neem ik een gelede diesel naar Presikhaaf. Op het Willemsplein komen we een Gentse trolley tegen. Aan de hand van het busboekje reken ik uit dat deze om 15.07 van de halte Presikhaaf zal vertrekken. Als ik op dat tijdstip bij de halte sta, zie ik de Gentenaar 300 meter terug helemaal volgeladen worden. Ik krijg dus niet de kans om de stoelen van de Belgische bus op hun kwaliteit te beoordelen. In de scharnier is een soort hangplek ingericht, waar je nog redelijk confortabel kunt leunen tegen een halfcirkelvormige reling. De bus is uitgerust met een echte bel i.p.v. een zeemeeuw. Balorige scholieren drukken tientallen keren op de bel en een vrolijk "bing bing bing bing" klinkt door de bus. De chauffeur verheft zich zich regelmatig van zijn zetel om vermaningen een aanwijzingen te roepen naar de passagiers. Bijvoorbeeld om door te lopen naar achteren, waar ook niet al te veel plaats meer is. Aan doorstromingsmaatregelen doen ze in Arnhem niet, en de rit duurt lang, heel lang. Om 15.25 sta ik op het Willemsplein. De Belgische bus is wat mij betreft goedgekeurd. Bestel er maar een paar bij; alles beter dan die stinkende diesels.

De zeepbel van zuid

Ik neem lijn 3 naar Zuid, waar het aantal trolleylijnen na de inkorting van 5, gereduceerd is tot twee; en dat in een wijk waar ongeveer de helft van de Arnhemmers woont. Zo worden de mensen zeker rijpgemaakt voor de zwevende zeepbel. De chauffeur baant zich toeterend een weg door de stad, en rijdt twee keer door een rood licht. Ergens in Zuid stap ik in bus 14 om de afstand te overbruggen naar het beginpunt van lijn 9. Lijn 14 rijdt in halfuursdienst en zorgt voor de onderlinge verbinding van de zuidelijke wijken. De bus is koud, tochtig, en niet al te best bezet. Rond het winkelcentrum Kronenburg hangen de trolleydraden van lijn 5 te verroesten.

Lijn 9 (De Laar West - Geitenkamp) is na lijn 5 de drukste lijn van het Arnhemse net. De bus rijdt in de spits om de 7 minuten. De bussen uit de stad, die ons tegemoet komen, zijn vol. De bus rijdt een stukje over de snelweg. De topsnelheid is ca. 65 km/uur, en de trolleybus legt het af tegen de auto's.

In het centrum stap ik uit. In minder dan 4 uur tijd heb ik tweederde van het nog overgebleven trolleynet "gedaan". Ik vind het wel mooi zo; ik zie af van Geitenkamp en Velp. Ik zie bus 9 wegrijden in een wolk van opspattend modderwater; op weg naar een onzekere toekomst (clichee, clichee).

In een boekhandel lees ik even later in de krant dat in Zevenaar het NS-loket al twee maal bestormd is door woedende reizigers, die verbolgen waren over het stranden van hun "buffel". Een nieuwe psychische ziekte dreigt door te breken: de reizigerskolder. Het verschijnsel treedt op bij mensen die regelmatig gebruikmaken van de trein, maar afgezien daarvan helemaal normaal zijn.

Frans Mensonides
23 november 1996

Trolleynet Arnhem

Frequentie op weekdagen, 14.00 - 18.00 uur.