De digitale reiziger (154)
'Langs Lange Lijnen' uit de mottenballen: Lijn 83, Nijmegen - Venlo

Buslijn 83 verbindt al sinds 1946 station Nijmegen met station Venlo. De route voert grotendeels door de lange, smalle landstreek tussen de rivier de Maas en de Duitse grens. De lijn wordt in welwillende samenwerking geëxploiteerd door Hermes (Breng) en Arriva.

Wereldsteden liggen er niet op de weg van Nijmegen naar Venlo. Maar gezamenlijk herbergen de plaatsen en plaatsjes langs de lijn toch wel voldoende inwoners om een middelgrote stad te vullen. Voor veel van die plaatsen vormt lijn 83 het enige openbaar vervoer. 

Ik nam de bus van Nijmegen naar Venlo op zaterdag 8 juni 2024, en onderbrak mijn reis in Malden, Gennep en Arcen.

Tram maakte plaats voor bus; overgefotografeerd van informatiebord in Gennep

Lijn 83 is misschien wel de enige streekbuslijn in Nederland die een pagina heeft op de Wikipedia, én ook nog een geheel eigen website. Die wordt bijgehouden door 2 personeelsleden van Arriva. Hij heet eenvoudigweg Lijn 83 en besteedt ook aandacht aan de Maaslijn op het spoor: Nijmegen – Venlo – Roermond. Ook kun je er terecht voor wandelroutes door het in ruime mate aanwezige groen langs de lijn, en voor het laatste nieuws over het OV in de streek.

Lijn 83 had in de periode 1913-1944 een voorloper in de stoomtram (en vanaf ergens in de 30’s nog een korte tijd dieseltram) van de Maas-Buurtspoorweg. De huidige buslijn valt over ca. 90% van zijn route samen met de oude tramlijn. Een verbinding met een geschiedenis van langer dan een eeuw. Vóór Breng / Arriva werd de busdienst uitgevoerd door Zuidooster, Hermes, Hermes / Veolia en Breng / Veolia. 

De gemeenschappelijke exploitatie brengt wat tariefproblemen met zich mee. Reizigers op chipkaartsaldo hebben er geen last van. Ze betalen, zonder dat ze het doorhebben, tussen Nijmegen en de halte Helweg in Milsbeek (concessie Arnhem-Nijmegen) een ander kilometertarief dan op het traject Helweg - Venlo (Concessie Limburg). 

Echt ingewikkeld wordt het bij abonnementen en speciale kaartjes die door een van de 2 maatschappijen worden verkocht. Die zijn soms alleen geldig tussen Nijmegen en de Helweg, soms alleen tussen de Helweg en Venlo, soms overal, soms alleen in bussen van de een en soms alleen in bussen van de ander. Ik ga me er maar niet in detail in verdiepen.

Malden

Langs Lange Lijnen

In de oertijd van deze rubriek De digitale reiziger, rond de eeuwwisseling, had ik een reeks ‘Langs Lange Lijnen’. In elke aflevering stond een streekbuslijn centraal met een rijtijd van minstens 120 minuten van begin- tot eindpunt. Later heb ik die grens teruggebracht tot 100 minuten. 

Wonderlijk genoeg heb ik in die tijd nooit een aflevering gewijd aan lijn 83. Wel heb ik een kort stukje, Velden – Venlo, van die lijn meegepikt in de aflevering over Hermes-lijn 29, Venray – Swalmen, het onovertroffen tragikomische hoogte-dieptepunt van die reeks.

Lijn 29 werd kort daarop opgedoekt, een lot dat vrijwel alle lange lijnen ondergaan hebben in de afgelopen decennia. Het is precies dat helse Helweg-gedoe dat een einde heeft gemaakt aan het fenomeen: lange lijn. Die lijnen overschreden grenzen van concessies, met verschillende concessieverleners, verschillende exploitanten en verschillende tarieven. Ook de punctualiteit op zulke eindeloze lijnen begon een probleem te vormen, bij gestadig toenemende verkeersdrukte. 

Er zijn er nu nog maar een paar in Nederland, waaronder dus de indertijd door mij vergeten lijn 83. Reden voor mij om op deze redelijk zonnige junidag de rubriek ‘Langs lange lijnen’ uit de mottenballen te halen. 

Toen ik 25 jaar geleden op pad was voor die rubriek, hield ik onderweg, om iets om handen te hebben, allerlei gegevens bij over in- en uitstappers, aankomst en vertrektijden, en zo. Die zette ik in een apart kadertje. Dat doe ik nu weer. Hier volgt er al een:

Lijn 83 (Nijmegen Station – Venlo Station) in kort bestek

Die tabellen kun je met een gerust hart overslaan, en je voor 100% concentreren op de intermezzi waaruit mijn verhalen bestaan. Er zijn ook ‘lezers’ die alleen komen voor de plaatjes. Dat mag vanzelfsprekend ook van mij. En die lezen dit sowieso niet. Dus laten we maar snel op pad gaan.

De bus van 11:44 staat al in de startblokken op het busstation bij station Nijmegen. Meteen instappen; geen tijd voor een foto. Dus die maak ik dan maar van het interieur. Die bussen schijnen al 12 jaar oud te zijn; het is ze niet aan te zien. 

We nemen de weg langs het spoor van de Maaslijn, en komen meteen een tegenligger tegen op lijn 83. Keurig om 11:45, op het hele kwartier, en dat zal de hele middag zo blijven. Het lijkt me een hele toer om een dienstregeling te maken voor een lijn die door 2 maatschappijen gereden wordt.

Bij het Radboud, het enige ziekenhuis op de route, stappen nog wat mensen in. We verlaten de bebouwde kom van Nijmegen met 23 passagiers aan boord; een aantal dat vanmiddag niet meer overtroffen zal worden.

De zon is doorgekomen, het dreigt zowaar een zonnige dag te worden. Ik vertrok vanmorgen met regen uit Leiden.

Malden

Langs hockeyvelden rijden we Malden binnen. Malden is een dorp met ruim 11.000 inwoners en daarmee de grootste plaats onderweg. Het dorp staat vermeld op het steeds korter wordende lijstje met plaatsen >10.000 inwoners die ik nog nooit bezocht heb. Oh ja, dat is waar ook: dat was ik nog vergeten te vermelden. Ik ben vandaag eigenlijk speciaal op pad gegaan om Malden van die bucketlist te kunnen schrappen. Dus laat ik niet vergeten om uit te stappen!

‘Zo, heb je een plaatje geschoten?’, vraagt een gebogen, bejaarde man, die moeizaam een rollator voortduwt, als hij mij het gemeentehuis ziet fotograferen. Dat doen ze overal beneden de grote rivieren: zich met het fotograferen bemoeien. Dat begint blijkbaar al in Malden, dat feitelijk tussen de grote rivieren in ligt, en niet er beneden. Ik complimenteer zulke babbelaars altijd met hun opmerkingsgave.

Het gemeentehuis van de gemeente Heumen (rechtsboven op de foto) is best een plaatje waard. Net als de kerk (fragmentarisch vastgelegd op de onderste rij) is het een puntgaaf voorbeeld van de Bossche School. Die school in de architectuur maakte school in de tijd van de wederopbouw. Vooral kerken werden gebouwd in die stijl, maar ook wel wereldlijke gebouwen.

Alles in deze architectuur draait om de verhoudingen; deze keer niet de Gulden Snede en de Reeks van Fibonacci, maar een andere snede volgens een andere reeks. Voor de wiskundige details is de Wikipedia maar weer eens de beste vriend van wie zich erin wil verdiepen. 

Het werkt wel, die rekenarij. De gebouwen volgens de Bossche School doen aangenaam aan aan het oog, al vind ik ze wel wat ouderwets. Ik had ze geschat uit het Interbellum, en niet uit de naoorlogse periode.

Wat zijn precies die niet-commerciële activiteiten die niet zijn toegestaan binnen een straal van 5 meter rondom het winkelcentrum van Malden? ‘Activiteiten’, dat is nogal een ruim begrip, tot poepen en ademhalen aan toe. Het fotograferen van dat bordje valt er vast en zeker ook onder. Maar wat RONDOM het winkelcentrum verboden is, is dat dan wellicht toegestaan BINNEN het winkelcentrum? Zo ja, dan kan ik die beeldengroep van muzikanten best fotograferen. 

Het winkelcentrum bestaat deze maand 50 jaar. Het is dus geopend in dezelfde maand dat ik afscheid nam van het gymnasium. Ik was ten tweeden male blijven zitten, deze keer in de 5e klas. Nee, dat is niet helemaal waar. Ik kreeg nog een laatste kans; ik mocht nog een herexamen doen. Maar daar had ik geen zin meer in, daar het een herexamen Grieks was en ik de leraar een lul vond. 

Niet iets om te vieren, het halve eeuwfeest van mijn sjezen, maar wel om te herdenken. Daartoe ben ik eergisteren uitgerekend in dat schoolgebouw gaan stemmen voor het Europees Parlement. 

Dat is ook weer een verhaal apart, een uitweiding binnen een uitweiding, een inter-intermezzo-mezzo. Ik had zo’n kieswijzer ingevuld en daar kwam als beste partij uit de bus: de SP. Met hen was ik het voor 48% eens, en met de andere partijen dus zelfs nog minder. Nu heb ik een diepe afkeer van die communisten, bij wie de grammofoonplaat is blijven hangen op de Internationale, en op termen als klassenstrijd, proletariaat en kapitalisme-zus en kapitalisme-zo. Dus ik probeerde nog een andere stemwijzer. En wie kwam daarbij op de eerste plaats: de SP!

Toen heb ik er ook maar op gestemd. Het is toch maar voor Europa, waar Nederland niets heeft in te brengen dan lege briefjes. En ik stem als zwevende kiezer toch nooit 2 keer achter elkaar op dezelfde partij (en ook nooit 2 keer achterelkaar in hetzelfde stembureau, tussen haakjes). 

De SP wist geen een zetel te bemachtigen in het Europees Parlement. Die teleurstelling, daar was ik heel erg snel overheen. Hun kandidaat voor het Parlement vermoedelijk ook. Als communist wil je toch geen lucratieve baan in Brussel, waarmee je tot de kapitalisten gaat behoren?

Achter het winkelcentrum van Malden ligt een weinig opzienbarende nieuwbouwwijk. Aan de voorkant van de kerk en het gemeentehuis staan overal langs de Rijksweg die het dorp doormidden klieft, stenen obelisken en menhirs. Het staat wel aardig, een beetje anders dan anders. Of ze een diepere, eventueel symbolische, betekenis hebben, heb ik niet kunnen achterhalen.

‘Feestje geven? Dat kan tot 2025 bij Bobbies!’, zie ik ergens staan bij een oude boerderij. Bobbies is een pop-up feest- en conferentiezaal. Waar de Maldenaren straks na 2024 hun feestjes moeten geven, dat zal gedurende de rest van dit jaar wel een toenemende reden tot zorg zijn.

Bovenste rij: Malden, onderste rij: Gennep

Malden-Gennep

Aan de overkant van de weg zag ik op het noenuur Malden leeglopen in bus 83 naar Nijmegen. Bijna het hele dorp wil op de zaterdagmiddag naar de genoegens van de grote stad. Ik heb het al vaker gezien: je hebt plaatsen waar de mensen op zaterdag heen willen en plaatsen die ze op zaterdag willen verlaten. Malden hoort tot het laatste type. 

Ik neem tegen de klok van één de bus de andere kant op, richting platteland. Een blauwwitte Limburgliner komt ons tegemoet. Een bord langs de weg heet ons welkom in Limburg. 

Tussen Nijmegen en Molenhoek loopt lijn 83 parallel aan het Maas-Waalkanaal. Daarna gaan we de Maas volgen – die je trouwens vanuit de bus vrijwel nergens te zien krijgt. Voorbij Mook kruisen we de spoorbaan van de Maaslijn Nijmegen – Roermond, die over ons hoofd heenloopt en even verder via een viaduct de rivier oversteekt.

Bus 83 doet wat ooit ook de tram van Maas-Buurtspoorweg deed: de Rijksweg volgen, die tegenwoordig N271 heet. De N271 slingert zich door een landelijke streek. Een landbouwwerktuig met roterende messen trekt zijn baantjes op een weiland waarop een groot bord staat: ELKE DAG BBB BETER. In dit seizoen staan er asperges en aardbeien te koop, naast ‘Flowers voor binnen en buiten.’

De bus stopt 2 keer in Milsbeek, maar bij die beruchte grenshalte Helweg wil er niemand in, en er wordt ook niemand uitgegooid wiens kaartje op dat punt verlopen is. 

Bij de nadering van Gennep, de enige stad tussen Nijmegen en Venlo, doet de bus ook weer wat de tram ook deed: de Rijksweg verlaten. Voordat de bus Gennep binnenrijdt, stoppen we aan de rand van Ottersum. Een vrouw uit die plaats beklaagt zich op de site Lijn83, dat de bus de bebouwde kom niet aandoet, en zij in weer en wind 2 km moet fietsen naar de halte. Maar dat heb je toch vaak in deze rurale streken.

Gennep ligt bij het punt waar het riviertje de Niers in de Maas stroomt. Ik rijd mee tot het busstation, aan de zuidkant van de stad. Bij deze brug rijden we Gennep binnen.

Als we stoppen bij de halte Wilhelminaplein, staat een bejaarde man bij de achterdeur in zijn zak te woelen. ‘Ja, wacht even hoor’, roept hij, ‘ik moet nog uitchecken!’
‘Ik hoop dat dat niet te lang duurt!’, brult de chauffeur woedend.

Oh ja, de spreekwoordelijke gemoedelijkheid van de Limburger, die ik in deze contreien altijd minstens één keer pijnlijk mis. Maar wacht even, dit is een Gelderse bus; die chauffeur zal wel een Gelder zijn.

Gennep

Dit was ooit hét OV-knooppunt van de streek. Het lag aan een internationale spoorlijn, het Duitse Lijntje van Boxmeer naar Wesel. Over dat spoor reden doorgaande treinen van Vlissingen naar Berlijn. Zo kon je met een minimum aan overstappen half Europa doorreizen, bijvoorbeeld van Londen naar Sint-Petersburg. Russische tsaren zijn dit minieme grensstadje Gennep gepasseerd per trein. 

In 1950, een berucht opheffingsjaar, is het Nederlandse gedeelte van het Duitse Lijntje gesloten. Op de plek waar eens het station stond, vind je nu een Duitse loc die die ooit op het Lijntje gereden heeft.

Vlak bij deze plek kruiste de tram Nijmegen – Venlo de spoorbaan. Hier stond ook het kantoor van de trammaatschappij en lag er een uitgebreid rangeerterrein. Er resteert niets meer van. ‘Busstation’ is wel een heel weidse benaming voor die paar bus-perronnetjes, waarvandaan naast lijn 83 per dag alleen nog een handjevol bussen naar Boxmeer vertrekken.

Vergane glorie! De tram Nijmegen-Venlo vervoerde in de 31 jaar van zijn bestaan 12 miljoen passagiers en niet te vergeten ook nog 1,5 miljoen ton goederen. Dat passagiersaantal komt neer op gemiddeld zo’n 1000 per dag. Een tramrit van Nijmegen naar Venlo of vice versa, 2e klas, kostte 1,10 gulden. Dat lijkt weinig, maar het was voor die tijd nog een fiks bedrag. De tram was in die dagen vooral een vervoermiddel voor de ruimen van beurs.

Het was geen lijn met hoge frequenties. Er reden 4 à 6 trams per dag per richting. Een volledige rit van begin- tot eindpunt duurde in de stoomtijd ca. 3:45 uur; noem het een Lange Lijn! Na invoering van dieseltractie werd dat teruggebracht tot ‘slechts’ 3 uur. Maar vervangende bussen die soms werden ingezet, reden het traject in 2:20 uur, niet eens veel langzamer dan nu. 

Aan het eind van de oorlog werd de tram voornamelijk nog gebruikt door de Duitse bezetters en hun collaborateurs. Complete troepenverplaatsingen van cohorten soldaten vonden plaats per tram. 

De ritten werden steeds langer, tot 6 uur aan toe, door mankementen aan de baan en het materieel. Als die er niet waren, verzon de directeur van de Maas-Buurtspoorweg ze wel. Hij was, op zijn zachtst gezegd, geen grote fan van de nazi’s, en deed zijn uiterste best om hun het reizen met de tram tot een hel te maken.

Daarna was het snel gedaan met de tram. Herstel van de oorlogsschade zou te veel geld gekost hebben. De tram moest het veld ruimen voor de bus.

Voordat ik verder reis richting Venlo, wil ik eerst Gennep verkennen. Met 9500 inwoners kwalificeert de stad zich net niet voor mijn bucket-list van 10.000-plussers. Maar stel dat ik die lijst net heb afgewerkt, en er vindt dan ineens een enorme geboortegolf plaats in Gennep…

Het meest opvallende monument in Gennep is het stadhuis, gebouwd na de stadsbrand van 1597, en nu alleen nog raadszaal en trouwlocatie. Bij die brand zijn ook de papieren omtrent de stadsrechten verloren gegaan. 

Maar die waren toch al een beetje in duister gehuld. Al in 1371 schreef iemand dat die privilegiën vermeld stonden in documenten  ‘die welcke durch altheit verweert und verdunckelt sind, sodat men die letteren derselver brieven niet gesien of gelesen kan’; papieren die zo goed als onleesbaar waren, dus. De taal uit die tijd leek wel wat op die van Professor Prlwytzkofsky

Maar Gennep is echt wel een stad, hoor, hoewel klein: er zijn resten te zien van de stadswal en van de stadsmuur. Ik ben dol op dit soort mini-stadjes; vreemd dat ik hier nog nooit eerder geweest ben! De sfeer is Limburgs-gemoedelijk; laat ik het cliché er toch nog maar een keer ingooien. Horeca is ruimschoots aanwezig.

Kerk en kroeg

In Gennep is het Dialoog Museum de Crypte gevestigd. Maar ik denk dat ik dat maar oversla; de naam staat me niet erg aan. Dialoog in een museum? En mensen die de dialoog met je willen aangaan, houden doorgaans slechts monologen, zonder naar die van jou te luisteren, is mijn ervaring.

Ik heb meer zin om op het terras te zitten bij Hotel-restaurant De Kroon – wat met een jas aan nog wel te harden is. Na mijn late lunch loop ik nog een stukje langs de Niers. Bij de brug over dat riviertje (foto ergens hierboven), die vroeger de tram nog gedragen heeft, fotografeer ik de v/m Fabriek van Houtbewerking De Gennepermolen. 125 jaar geleden was iemand me al voor. Op die foto uit 1899 staat de fabriek nog afgebeeld met het waterrad dat er toen nog aan zat.

Gennep -Arcen

Ik vat post bij de halte Wilhelminaplein die ik daarnet al passeerde. Een wat simpele man met een duidelijk verneembaar stemgeluid zegt me dat de bus om 15:52 komt, en herhaalt dat nog een paar keer voor het geval dat ik het niet begrepen zou hebben. Hij groet iedereen die langs fietst, en heel Gennep schijnt hem te kennen.

‘Daar komt-ie’, deelt hij me mede, als de Limburgliner in de verte verschijnt, ‘daar komt-ie al aan.’

Er volgt een lange rit langs de uiterwaarden van de Maas. Het wegdek kan hier glad zijn ‘Wegens kleitransport’. Tussen Well en Wellerlooi zakt het aantal passagiers in de bus naar 2, het minimaal benodigde aantal voor een dialoog, als daaraan al behoefte zou bestaan. 

Gebeurt het hier wel (Well) eens dat er meer dan 2 mensen in de bus zitten? Als ik een beredeneerde gok mag wagen: op doordeweekse dagen rond 8:00 uur en rond 15:00 uur. 83 lijkt me een typische scholierenlijn, zeker op dit stuk door een dunbevolkte streek. 

2 buurtschappen op de route, een bij Well en een bij Arcen, heten Knikkerdorp. Beide hebben hun naam te danken aan de ronde vorm van de aardappels die hier gerooid werden, of misschien nog steeds wel worden. 

Arcen nadert. We stoppen bij de halte Terminaalbad, meen ik te lezen op de haltepaal, maar het is: Thermaalbad. Anders dan de tram, die in de dorpskern stopte bij de veerpont naar Broekhuizen, blijven wij de grote weg volgen. Arcen heet alleen een halte langs de Rijksweg, niet ver van het kasteel.

Arcen

Dat kasteel dateert van halverwege de 17e eeuw en is de opvolger van een slot op dezelfde plek dat in 1646 verwoest was bij het 8e en laatste Beleg van Venlo in de Tachtigjarige Oorlog.

Zeg Arcen en je zegt: Kasteeltuinen. Die thematuinen, met elk hun eigen seizoen van floreren, zijn vermaard in heel het land. Toch gingen de tuinen eerder deze eeuw 2 keer failliet. De Stichting Het Limburgs Landschap nam de boedel over. Met succes, zo te zien aan de dikke drom van bezoekers die ik door de poort naar buiten zie komen.

Als ik er nog heen had gewild, ben ik te laat; het loopt tegen sluitingstijd. Maar ik ben er al eens geweest, al is het lang geleden, en al pres ik tijdens mijn wandeling door Arcen vergeefs mijn geheugen om me nog te tonen hoe die tuinen eruit zagen.

Ik was er met mijn moeder, ergens in het begin van de jaren 90, voordat deze site bestond. We gingen erheen met de Treintaxi vanaf station Venlo. Na het bezoek aan de tuinen dineerden we in Venlo in de stationsrestauratie Het Station. Daaraan zie je al, hoe lang het geleden is, want zowel de Treintaxi als Het Station zijn al lang verleden tijd.

Wel herinner ik me van die tuinen nog heel vaag een soort middeleeuws toernooiveld met tribune eromheen, waar een spel gespeeld werd met het publiek; een quiz, of een spelshow, met muziek erbij; het was voor de lol, en zeker niet voor de ernst, misschien voor de prijzen, maar hoe de vork precies in de steel zat… 

Zie je wel, je moet dingen opschrijven en fotograferen om ze een half mensenleven te kunnen onthouden, het blijkt maar weer. 

Arcen zelf hebben we toen niet gezien, dus dat ga ik nu maar doen. Voor het eerst vandaag kan ik de Maas fotograferen, waar die bus tientallen kilometers lang steeds net geen zicht op biedt. De Schanstoren, een defensiewerk, is in 1635 verwoest, bij ook weer zo’n Beleg van Venlo, en is nu al bijna 400 jaar ruïne. 

Terug bij de bushalte voeg ik me bij enkele tuinenbezoekers die al klaar staan in de abri. Twee praten er over een treinvakantie in Duitsland. ‘Dan komt er na zo’n station een conducteur en die vraagt dan: ‘Is er hier nog iemand bijgekomen?’, en dan zeg je gewoon nee, of je zegt helemaal niets, en dan kom je er mee weg’. Nou, daar moest ik me eens in verdiepen; die manier van internationaal reizen kende ik nog niet.

Arcen - Venlo

Velden, 2001
Archief De digitale reiziger

Die ritjes met de Treintaxi naar Arcen moeten wel zwaar verlieslatend geweest zijn. Je betaalde er maar 5 gulden voor en het is een afstand van 13 kilometer. Maar aan de andere kant: het was een deeltaxi. 

Voor de jongeren onder de lezers, die het fenomeen Treintaxi niet meegemaakt hebben: je kon die taxi nemen op een NS-station en er dan mee reizen binnen dezelfde plaats of naar een aantal buurdorpen. Bij het station wachtte de Treintaxi maximaal 10 minuten op eventuele andere passagiers die zich zouden aandienen, zodat er meer ritten gecombineerd konden worden. 

Uiteindelijk bleek de Treintaxi toch niet rendabel; er moest sloten aan subsidiegeld bij. 

Hee, in Velden stoppen we bij de halte waar ik die keer in 2001 ben ingestapt. Ik heb in de abri een half uur naar dat kleine huisje zitten kijken. Dat weet ik dan nog wél na 23 jaar. Hoe? Omdat ik het heb opgeschreven en gefotografeerd.
Wat ik tot slot nog doe met het rijtje bussen bij station Venlo, met helemaal rechts de bus waar ik net ben uitgestapt. 

Eindpunt van een Lange Lijn.

Frans Mensonides
7 juli 2024
Er geweest: zaterdag 8 juni 2024

© Frans Mensonides, Leiden, 2024