De matroos van Huygens was gepokt en gemazeld op zee, en daardoor dapper en kundig genoeg om uiteindelijk op te klimmen tot bevelhebber. Het gold ook voor Michiel de Ruyter. Voordat hij in 1642 werd benoemd tot schout-bij-nacht, een van de hoogste officiersrangen in de vloot, had hij gevaren op de koopvaardij en de walvisvaart. Zelfs is hij nog enige tijd kaperskapitein geweest.
Slaaf
Michiel de Ruyters avonturen op zee laten zich lezen als een spannend boek. In 1622 verliet hij de koopvaart om voor korte tijd bij de vloot te dienen. Bij het enteren van een Spaans schip raakte hij gewond door een piekstoot aan het hoofd.
Later werd hij met enkele collega’s in de Middellandse zee gevangen genomen door zeerovers, die hem aan het werk zetten als galeislaaf. Met zijn medegevangen wist hij echter te ontsnappen. De vluchtelingen liepen van Spanje via Frankrijk en Vlaanderen terug naar Vlissingen, een tocht van vele maanden.
Kapers en kapersbrieven
Kapers
waren de grootste plaag van de zeeman, een grotere plaag misschien nog
wel dan de vijand en stormweer bij elkaar. Zeerovers uit Duinkerken,
Nieuwpoort en Oostende (kortweg de Duinkerkse kapers genoemd)
veroverden elk jaar tientallen Nederlandse koopvaarders- en
visserschepen. Voor de opvarenden werd een hoog losgeld gevraagd.
Minstens even berucht waren de Barbarijse kapers, zeerovers uit Noord-Afrika, waarmee De Ruyter in zijn jeugd al kennis had gemaakt. Zij zetten hun gevangenen aan het werk als slaaf. Familieleden konden hun zeeman terugkopen voor een hoge prijs; het bedrag was afhankelijk van zijn waarde op de slavenmarkt. Het kon oplopen tot boven de 1000 gulden, een veelvoud van wat een matroos per jaar verdiende.
Veel families konden het geld niet bij elkaar krijgen. De overheid en de kerk sprongen soms bij: er werden loterijen en collectes georganiseerd voor alle gevangen zeelieden uit een bepaalde stad of streek. Toch duurde het vaak vele jaren voordat een zeeman teruggekocht kon worden. Velen van hen zagen het vaderland nooit terug; zij stierven in gevangenschap.
Koopvaardijschepen kregen vaak begeleiding van marineschepen om uit handen te kunnen blijven van kapers en de vijand. Maar de overheid had nog een machtiger wapen achter de hand: de kaapvaart.
Kaap’ren varen
Kaapvaart was een legale vorm van
zeeroverij. Kaperskapiteins kregen een commissie of kapersbrief mee:
een vergunning om te kapen. Het bezit daarvan gaf recht, alle schepen
die voeren onder de vlag van een vijandige natie, aan te vallen en te
veroveren. Kaapvaart was een gevaarlijke, maar zeer lucratieve tak van
zeevaart; de kapers mochten een deel van de buit zelf houden.
De bekendste Nederlandse kaper was Piet Hein, die in 1628 de 'zilvervloot' veroverde op Spanje, een enorme schat ter waarde van ongeveer 10 miljoen gulden. Spanje had dit geld hard nodig om de oorlog tegen Nederland te kunnen voortzetten. Dank zij Hein belandde het grotendeels in de krijgskas van de Nederlandse stadhouder Frederik Hendrik.
Michiel de Ruyter werd in 1637 kapitein op een kapersschip dat eigendom was van de koopman en fabrikant Lampsing uit Vlissingen. Volgens sommige historici zou hij de naam De Ruyter pas in die tijd aangenomen hebben; ‘Ruyter’ betekende naast paardrijder in die tijd ook: rover.
Kaperslied
Al die willen te kaap'ren varen
moeten mannen met baarden zijn
Jan Piert Joris en Corneel
die hebben baarden die hebben baarden
Jan Piert Joris en Corneel
die hebben baarden zij varen mee
Al die ranzige tweebak
lusten (=scheepsbeschuit)
moeten mannen met baarden zijn
Al die deftige pijpkens smoren
(=roken)
moeten mannen met baarden zijn
Al die met ons de walrus killen
(=doden)
moeten mannen met baarden zijn
Al die dood en duivel niet duchten
moeten mannen met baarden zijn
Al die willen te kaap'ren varen
moeten mannen met baarden zijn
Een van de vele versies van het
Kaperslied door Emmanuel Hiel (1834-1899)
Overgenomen van de website van Fred Piek.
Luister naar geluidsfragment in de uitvoering
van de folkrockgroep Fungus (1974). (Website van Fred Piek).
Een andere
versie, op muziek gezet door Anton Greefkes (Website van het
Poëtisch Liedgenootschap Tot Innerlijke Bloei ).