Slaat de Amersfoortse stadsbus af naar hoogwaardig OV?
Wat is het dunste boekje ter wereld (na "Duizend jaar Duitse humor" dan, of "Dertig jaar ROVER; de resultaten - de successen")? Het zou wel eens de dienstregeling kunnen zijn van de Amersfoortse stadsbus. Het door Connexxion uitgegeven vodje kost éénvijftig, telt zowaar nog 40 pagina's, en dreigt van tafel te waaien bij een al te krachtige ademstoot.
Een karige dienstregeling, voor een stad met 125.000 zielen. Vooral de nieuwe wijken in het noorden van de stad worden stiefmoederlijk bedeeld. (Mag ik ze aan je voorstellen? Met de klok mee, en in de canonieke volgorde noord-oost-zuid-west, zijn het Nieuwland, Kattenbroek, Zielhorst, Schothorst Noord, Schothorst Zuid en het voormalige dorp Hoogland).
In de oudere buurten van de stad rijden koppels van twee lijnen; eens per halfuur linksom; eens per halfuur rechtsom. Wie ongeveer halverwege de route woont, heeft dus min of meer zo'n beetje een kwartierdienst, al moet hij dan wel precies weten aan welke kant van de weg hij moet staan. De lijnen 10 en 11, die naar Schothorst Noord en Zuid rijden zonder station Schothorst aan te doen, vormen ook zo'n koppel, maar lijn 10 rijdt in de daluren slechts in uurdienst.
Beroerder is het gesteld met Zielhorst en de architectonische avant-gardewijk Kattenbroek, waaraan ik drie jaar geleden al een bezoek bracht, voorafgaande aan een lange busrit naar Zwolle. Er is sedertdien wel iets verbeterd: het gat van drie kwartier rond het middaguur bestaat niet meer, en de halfuursdienst wordt in het hartje van de spits (buiten de schoolvakanties) met een zevental extra ritten aangevuld tot een kwartierdienst. Maar het blijft een uiterst mager geheel voor twee woonwijken met in totaal zo'n 15.000 tot 20.000 inwoners.
Nieuwland, de allernieuwste Amersfoortse wijk, in het uiterste noorden van de stad, wordt bediend met lijn 15. Een nog mindere lijn dan nummer 12; de extra ritten in de middagspits ontbreken hier.
Hoogland, een door nieuwbouw omringd dorpje, moet het doen met lijn 16, halfuursdienst van 6.43 tot / met 18.43, en is daarna alleen nog bereikbaar via een uitstulping van lijn 15, die tot het niet al te nachtelijke tijdstip van 23.13 bereid is, passagiers te vervoeren.
Meer is er in Amersfoort-Noord niet te beleven op busgebied, op nog een paar spits-snelbussen naar de Utrechtse Uithof na. Hoe hoger het lijnnummer, hoe minder de buskwaliteit in Amersfoort. Je ziet precies, welke lijnen vóór, en welke na de bezuinigingsgolf van rond 1990 ingevoerd zijn.
Maar... de gemeente Amersfoort laat het hier niet bij zitten! De groeistad is, als vele van zijn soortgenoten, zwanger van HOV-plannen (HOV: Hoop Op Vooruitgang, of Hoop Op Verbetering, zo men wil).
Over een paar jaar hoopt de gemeente Phileas-bussen te introduceren, waarvan men verwacht dat ze in de tussentijd in Eindhoven zullen worden uitgevonden. Deze geavanceerde science fiction-voertuigen gaan ook in Amersfoort rijden over een netwerk van vrije busbanen.
Bij mijn bezoek aan gemeentelijk voorlichtingscentrum De Observant, afgelopen november tijdens de Heemschut monumentendagen, zag ik het nieuwe HOV-net uitgetekend op een stadsplattegrond. Hoewel ik geen fotografisch geheugen bezit, heb ik het beeld zo goed mogelijk op mijn netvliezen geprent. De busbaan voerde van het station naar Kattenbroek, waar een splitsing optrad. Eén tak ging door naar Nieuwland; de tweede zou de te realiseren wijk Vathorst gaan ontsluiten. Vathorst, gelegen ten noordoosten van Zielhorst en Kattenbroek, is de allernieuwste uitbreidingslokatie van Amersfoort. Tussen 2002 en 2012 worden hier 10.000 woningen gerealiseerd, waardoor het inwonertal van Amersfoort naar 150.000 zal stijgen.
Het eindpunt van de HOV-busbaan, op die kaart in De Observant, was geprojecteerd in het dorp Hooglanderveen waar, aan de spoorlijn Amersfoort - Zwolle, een nieuw NS-station geopend zal worden. Amersfoort rekent erop, dat ooit het Utrechtse Sternet, of "Randstadspoor" zoals het tegenwoordig schijnt te heten, werkelijkheid zal worden. Dat voorziet in een hoogfrequente lightrail- of light-trainverbinding tussen Nijkerk en Utrecht CS. Bij station Hooglanderveen / Vathorst komt dan een aansluiting van de hoogwaardige raillijn op de niet minder hoogwaardige Phileas-bus.
Over de route van de busbaan tussen het station en Kattenbroek werd in Amersfoort nog gedelibereerd. De keuze bestond uit een omweg via Schothorst Noord en Zielhorst (waarmee de HOV-baan ongeveer dezelfde omslachtige route zou krijgen als de huidige lijn 12), of een doorsteek door de grote groenzone tussen Hoogland en Kattenbroek. De laatste route is verreweg het gunstigste, maar zij stuitte op heftige bezwaren van buurtbewoners (altijd die sakkerse buurtbewoners, die alle positieve ontwikkelingen in ons land torpederen! Zelfs een in principe toch onbebouwde parkstrook schijnt last te hebben van bewoners). Het Nimby-gehuil, waarvan je op deze website aardige staaltjes aantreft, heeft de gemeente er inmiddels toe geprest, de HOV-plannen in heroverweging te nemen, ofwel stil te leggen.
Voor mij vormde dit alles reden om de in de ijskast opgeborgen HOV-route te voet te gaan verkennen. De dag is donderdag 11 januari 2001, een zonnige winterdag met weersomstandigheden die aansporen tot een stevige wandeling; door een stadsdeel waar je van de bus niet bepaald moet hebben.
Het is mijn vierde ernstige vertraging al, deze week, en het is pas donderdag. Bij mekaar opgeteld sta ik al op vijf kwartier vertraging. Mag je dan, als straks op 15 februari 2001 de geld-terugregeling ingaat, al die vertragingen bij elkaar optellen, totdat je een saldo van een volledig uur hebt, zodat je in één klap ál je geld kunt terugeisen? Het zou echt iets voor ROVER zijn om daarvoor te pleiten, denk ik satirisch. En inderdaad: enkele dagen later lees ik in de krant de nieuwe eis van ROVER, dat ook forensen hun schadevergoedingen mogen optellen totdat ze het door NS vastgestelde minimumbedrag van vijf gulden overschreden hebben. Hiermee probeert ROVER een op zich al veel te omslachtige regeling tot het uiterste uit te melken.
Dan vond ik het voorstel van de Consumentenbond van meer inzicht getuigen: NS en concullega's zien af van tariefsverhogingen totdat het complete Nederlandse spoorwegwezen op orde is, en er tussen Appingedam en Arnemuiden geen trein meer met vertraging rijdt. Een simpel uitvoerbare regeling, en een eerlijke: iedereen profiteert ervan; hoe vaker je met de trein reist, hoe meer. Treinvertragingen en -stremmingen komen de laatste tijd zo veelvuldig voor, dat geen mens die regelmatig met de trein reist, eraan ontsnapt. Laat dan ook iedereen meeprofiteren van een restitutieregeling.
Terwijl de trein nu toch uiteindelijk Amersfoort nadert, mijmer ik over een chipkaart om alle
tijd te registreren, die je hier op Aarde vermorst met wachten; op wie, en in welke vorm dan
ook. Die tijd krijg je er nog bijgeteld, net als bij een voetbalwedstrijd, dat een man zo'n bordje
omhoog houdt met de resterende speelminuten. Wanneer Magere Hein aan je deur klopt, laat
je triomfantelijk je chipkaart zien, die je het recht geeft op nog zeker 10 a 12 jaar extra
levenstijd. In goede gezondheid natuurlijk; dat moet een randvoorwaarde zijn.
Mogelijke HOV-route langs park
Voorbij het viaduct liggen braakliggende terreinen, die spoedig bebouwd zullen worden. "Impuls, stad, contact, sfeer, ruimte", staat te lezen op een billboard van de gemeente Amersfoort. Dat complete vijftal is hier in overvloed te verkrijgen, als deze wijk straks afgebouwd is.
Via de Brabantsestraat steek ik door naar de wijk Schothorst. Rechts zie ik het COVA-gebouw, een oude veevoederfabriek gelovik, die onder handen wordt genomen door de spreekwoordelijke slopershamer, en zal moeten plaatsmaken voor nieuwe woningen en bedrijven. Met straks misschien een busbaan voor de deur, als de plannen van de gemeente alsnog doorgaan.
Ik volg de geprojecteerde busroute over de Ringweg Koppel, waar opvallend veel scholengemeenschappen en college's staan. Dit is nu eens een buitenwijk met smoel; zelfs de torenflats zijn hier pruimbaarder dan in vergelijkbare Nederlandse stadswijken. Rechts voor me zie ik de fly-over van de spoorlijnen naar Zwolle en Apeldoorn; ik zit halverwege tussen Amersfoort CS en Schothorst.
Ik volg het HOV-spoor, rechts de Holkerweg in. Erg vroeg ben ik vanmorgen niet van huis gegaan; het is al na de middag en mijn eigen lange schaduw gaat me vooruit. Mijn schaduwhoofd haalt een vrouw in van een jaar of 65, die een zwaar boodschappenwagentje achter zich aansleept. De vrouw kijkt schichtig naast zich, wat daar ineens voor iets engs aankomt. Ik sta even stil, zogenaamd om mijn veters vast te maken. Daarna stap ik verder, en nog geen halve minuut later is mijn hoofd op de stoep weer ter hoogte van de vrouw. Die kijkt opnieuw om, en versnelt haar pas, waarmee ze slechts bereikt dat zij nu even snel loopt als mijn schaduw, die haar angst en schrik blijft aanjagen. Ze rent nu bijna; de wielen van haar boodschappenkarretje klik-klakken op de naden van de stoeptegels. Straks maakt ze een doodsmak, of begint ze om politie-assistentie te krijsen. Om een escalatie-spiraal voorkomen, steek ik de straat maar over. De mensen worden steeds schichtiger en banger, de laatste tijd, voor alles en nog wat. Ze lezen te veel slechte kranten; daarin dient de oorzaak gezocht te worden, als het de actualiteitenrubrieken op TV niet zijn.
Tussen de huizen door moet de HOV-baan de doorsteek maken van de Holkerweg naar het Stadsdeelpark Schothorst. Op de plattegrond zie ik niet duidelijk hoe de route gaat lopen, maar in praktijk wijst de weg zich vanzelf. Ik beland op een geasfalteerde laan die de grens vormt tussen het park links en een sportcomplex rechts. Van de website der boze buurtbewoners had ik de indruk gekregen dat de busbaan als een soort loopgraaf door het natuurschoon zou lopen, maar dat is schromelijk, schromelijk overdreven. Er ligt nu al een fietspad; dan kan er ook nog wel een busbaan bij.
Wat me overigens opvalt aan die site, is het feit dat er veel OV-technische termen gebruikt worden, zoals "kostendekkingsgraad". Men heeft zich echt in het OV-wezen ingegraven, om er argumenten tegen te kunnen inbrengen. Ook de kwestie "ontsluiting versus verbinding", waarover ik onlangs een column schreef, komt ter sprake. De buurtbewoners zijn natuurlijk voor ontsluitend vervoer, dus tegen de snelle route door dat park.
Een ander argument tegen de busbaan wordt gevormd door de grote bezoekersaantallen die
het wijkpark zou trekken. Merkwaardig genoeg loopt er vandaag, uitgerekend op zo'n
prachtige winterdag, geen levende sterveling, die eventueel last zou kunnen hebben van een
busbaan. Maar afgezien daarvan: grote bezoekcijfers zouden juist een argument moeten zijn
vóór een goede bereikbaarheid per OV.
De functie van het grasveld als openbaar hondentoilet maakt het onwaarschijnlijk dat anderen hier willen recreëren. Lekker trapveldje voor de kinderen, als ze onder de hondenstront thuiskomen! Zouden zich hier wel eens "bijtincidenten" voordoen? Toen ik nog bij een gemeente werkte, kreeg ik eens brief onder ogen, waarin dit woord voorkwam. Een burger werd gesommeerd zijn hond te muilkorven, omdat zich een viertal "bijtincidenten" had voorgedaan, waarbij die hond betrokken was. Die zin fascineerde me. Waarom schrijf je als gemeenteambtenaar dat niet gewoon, dat de desbetreffende hond vier mensen gebeten heeft? Dat is nog exacter bovendien, want een "bijtincident" kan ook impliceren dat de hond lijdend voorwerp was van het verbum "bijten", in plaats van onderwerp, en er dus sprake was van een spreekwoordelijke "man bijt hond"-situatie, in welk geval je beter de boze, bijtende buurtbewoner had kunnen muilkorven.
Honden in Kattenbroek, dus. Ik doorkruis de wijk, en vergaap me aan de architectuur.
Prachtig, maar ik zou hier niet graag wonen, tussen de OV-haters. De mentaliteit van zulke
mensen komt me de neusgaten uit. Ik begrijp het niet, die commotie om een busbaan op een
plaats waar niemand er last van heeft. . Kunnen
die mensen nu echt niets belangrijkers bedenken om zich voor in te zetten?
Het is toch niet te versmaden: elke vijf minuten een
Phileas voor de deur, waarmee je in hooguit acht à tien minuten op het station bent
Laan der Hoven
Langs de Laan der Hoven wandel ik in de richting van Nieuwland. Deze laan, dwars door Kattenbroek, maakt deel uit van de toekomstige busroute. Via een brug over de Rondweg loop ik Nieuwland binnen. Beide wijken hebben momenteel geen onderlinge busverbinding.
Nieuwland heeft wat minder uitbundige architectuur dan Kattenbroek, maar is toch ook wel bezienswaardig. Je moet me op mijn woord geloven; de omstandigheden voor fotograferen worden met de minuut moeilijker. Het loopt tegen half vier, en de angstwekkende lange schaduwen beginnen al over te gaan in duisternis.
Bus 15 beschrijft elk halfuur een rondje door de wijk. Ik wacht hem op bij het winkelcentrum. De bus van 15.34, voorzien van het wapen van Amersfoort, komt voorrijden. Het is een oude rammelbak, die optrekt met gierende, kermende motorgeluiden. De bus neemt de Bunschoterstraat, de randweg die de Amersfoortse bebouwing in het westen afsluit. De chauffeur voert de snelheid flink op, en het gerammel neemt beangstigende vormen aan. Er zitten niet meer dan een man of acht in de bus. Het openbaar vervoer zal hier, met die magere frequenties, niet al te populair zijn.
Vijf minuten te vroeg komen we aan op het Stationsplein. Ik heb tot dusverre alleen huizen en toekomstige busbanen gefotografeerd, en wil gauw nog een paar bussen en buspassagiers vastleggen. Lijn 12 van 15.53 naar Kattenbroek wordt bestormd door tientallen klanten; het reizigersaanbod valt me nog mee.
Daarna is de batterij van mijn camera leeg, en is het daglicht op. Ik had nog even langs willen gaan bij het Houtense trammetje, maar zie ervan af, en bewaar het tot een andere keer.
Brug tussen Kattenbroek en Nieuwland
Afgelopen december is de gemeente echter gaan terugkrabbelen. Wie tussen de regels doorleest, beseft dat de 1400 handtekeningen daaraan debet zijn. Amersfoort gaat zich, zoals al opgemerkt, herbezinnen op het stadsvervoer. Talloze alternatieven, in een eerder stadium al afgewezen, zullen opnieuw door de molen gehaald worden.
Hieronder het advies van De digitale reiziger. Die busbaan moet natuurlijk gewoon doorgaan,
en wel via de kortste route; door dat park (dan heb je als reiziger ook nog een plezierig
uitzicht vanuit je Phileas). Deze verbindende route hoeft een goede ontsluiting niet in de weg
te staan. Koppel de huidige buslijnen 12, 15 en 16 aaneen tot één grote ringlijn door alle
noordelijke wijken. Dan kan iedereen OVeral komen, en neemt Amersfoort als eerste
middelgrote stad in Nederland de stap van LOV naar HOV. Deze alinea, tevens de laatste van
dit artikel, is gratis; aanvullende adviezen verstrek ik tegen 100 Euro per uur.
Frans Mensonides
18 januari 2001
