Helaas heeft De digitale reiziger geen uitnodiging ontvangen voor deze Houtense happening. Toch kunnen wij ons uit E-mails van mensen die belangrijk genoeg waren om erbij te zijn, een indruk vormen van het verloop der gebeurtenissen. In de overvolle tram kronkelden allerlei hoogwaardigheidsbekleders zich in de meest vreemde bochten om zo dicht mogelijk bij haar van Netelenbos te kunnen staan, hetgeen een weerzinwekkend schouwspel opgeleverd moet hebben. De bewindsvrouwe opende Nederlands kortste tramlijn (1900 meter, nog 300 meter korter dan ik in mijn artikel van februari 2000 geschat had) door het oplaten van enkele luchtballonnen, één van de weinige dingen waar zij echt goed in is. Daarna bestond er tot 20.00 uur gelegenheid tot gratis heen en weer rijden.
Vanwaar dit ultrakorte lijntje? wie daarop een antwoord wil vinden, dient het eerdergenoemde artikel van februari 2000 te lezen. In september van dat jaar keerden wij terug naar Houten om te kijken of de aanleg van het derde spoor, naast de spoorbaan Utrecht - 's-Hertogenbosch al vorderde. Toen was nog niet bekend, of ik had vergeten te melden, dat het lijntje geëxploiteerd zou worden met trams en bestuurders van de HTM. Het Haagse vervoerbedrijf heeft een uitgebreide vloot trams aangeschaft uit het Duitse Hannover, die overcompleet waren geworden na sluiting van de Expo 2000. Eén van deze 25 jaar oude bakken, de 6021, wordt ingezet op de Houtense lijn.
De 6021 lust niet het soort stroom dat door de NS-bovenleidingen geleverd wordt. Daarom is bij het spoor waar de tram rijdt, een speciaal soort kastje geplaatst die de ene stroom in de andere vertaalt, volgens een procédé dat mijn technisch inzicht verre te boven gaat.
Met ingang maandag 8 januari 2001, de eerste serieuze werk- en schooldag van het jaar, ging de Houtense tram echt van start. Hij rijdt in aansluiting op de stoptreinen die in Houten aankomen uit, en vertrekken in de richtingen Utrecht en Tiel / Geldermalsen / 's-Hertogenbosch. De tram vertrekt om 05, 18, 35 en 48 minuten na het hele uur uit Houten-zonder-meer, en om 09, 26, 39 en 56 uit Castellum ('s avonds alleen 05 / 35, resp. 26 / 56).
Je kunt in de tram niet terecht met de strippenkaart. Alleen het NS-tarief is geldig. Houten en -Castellum vormen één tariefpunt, met andere woorden: bij een reis van of naar Houten zit de tramrit inbegrepen. Ook zijn er kaartjes Houten - Houten Castellum verkrijgbaar in de NS-kaartjesautomaten die aan beide uiteinden van het lijntje staan opgesteld.
Natuurlijk moest ook De digitale reiziger het zijne hebben van dit opmerkelijke vervoersproject. Op donderdag de 11e nam ik me al voor, in Houten te gaan kijken, maar na een lange wandeling door Amersfoort was daar geen tijd meer voor. Ik besloot naar huis te gaan, en miste daardoor één van de laatste mogelijkheden om een foto te nemen van de tram in onbekladde staat.
De enige tram van de Houtense lijn heeft geen remise; het railvoertuig staat gedurende zijn 5 nachtelijke rust-uren op station Castellum, in een stille nieuwbouwwijk waar nog niet alle huizen voltooid zijn. Koud kunstje voor een spuiter om daar de tram onder vuur te nemen. Een bewakingsbedrijf moet het trammetje voor vandalisme behoeden, maar je kunt je voorstellen hoe dat gaat: waar machinisten tegenwoordig bezwaar hebben tegen heen en weer rijden (vermoedelijk één van de redenen waarom NS de exploitatie van de ultrakorte tramlijn wilde uitbesteden) en waar conducteurs met de dag een grotere hekel krijgen aan het knippen van kaartjes, zijn er misschien ook wel nachtwakers die 's-nachts liever in hun bed liggen dan te nachtwaken.
Ik fotografeer het ding toch maar, want daarvoor ben ik gekomen. Er was wat vrees, dat veel reizigers de krappe aansluiting vanuit Utrecht (3 minuten, inclusief trap-af, trap-op) zouden missen, maar ik kan echt nog minutenlang fotograferen voordat de tram wegrijdt. Ik zie hem gaan, langs het vrijwel kaarsrechte spoortraject; het is helder weer, en ik kan hem tot het eindpunt volgen.
Ik wacht op de volgende verschijning. Die vindt al plaats na een minuut of tien, en ik stap in.
De tram uit Hannover is dubbelgeleed en heeft 46 zitplaatsen; ruime zitplaatsen, waarbij
rekening is gehouden met de omvang van het doorsnee-Duitse achterwerk. De stoelen zijn
redelijk comfortabel, hoewel de rug in hardplastic is uitgevoerd. Je krijgt toegang tot de tram
via het bekende Duitse drietredensysteem; hij zou ook kunnen halteren langs halfhoge en lage
perrons.
Tot het moment van vertrek zijn er 6 passagiers aanwezig in het voertuig, waarvan ik er drie taxeer op railhobbyisten (waartoe ik met enige reserve ook mezelf reken) en waarvan er drie naar alle waarschijnlijkheid toch reële reizigers zijn. Vlak voor vertrek stappen er maar liefst 6 beveiligings- en controlefunctionarissen in, waarmee het aantal meerijders in één klap verdubbelt. Ik zie NS-conducteurs, NS-controleurs en medewerkers van beveiligingsbedrijf CSU-Security; van elk twee, zo in de gauwigheid.
Hoe precies de verhoudingen liggen tussen NS en HTM, weet ik niet. De tram heeft een NS
logo; de vertrekstaten zijn NS-vertrekstaten, en er doet blijkbaar NS-controlepersoneel dienst
op deze lijn, al hoor ik er een zeggen: "we zullen vaandoag moar geen koartjies controlere".
Vermoedelijk heeft HTM alleen de tram en de bestuurder verhuurd, en is het Haagse
trambedrijf geen echte concullega van NS, zoals Noordned en Syntus. "Rent-a-tram" staat er
dan ook vermeld op de zijkant van het voertuig; naast het gemeentewapen van Houten.
Houten, dat ik inmiddels al aardig goed ken, trekt langs mijn raam. We passeren het oude station, en zien even later het opvallende kantoor van een waterschap langsglijden. Ook is er een kantoorgebouw dat "Altus" heet, hoewel het slechts twee verdiepingen telt. In de verte ligt de wijk Loerik, die voor zijn OV nog steeds afhankelijk is van het Loerikse busje. Ter hoogte van Loerik ligt een gelijkvloerse overweg, die is afgesloten met ijzeren hekken.
De huizenbouw is de laatste maanden weer wat naar het zuiden opgerukt. Grotere delen van Castellum zijn nu klaar, zodat de tram in ieder geval potentiele klanten heeft.
Op een plein voor een huizenrij staat een eenzame nerd verlekkerd te kijken naar het passeren van de tram. Ook wordt er driftig gefotografeerd, zowel in de wagen als langs de baan. De trambestuurders moeten zich zo langzamerhand wel even belangrijk voelen als filmsterren.
Castellum. Na 2 minuten en 45 seconden komt er een eind aan het non-stop ritje.
"Zo dus jij bent de 'machinist'", zegt één van de veiligheidsmensen met onverholen minachting tegen de bestuurder, die juist uit zijn glazen hok klimt.
"Nee, ja, ik ben de machinist, zonder gekheid", antwoordt de enige die hier vanmiddag iets
nuttigs doet; "ik ben de mééster!". "Meester", de aanspreektitel van NS-machinisten. De
trambestuurder is er hoorbaar trots op.
Ik beklim de opvallend hoge en steile loopbrug over het spoor. Dit moet wel spotters-plek nummer één worden in Nederland. Vanaf deze brug zie je 24 railvoertuigen per uur passeren, verdeeld over 8 IC's, 8 stoptreinen en 8 trams (al is dat altijd dezelfde). Je hebt hier een perfect overzicht; bij helder weer overzie je de spoorbaan vanaf Houten CS tot aan de brug over het Amsterdam-Rijnkanaal.
Aan de overkant van de brug zijn onlangs een paar rijtjes huizen gereed gekomen. De bewoners, mits beschikkend over voldoende Ausdauer om die trap te nemen, hebben OV op loopafstand. Dat geldt niet voor iedere inwoner van Houten-Castellum. Heel in de verte, minstens een kilometer naar het zuidoosten, zie ik rijen huizen in aanbouw. Wie daar komt te wonen, moet bijna een kwartier lopen naar het stationnetje. Hopelijk gaat daar t.z.t. ook een soort Loeriks-busje rijden.
Vanaf de brug zie ik de veiligheidsmannen de spoorbaan oversteken om de schade aan de tram van de westzijde te kunnen bekijken. "Oan deze kaajnt is't nog errugur", hoor ik zeggen.
Als ik ben teruggekeerd op het perron, staat daar een conducteur vorlichting te geven aan een buurtbewoner over de dienstregeling. De tram rijdt tot en met de laatste trein uit Utrecht: "Om kwaart over twoalef kaan je ook nog noar Haute Caastellum". Zijn collega roept enkele kleuters tot de orde, die zich - zo te zien zonder subversieve bedoelingen en zonder verfspuit - op het perron bevinden. "Héé jonges, het is hier geen speelploats, hoor!". De kinderen knikken vriendelijk en beleefd, en blijven vervolgens doodleuk op het perron spelen. Zij hebben in hun korte leven al lang gemerkt dat ze geboren zijn in het land van 10 miljoen geboden, waarvan de naleving geheel wordt overgelaten aan de beleefdheid van de burger. Ze worden verder met rust gelaten door het personeel.
Ik neem de tram terug. Een paarhonderd meter voorbij Castellum ligt een wissel, die de tram,
indien nodig, toegang verleent tot de hoofdspoorbaan. We rammelen over de wissel heen. De
rit naar Houten duurt exact 2:45, wat neerkomt op een gemiddelde snelheid van ca. 40
km/uur. De Houtense tram is daarmee verreweg de snelste HTM-lijn.
Ik kan nu twee dingen doen: als een goed journalist de 400 meter naar station Castellum overbruggen en kijken wat er aan de hand is, of 1500 meter lopen naar Houten Centraal, zodat ik in ieder geval de trein van 16.46 naar Utrecht nog haal, die ik van plan was te nemen. Ik besluit tot het laatste, en kies mijn route zo dicht mogelijk langs de spoorbaan. De tram zie ik niet meer rijden; ook de rit van 16.26 is vervallen. Hoe nu? Wordt het: "NS zet bussen in", of komt er een stadsbus uit Den Haag rijden om de taak van de tram over te nemen? Zou zoiets wel goed geregeld zijn in het contract tussen NS en HTM? Vast niet.
Tot halverwege de route kan ik de spoorbaan nog zien, maar voorbij dat punt moet een heel eind omlopen over een uitgestrekt bedrijventerrein. Toch ben ik nog ruim op tijd voor mijn trein naar Utrecht. Het malheur aan het trammetje is inmiddels verholpen; ik zie de lichten naderen in de avondschemering.
Op OVL staan die avond tientallen verontwaardigde E-mails over de laaghartige aanval op de
tram met de verfspuit, maar de kortstondige stremming op zaterdagmiddag wordt niet gemeld,
zodat DDR daarvan de primeur heeft.
Op die avond zit ik op de terugweg naar Houten Centraal alleen in de tram. Ik kan een nieuw persoonlijk record klokken: 2 minuut 35.
NS zou medewerking willen verlenen aan het vertrammen van de Zoetermeerlijn; dan kunnen ze de daardoor overtollig geworden City-pendels elders op het spoorwegnet inzetten (als iemand die krengen wil hebben. Ik durf nu al te voorspellen dat je ze niet zult zien rijden op treinseries met Utrecht CS als eindpunt. Het is een publiek geheim dat inzet van sprinters en City-pendels rond Utrecht wordt tegengehouden door medewerkers van het NS-hoofdkantoor, die deze treinen te oncomfortabel vinden voor hun woon- werkverkeer, en ze alleen geschikt achten voor betálende reizigers).
Binnen een jaar kunnen er volgens HTM al trams rijden op de Zoetermeerse Krakeling.
Misschien maken we in 2001 nog een tweede historische OV-gebeurtenis mee. Mocht dat zo
zijn, dan staan wij van DDR weer op de eerste rang; al zit een uitnodiging voor de officiele
opening er deze keer vermoedelijk ook niet in.
Frans Mensonides
19 januari 2001
