Deze herfst een klein reeksje over monumenten: een praatje en een paar plaatjes, als een verlengstuk van de vaste rubriek ‘Foto van de week – overig’. In deze aflevering: een bijzonder pand, gelegen aan wat chauvinistische Leidenaars ‘de mooiste gracht ter wereld’ noemen.
Wat er dan zo bijzonder aan is, staat niet eens vermeld in het overigens ook dit jaar weer zeer lezenswaardige monumentenboekje dat de Stichting Open Monumentendagen Leiden heeft uitgegeven. Er hebben in dit pand twee humoristische schrijvers gewoond. Maar met elkaar hebben ze nooit lol getrapt; ik vraag me zelf af, of de tweede ooit van de eerste gehoord had: er gaapte tussen hen een kloof van twee eeuwen.
De meest recente van de twee, Johannes Kneppelhout (1814-1885), alias Klikspaan, is geëerd met een gevelsteen. In de periode 1839-1844 schreef deze eeuwige, nimmer gepromoveerde rechtenstudent in dit huis zijn befaamde schetsen van het studentenleven: Studenten-typen, De studenten en hun bijloop en Studentenleven.
Klikspaan verdeelde de studentenbevolking (in die tijd alleen bestaande uit rijkeluiszoontjes) in overzichtelijke categorieën. Met vlotte pen en met veel humor beschreef hij typen als de ‘klaploper’ die altijd in geldnood verkeerde, de ‘aflegger’ die een luizenleventje leidde op de zak van een rijke pipa, de ‘college-hengst’, die maar studeerde en studeerde en daardoor feitelijk de essentie miste van het studentenbestaan, en de student-Leidenaar. De laatste was het meest beklagenswaardige wezen aan de Leidse universiteit. Gehinderd door de priemende blikken van ouders, tantes, ooms, grootouders, broers, zusters, dominees en huisvrienden kon hij niet onbeperkt genieten van de meer aangename kanten van het studentenbestaan. Een probleem, inderdaad; zelf ben ik als Leidenaar dan in arren moede maar gaan studeren aan de beste universiteit van Nederland, de UU.
Waar ook de andere humorist uit dit pand op mijn programma stond. De koopmanszoon Aernout van Overbeke (1632-1674) bracht zijn jeugd door in dit huis. Eeuwenlang is hij verguisd en vergeten geweest door de literatuurhistorici. Helemaal aan het eind van de 20ste eeuw beleefde hij een revival. Zijn komische reisbrieven uit Indië verschenen in druk en het Meertens Instituut publiceerde zijn indrukwekkende verzameling van 2400 geestige anekdotes en schuine bakken.
Aernout van Overbeke zou door Kneppelhout zonder meer zijn gerubriceerd onder de klaplopers. Van Overbeke´s vader was een van de rijkste kooplieden van de stad. Als je in zo´n omgeving opgroeit, besef je de waarde van het geld niet. Hij gaf het met kwistige hand uit en stond bij velen in het krijt. Een vriend noemde hem ´de grootste leenman van Nederland´, maar grappen over hemzelf kon deze humorist niet altijd waarderen.
Ik zou veel over Van Overbeke kunnen vertellen, maar heb dat onlangs al gedaan, op deze webpagina. Over Kneppelhout heb ik er een in voorbereiding.
In de periode 1928-1973 zat in dit pand de Vereniging van Vrouwelijke Studenten Leiden. Thans is er het International Tax Center Leiden gevestigd. Ik hoop, dat er nog steeds wel eens gelachen wordt, al kan ik me dat, gezien het studieonderwerp, nauwelijks voorstellen.
Frans Mensonides
10 oktober 2008
Bij een riant huis hoort een dito tuin
Oud en nieuw fraai met elkaar verweven
Aernout van Overbeke keek al aan tegen dit leemstucplafond, dat zijn vader in 1623 had laten aanbrengen.
Bij de overburen hebben ze ook open dag. Het pand Rapenburg 36 met het fronton, medio de Gouden Eeuw gebouwd door stadsarchitect Arent van ’s Gravesande.
In deze reeks:
Duitse Evangelische Kerk - Den Haag
Huize Huguetan / Hoge Raad - Den Haag
Kamerlingh Onnes Gebouw - Leiden
Rapenburg 65 (woonhuis Aernout van Overbeke en Johannes Kneppelhout) - Leiden
Molen De Nieuwe Palmboom - Schiedam