[gesproken door Richard Burton]
No one would have believed, in the last years of the 19th century, that human affairs were being watched from the timeless worlds of space. No one could have dreamed we were being scrutinised as someone with a microscope studies creatures that swarm and multiply in a drop of water. Few man even considered the possibility of life on other planets. And yet, across the gulf of space, minds inmeasurably superior to ours regarded this earth with envious eyes, and slowly and surely, they drew their plans against us.
[gezongen door Justin Hayward]
The chances of anything coming from Mars are a million to one, he said.
The chances of anything coming from Mars are a million to one,
But still, they come!
Yes, the chances of anything coming from Mars are a million to one, he said.
The chances of anything coming from Mars are a million to one,
But still, they come!
Complete tekst: Zie het boekje bij de CD
Stukje luisteren? klik op de Grundig
But still, they come
weee-hooo
hooh-laah
Een wat pijnlijke bekentenis van iemand die uiteindelijk nog alpha, en literatuurstudent werd, maar in mijn vlegeljaren las ik alleen maar goedkope griezel- en science fictionromannetjes; echt bij tientallen per maand. En dan heb ik de canon in het laatste genre nog niet eens helemaal gelezen: de oer-SF-roman, waarmee de science fiction begon, The War of the Worlds van H.G. Wells, heb ik overgeslagen (maar toch op mijn eindexamenlijst gezet).
The War of the Worlds verscheen in 1898. Het boek vertelde het verhaal van een Marsinvasie, en was het eerste in een reeks van honderdduizenden boeken over mannetjes van die planeet. In de versie van Wells werd Victioriaans Engeland overspoeld door grote Martiaanse vechtmachines die de gehele bevolking trachtten te verdelgen met vuurstralen. Het boek sloeg in als een bom; een nieuw genre was geboren.
Veertig jaar later bewerkte een toen nog piepjonge Orson Welles het verhaal voor het eveneens nog jonge medium radio. Op 31 oktober 1938 was zijn hoorspel The War of the Worlds coast to coast te horen in Amerika. Welles had de interplanetaire oorlog verplaatst naar de USA. Het hoorspel bestond uit een reeks rapportages uit verschillende delen van Amerika over Martiaanse aanvallen. Welles had het spel zo levensecht gemaakt, dat miljoenen mensen in paniek raakten en behoorlijk gek gingen doen.
Over deze gedenkwaardige avond in de geschiedenis van de massamedia is later dan weer een film gemaakt. In die film zie je een stelletje boeren een watertoren lek schieten, omdat ze denken dat het een vechtmachine is van Mars. Ook The War of the Worlds zelf werd in de jaren 50 verfilmd. En de komende week gaat de versie van Steven Spielberg in première, die ongetwijfeld wel weer een heel eigen draai aan het verhaal zal geven.
Veertig jaar na Welles, en tachtig jaar na Wells, besloot Jeff Wayne, een Amerikaans-Britse platenproducer, tennisspeler(!), synthesizer-pionier en componist van pop-, film-, TV-, musical-, en reclamemuziek, het boek dunnetjes over te doen op het zwarte vinyl. Het was het tijdperk van de concept-albums; (dubbel)elpees met één verhaallijn of thema. Al vaker had de B-literatuur inspiratie verschaft voor zo’n plaat; één van mijn lievelingsalbums uit die tijd was Voyage to the Center of the Earth van de toetsenist Rick Wakeman, geïnspireerd op een roman van Jules Verne.
Wayne verzekerde zich van de medewerking van zijn vader, Jerry Wayne, de tekstschrijfster Doreen Wayne (geen familie) en van een keur aan indertijd bekende popsterren. Maar liefst drie jaar kostte de totstandkoming van de elpeeversie van The War of the Worlds. Er waren tegenslagen: door onoplettendheid van een technicus verdween bij de mixage een complete plaatkant in de prullenmand.
Het eindresultaat verguldde die pil ruimschoots. De dubbelelpee vormde een harmonisch geheel tussen gesproken woord (met onder andere Richard Burton, in de rol van ik-verteller), zang, muziek - orkestraal werk, afgewisseld met pittige rock - en geluidseffecten. Als de je plaat één keer gehoord hebt, zullen de twee handelsmerken ervan altijd op je trommelvlies gegrift staan: het wihoeeee-wihoeeee-wihoeeee dat wat doet denken aan de theremin op Good Vibrations, en het naargeestige gehuil van de Martianen in hun vechtmachines: hooeeeeeh-laaaaah!
Opnieuw hield de oorlog der planeten miljoenen aan de luidspreker gekluisterd. In het begin is er veel strijd. Aan het eind van plaat één probeert de pantserboot Thunder Child vergeefs de invasie van de Marsmannetjes te stuiten. De boot gaat kopje onder; de aarde is verloren! Op plaat 2 valt de schijnwerper weer op de individuele mens (een feit waaraan je goede SF herkent). Deze schijf is gewijd aan twee tegenpolen: de gekgeworden predikant Nathaniel (Phil Lynott van Thin Lizzy) die overal de invloed van de duivel ziet, en de positieve, optimistische Artillary man (teenybopper David Essex) die plannen ontvouwt om ondergronds te gaan; de restanten van de mensheid zullen in ondergrondse huizen en steden de bezetting van de Martianen overleven.
Aan het eind van The war of the worlds verliezen de Marsbewoners de strijd toch nog; ze worden geveld door aardse bacteriën, waarmee de Martiaanse geleerden even geen rekening hadden gehouden.
The War of the Worlds verscheen in de zomer van 1978 op de markt. In Amerika en Engeland werd het een ‘sleeper’; de plaat kwam niet echt hoog op de hitlijsten, maar in de loop van jaren werden er toch miljoenen exemplaren van verkocht. In Nederland sloeg het album meteen aan. Het slaagde er zelfs in, de hegemonie van Grease te doorbreken; op 16 september 1978 stond Jeff Wayne voor een weekje op nummer 1 in de albumlijst. Het werd een van de bestverkochte langspelers van dat door Saturday Night Fever en Grease gedomineerde jaar. Tegen kerstmis werd een Nederlandstalige versie op de radio uitgezonden; Hollandse muziekgrootheden vertelden en zongen het verhaal, met gebruikmaking van de originele geluidsband.
TWOTW, zoals het album liefkozend genoemd wordt, leverde twee hitsingles op: de sterk ingekorte ouverture The Eve of the War (paa paa paahhhh) en het melodieuze Forever Autumn, gezongen door Justin Hayward van de Moody Blues.
In het post-vinyltijdperk hebben we het jarenlang moeten doen met een gekortwiekte versie op één CD. Maar sedert een paar weken is dat prachtalbum uit 1978 voor nog geen 20 euro weer in de oorspronkelijke versie verkrijgbaar op 2 CD’s. Er zit een 64 pagina’s tellend boekje bij met de complete tekst van mondelinge en gezongen bijdragen, schitterende opnamen van de Marsoorlog, en een schat aan gegevens over het TWOTW-project. Wie nog meer wil weten, kan terecht op de website.
Het wihoeeee-wihoeeee-wihoeeee en het hooeeeeeh-laaaaah! zitten nu weer de hele dag in mijn hoofd. En nu moet ik ook dat boek van Wells eens gaan lezen.
Deel 50: Daddy Cool / Boney M (1976)
Deel 49: Spirit in the sky / Norman Greenbaum (1970)
Deel 48: Monkey on Your Back / Outsiders (1967)
Soundbites nrs 1 t/m 47 in het archief van REFLEXXIONZZ!
© Frans Mensonides, Leiden, 2005