De digitale reiziger doet de bus (4)
De Zuidtangent: Met een bloedvaart naar morgen

Zie het op YouTube! Vier filmpjes over de Zuidtangent

Haarlem Zuid - Vijfhuizen (1:59)
Hoofddorp Toolenburg (0:56)
De Hoek - Tunnel Schiphol (1:18)
Amsterdam ZO (1:19)

Dit is het laatste deel van onze reeks over snelbussen, die ergens in de winter begon. De serie is voortgekomen uit frustratie over ‘lightrail’, een rotwoord voor een prestigieus vervoerssysteem van twijfelachtige waarde. Een bus is qua infra en exploitatie meestal goedkoper dan rail en vaak minstens even effectief. We zagen het tussen Leiden en Zoetermeer, rond Purmerend en in Enschede.

In deze aflevering de moeder van alle busbanen: het 24 kilometer lange grijze betonlint tussen Haarlem Schalkwijk en Schiphol Noord dat 8 jaar aanlegtijd en een kwart miljard euro heeft gekost en begin 2002 in gebruik werd genomen. De baan wordt sedertdien bereden door de roodzwarte, gelede bussen van de Zuidtangent (Haarlem –Vijfhuizen – Hoofddorp - Schiphol – Amstelveen – Ouderkerk a/d Amstel - Amsterdam Bijlmer ArenA), die de 40 kilometer lange route afleggen in een minuut of 70. Je kunt instappen bij 22 haltes die gemiddeld dus bijna 2 kilometer van elkaar staan.

De Zuidtangent is in vijf jaar tijd zo’n groot succes geworden, dat hij nu toch nog verraild dreigt te worden. Eerst het praatje; verderop in dit artikel de fotorapportage.

‘Zo’n groot succes’, dat blijkt uit de vervoercijfers, die de meest optimistische prognoses te boven zijn gegaan. Ca. 28.000 reizigers per dag trekt de lijn, die gereden wordt door Connexxion onder lijnnummer 300. De helft van dat aantal passagiers zit in de bus op het drukste punt van de route, tussen de haltes Graan voor Visch en Hoofddorp NS. Die reizigers krijgen een snelle en hoogfrequente dienst geboden, met 8 bussen per uur op maandag t/m vrijdag van 7:00 – 18:00 uur.

Die statistieken kunnen niet wegwissen dat de geschiedenis van de Zuidtangent er een is van vallen en opstaan. Teleurstellingen zijn er ook geweest. Ik doel nu niet op het falende verkeerslichtbeïnvloedingssysteem en de vette kluiten bagger op de bussen waarover ik in 2002 schreef (in een stukje dat ik even niet meer kan vinden); dat waren echt kinderziekten.

Maar er zijn nog wat andere tegenslagen te noteren geweest. De buslijn had doorgetrokken moeten worden naar IJmuiden aan de ene kant en Amsterdam IJburg aan de andere kant. De laatstgenoemde verlenging, van Amsterdam Bijlmer ArenA via Diemen naar IJburg, staat nog steeds op het programma; ergens diep in de jaren 10 moet die zijn beslag krijgen. De eerste verlenging, van Haarlem NS via Haarlem Noord, Velserbroek, Santpoort en Driehuis naar IJmuiden, viel in 2002 ten prooi aan het verschijnsel NIMBY. Maar na vijf jaar heeft ze haar kopje weer aarzelend boven het maaiveld uitgestoken. De gemeente Velsen heeft voorzichtigjes een studie aangevat naar een snelbustracé over haar grondgebied, met voorshands een schrikbarend aantal varianten.

Zo is de Zuidtangent nog steeds niet de 65 kilometer lange lijn van IJ… tot IJ… die hij had moeten zijn. Verder bleef de Spaarnetunnel in Haarlem steken in het niemandsland tussen uitstel en afstel. Die rivier, en de immer openstaande brug erover bij de Haarlemse Turfmarkt, wil de dienstregeling nog wel eens in de war schoppen. Legio plannen zijn er geweest om hem te ondertunnelen, maar niemand heeft er nog zijn paraaf onder gezet.

Wel zijn vorig jaar enkele stukken busbaan gereedgekomen op het traject tussen winkelcentrum Schalkwijk en die smalle Spaarnebrug. Die hebben onder andere als effect dat de Zuidtangent en de stadsbussen tenminste niet meer in een kilometerslange file staan voor die open brug.

Momenteel is in het centrum van Haarlem ook nog een busbaan in aanleg op de Gedempte Oude Gracht. Die is thans afgesloten voor alle verkeer. En dat heeft dan weer tot gevolg dat de roodzwarte bussen moeten omrijden door een binnenstad die toch al aardig op de schop ligt. Daarmee is in de dienstregeling wel rekening gehouden, maar het neemt niet weg dat de regelmaat momenteel ver te zoeken is. De 7-8-minutendienst uit het busboekje ontaardt nogal eens in een 2-13-minutendienst; op donderdagmiddag 20 september 2007 was dat bijvoorbeeld bijna continue het geval.

Twee zijtakken van de Zuidtangent staan nog op de rol, maar de realisatie verloopt tergend langzaam. De eerste is die van Hoofddorp naar Nieuw Vennep Getsewoud, gepland voor 2005 maar nog steeds niet klaar. Volgend jaar zullen er hopelijk eindelijk rechtstreekse snelbussen rijden tussen Nieuw Vennep en Schiphol.

De tweede zijtak is die van Hoofddorp naar Uithoorn, via Schiphol Logistic Parc en Aalsmeer. Deze tak wordt tussen nu en 2013 gefaseerd opgeleverd. In Aalsmeer zal de Provinciale weg N 201 naar het noorden verlegd worden om dit verscheurde dorp opnieuw tot een eenheid te smeden. Op de plek van de oude N 201 komt dan een busbaan.

Terwijl het Zuidtangentnet dus in feite nog lang niet af is, wordt er nu al volop gesproken over vertramming ervan. Het busspoor is zodanig ontworpen dat het gemakkelijk van rail voorzien kan worden. Kwestie van even een sleuf frezen in het beton, zeggen techneuten met het hen kenmerkende optimisme.

Bij echt grote aantallen passagiers is de tram efficiënter dan de bus. Een tram kan per rit immers meer volk meenemen. Waar precies het omslagpunt ligt, weet geen mens, maar de Zuidtangent wordt geacht, dicht bij dat punt in de buurt te zijn.

Daarnaast speelt ook nog de ´railbonus´. Passagiers zitten liever in een tram dan in een bus. Na een paar middagjes Zuidtangent kan ik me dat wel voorstellen. Sommige Tangent-chauffeurs menen dat hun aanwezigheid op de bok van een snelbus betekent, dat ze het gaspedaal door de vloer heen moeten trappen. De doorsnee-Tangentchauffeur is een gejaagd mens. Dat schijnt het rijden over een vrije busbaan, met voorrang op het kruisend wegverkeer, met zich mee te brengen, eerder dan gemoedsrust. Er wordt gescheurd, met die logge bakken, ook waar dat niet verantwoord is. Elk zitcomfort is in die rode duivels wel verdwenen als de snelheidsmeter tot over de 100 klimt - al zal een lezer van deze evergreen op mijn site in 2010 gaan opmerken, dat deze bussen niet harder kunnen dan 94; er zit een snelheidsbegrenzer op. Hoe dan ook: het wekt geen verlangen naar de Superbus, die buikschuiver die momenteel ontwikkeld wordt aan de Knutselschool Delft, die minstens het dubbele op de klok moet gaan brengen.

Het ligt ook aan de infra van de Zuidtangent, waarvan het beton nogal hobbelig is, de bochten nogal scherp en de hellingen nogal Alpine. Wil je een goedkoop alternatief voor een achtbaanritje, neem dan plaats op het voorste bankje van de Zuidtangentbus, en geniet van die steile, smalle tunneltjes onder de Ringvaart en onder de startbanen van Schiphol. Bloedstollend!

Vertramming, zijtakken: in deze lijn zit nog veel toekomstmuziek. In december 2007 komen er wat kleine veranderingen. Het busmaterieel wordt vervangen door iets nog moderners. Bovendien wordt de frequentie in de spits dan opgekrikt naar 10 bussen per uur en komt er ook nachtvervoer. Tegenwoordig rijdt de Zuidtangent al van 5:00 – 1:00 uur.

Op reis nu!

De officiële Zuidtangent-site

Nieuws over de Zuidtangent-projecten op de site van de provincie

Beginpunt van de Zuidtangent bij de uitgang van Haarlem NS.

De boosdoener van vele vertragingen: de Spaarnebrug, gezien vanaf de Schalkwijkerstraat. Een stadsbus neemt deze barrière. De Zuidtangentbussen worden momenteel omgeleid en kruisen het Spaarne elders.

Haarlem Schalkwijk, een van de drukste haltes. Nabij de halte is een busstation. Je kunt hier onder andere overstappen op de stadslijnen 73 en 75, die eerst een ontsluitende route rijden door Haarlem Zuid, en vervolgens koers zetten naar centrum en station.

Winkelcentrum Schalkwijk is een koopparadijs met een oppervlak van bijna 10 hectare, waar je pleinvrees dreigt te krijgen. Heel het IJmondgebied, de Bollenstreek en de Haarlemmermeer komt hier shoppen, maar niet op een donderdag tussen de middag.

Halte Vijfhuizen, op archieffoto, gefotografeerd tijdens een hittegolf in 2005. De Zuidtangent bereikt Vijfhuizen via een steile tunnel onder de Ringvaart. Het ca. 4000 inwoners tellende dorp in de Haarlemmermeer heeft verder geen busverbindingen.

Het was spannend in het begin van deze eeuw. Zou de Zuidtangent afkomen voordat de internationale bloemententoonstelling Floriade in april 2002 zijn poorten zou openen? Het lukte net; in januari 2002 werd de busbaan in gebruik genomen. De Floriade, gehouden op een groot terrein tussen Vijfhuizen en Hoofddorp, kreeg twee speciale bushaltes. Bij een ervan kon je afgelopen zomer opnieuw uitstappen, en wel voor de Zandsculpturententoonstelling. Die was gewijd aan Michiel de Ruyter.

Zandsculpturen bezorgen mij even gemengde gevoelens als de ijssculpturen die ik vorig jaar kon bewonderen. Het is wel kunstig, hoe ze het doen, met alleen zand en zeer eenvoudig gereedschap. Maar echt mooi is het natuurlijk ook weer niet; verder dan een platonische bewondering kom je niet. De Ruyter knipt de ketting bij Chatham door (wat hij in werkelijkheid nooit gedaan heeft). God, ja, ach, mwah, zandsculpturen, wat moet je ermee?

Echt aardig in deze omgeving is de 40 meter hoge kunstmatige Floriadeheuvel, die er nog steeds ligt en nog steeds beklimbaar is. Je hebt boven een pracht uitzicht over de polders en ziet ook (niet op de foto) die tangentbaan over vele kilometers door het landschap lopen.

De meest opmerkelijke abri van Nederland staat bij het Spaarneziekenhuis in Hoofddorp. Het tientallen meters lange geval is opgetrokken uit een zacht, enigszins plastisch aanvoelend spul. Piepschuim met polyesteromhulling, om precies te zijn, en het is de grootste sculptuur ter wereld van zulk synthetisch materiaal. Het was eerst wit, als ik me goed herinner.

Bij het ziekenhuis, dank zij een gigantische parkeergarage ook per auto goed bereikbaar, kun je overstappen op het stadsvervoer van Hoofddorp (70.000 inwoners). Daarin is grof gesneden toen in 2002 de Zuidtangent ging rijden.

De Zuidtangentbaan ligt in de lengteas van Hoofddorp. 500 meter ten zuiden ervan lag sedert ca. 1990 al een busbaan, wat kronkeliger dan die voor de Zuidtangent. Die baan door de wijk Toolenburg werd 6 maal per uur bereden door een stadsdienst, waarvan de frequentie kelderde naar halfuursdienst toen de Zuidtangent in gebruik werd genomen.

Halte Toolenburg, bezien vanaf een graswal in een park. Het heeft een uitgebreide fietsenstalling met enkele fietskluizen en in de openlucht plek voor ook nog eens honderden stalen rossen.

Op dit punt zal de busbaan naar Nieuw Vennep aftakken. Die baan gaat dwars door het park, langs het winkelcentrum Toolenburg, en overbrugt vervolgens de ruim 2 kilometer polderland tussen Hoofddorp en Nieuw Vennep. Daar sluit hij aan op de bestaande busbaan door de wijk Getsewoud.

Zoals gezegd moet hij in 2008 in gebruik worden genomen. Maar hier bij het park is er nog niets van te zien.

Halte Hoofddorp NS, waar de busbaan op pootjes in het stadslandschap staat, maar toch in het niet zinkt bij de kantoorgiganten eromheen.

Halte Beukenhorst, 800 meter voorbij station Hoofddorp, is het gevolg van het economisch optimisme uit de jaren 90. Aan één kant zie je nu een plukje kantoor- en bedrijfsgebouwen; verder biedt de halte een panorama op vele vierkante kilometers akkerland. Dit bedrijventerrein is nooit helemaal tot ontwikkeling gekomen.

Tussen de haltes Beukenhorst en De Hoek ligt de aftakking naar Aalsmeer en Uithoorn (rechts op de foto). Een klein stukje van deze busbaan is nu al in gebruik van Interliner 370 naar Alphen a/d Rijn. Wat je ziet naderen op de foto is overigens een brandweerauto.

Koffers sjouwen op Schiphol Centrum.

Halte Elzenhof, langs het hek van Schiphol, is een eenzame plek op de zaterdagmiddag. Achter mijn rug draait een vliegtuig warm, links van me zie ik een paar plukjes bedrijfsgebouwen. Een halve kilometer verderop staat een McDonalds waar je op het terras kunt vliegtuigspotten tijdens de maaltijd. Daar voorbij, links om de hoek, stopt de Zuidtangent nogmaals, bij halte Schiphol Noord en bij de cateringbedrijven die de lekkere hapjes maken waarmee de vliegtuigpassagier wordt zoetgehouden.

Er naderen twee bussen, een Zuidtangent en één van het Sternet Schiphol. Dat laatste net vervoert Schipholmedewerkers over het luchthaventerrein en onderhoudt verbindingen met de omliggende dorpen en steden.

Voorbij de cateraars neemt de Zuidtangent de snelweg A9 naar Amstelveen. De bus heeft hier geen aparte baan (die zal bij vertramming dus nog moeten worden aangelegd) en deelt mee in het fileleed – waarvan tijdens mijn reisdagen geen sprake was.

Amstelveen busstation, met weinig belangstelling op de zaterdagmiddag. Meer dan 90% van de Zuidtangent-passagiers is forens, studerende of luchtvaartreiziger. Het schijnt geen busverbinding te zijn die aanmoedigt tot gezellig winkelen of stappen.

De enige Zuidtangenthalte in Ouderkerk a/d Amstel (13.000 inwoners) ligt aan de rand van het dorp. De bus stopt niet bij de halte Hooger Einde bij het oude dorp, een kilometer hiervandaan. Tenzij je de chauffeur vriendelijk aankijkt en een preek over ‘eigenlijk niet mogen stoppen, kan d’r last mee krijgen…’voor lief neemt. Een schone jonge deerne in mijn bus kreeg het voor elkaar. Als je geen schone jonge deerne bent, hoef je er niet aan te beginnen. Maar waarom staat daar niet gewoon een haltepaal? Dat halve minuutje halteertijd kan er ook nog wel bij, die bus rijdt hard genoeg.

‘Met de Zuidtangent kom je op de leukste plekken’, luidt de slogan op de website. Ik heb er niet veel gezien, onderweg. ‘Leuk’ kun je ook de omgeving van de Holterbergweg (Amsterdam ZO) niet echt noemen. ‘Bijzonder’, dat wel. Het gebouw op de foto heet Living Tomorrow en presenteert een visie op de toekomst van woonhuis en kantoor.

In twee middagen Zuidtangent bekroop me het gevoel, dat vrijwel de hele route van die bus door een ‘living tomorrow’ voert, een wereld waarin je je misschien ooit zal thuisvoelen, als je je er een beetje voor openstelt. De oude binnenstad van Haarlem detoneert in wezen op die route. Misschien moet je die geheel omzeilen of ondertunnelen, als je de Zuidtangent gaat vertrammen. ‘Tangent’ betekent tenslotte: ‘buiten de binnenstad om’, vrij vertaald.

Eindpunt. Het nieuwe, nog niet eens officieel geopende station Amsterdam Bijlmer ArenA heeft een mooi busstation gekregen op loopafstand van de ArenA en het megawinkelcentrum Amsterdamse Poort.

Eindpunt ook van deze reeks, die in het teken stond van snelbus versus lightrail. Thuisgekomen van mijn laatste rit las ik in het Leidsch Dagblad dat het helemaal geen kwestie is van of-of. Een gepensioneerde professor Zonnebloem uit de regio heeft een ‘bustrein’ uitgevonden, of gaat dat nog doen, die zowel op rail als op de weg kan rijden. Nu ja, lees maar, met mijn bondig commentaar eronder. Het wordt natuurlijk niks, maar is wel een passend slot van deze reeks.

Frans Mensonides
24 september 2007, voor het laatst aangevuld op 19 augustus 2010
Er geweest: donderdag 19 en zaterdag 21 september; zandsculpturen: 8 juli 2007.

Nog meer over de tangent:
Klimaatrapport van een busverbinding: Zuidtangent Nieuw-Vennep – Amsterdam (juli 2008)
Tunnelvisie in Haarlem; een stoutmoedig HOV-plan (december 2008)

De busbaan in Getsewoud wacht op de Tangent

© Frans Mensonides, Leiden, 2007