Thema: Boemelen met NS

Deel 1: Hoekse Lijn (Rotterdam - Hoek van Holland)

Wat het laatste betreft: De RET heeft zijn oog laten vallen op de bijna 30 kilometer lange spoorlijn en dreigt er ter hoogte van Schiedam op aan te takken. Wat het eerste betreft: een ernstig incident met zwartrijders op station Schiedam - Centrum, dat plaatsvond op woensdagavond 8 december 1999, was de aanleiding tot een wilde spoorwegstaking, de maandagmorgen daarop. Deze werd georganiseerd op initiatief van een mysterieus anoniem actiecomité. Uitgerekend dié maandag hadden wij gereserveerd voor ons bezoek aan de Hoekse Lijn.

Welke maatregelen, bijvoorbeeld? Als je dat wist, dan wist je meer dan wie ook in deze verloederende maatschappij. Een hoofdartikel over agressie van zwartrijders leidt vaak tot niet meer dan wat holle hoofdredacteuren-retoriek.

Alle hoofdredacteuren hadden begrip voor de wilde staking die maandagmorgen uitbrak. Nu reizen hoofdredacteuren nooit per trein. De treinreizigers hadden er over het algemeen niet het geringste begrip voor. Drie geweldsincidenten per dag op 1 miljoen reizigers; dat maakt 999.997 brave NS-klanten, die gewoon vervoerd willen worden voor hun geld. 999.997 brave reizigers, die de afgelopen weken al genoeg narigheid hadden ondervonden van stremmingen, draadbreuken en stroomstoringen.

De commentaren van de reizigers waren dan ook niet mals. Ik hoorde dat alles op de radio; daar ik zaterdagmorgen op teletekst reeds de aankondiging had gelezen van de onaangekondigde staking, was ik maandagmorgen thuisgebleven.

Vanuit mijn leunstoel gaf ik de boze reizigers gelijk. Met zo'n stakingsactie bereikt het actievoerende NS-personeel alleen, dat de sfeer in de treinen nog slechter wordt. Bovendien: een anoniem actiecomité; dat wekt weinig sympathie. Je kunt geen boze brief schrijven naar een actiecomité zonder postbus. Verder kan de NS-directie met zo'n comité niet het werkoverleg voeren, waarvan iedereen alle heil schijnt te verwachten,

NS-voorlichters hadden een zware morgen. Begrip voor de actievoerende conducteurs; begrip voor de gedupeerde reizigers; het begrip werd weer bij bakken over de luisteraar uitgegoten.

Naar Hoek van Holland

De sneltrein in de ander richting rijdt wel. Om 12.45 bereik ik Rotterdam, het begin- en eindpunt van de Hoekse lijn. De treinen naar Hoek van Holland vertrekken van spoor 3 en 4. NS onderhoudt op dit korte traject een vrij gecompliceerde dienstregeling. Om .11 en .41 vertrekt van Rotterdam CS een sprinter naar Hoek van Holland. Deze halfuurdienst wordt overdag op het traject Rotterdam - Maassluis West versterkt met een City-Pendel, zodat tussen de Maasstad en Maassluis in kwartierdienst wordt gereden.

In de spits wordt de kwartierdienst op zijn beurt versterkt met Citypendeltjes naar Vlaardingen Centrum. Dank zij deze pendeltreinen biedt NS dan tot Vlaardingen een "metrofrequentie" van 8 treinen per uur.

Ik stap in de trein van 13.11. Over de eerste 4 kilometer van het traject loopt de Hoekse lijn parallel aan de Oude Lijn. De spoorbaan tussen Rotterdam CS en Schiedam is viersporig; twee sporen zijn gereserveerd voor de treinen naar Hoek van Holland.

De aanleg van de Beneluxmetro schiet al lekker op, zie ik als de trein Schiedam Centrum nadert. Hij is straks gewoon in 2002 klaar, volgens planning, als alle ingenieurs van Den Haag en omstreken nog steeds studeren op het lek in de tramtunnel.

De Beneluxmetro gaat een bedreiging vormen voor de Hoekse lijn. De RET wordt verdacht van snode plannen om deze spoorlijn te annexeren. Hoe dat in zijn werk zou kunnen gaan, zien we even voorbij Schiedam, op het punt waar de Hoekse lijn aftakt van de Oude. Ook in het Beneluxtracé bevindt zich op dit punt een splitsing. Eén tak zinkt in de aarde, op weg naar Pernis, Hoogvliet en Spijkenisse. De andere tak blijft boven de grond en loopt nog een eindje gelijk op met de Hoekse lijn. Dit korte spoortje is bedoeld als keerpunt voor metro's die Schiedam Centrum als eindpunt hebben. Zegt RET. Maar waarom wilde men dit opstelspoor per se aanleggen naast de spoorbaan van NS, en was men zelfs bereid, er een groot flatgebouw voor te laten slopen?

Niets dan expansiedrang, beweren boze tongen. De metro wil op dit punt aantakken op het spoor naar Hoek van Holland, en zo de trein van zijn plaats verdringen.

Metro versus trein: er woeden levendige discussies over het vóór en tegen van beide systemen. De trein komt niet bij de "koopgoot", in de binnenstad van Rotterdam. Aan de andere kant komt de Beneluxmetro straks niet bij Rotterdam CS. De metro is hoogfrequent. Anderzijds rijdt de trein in de spits nu ook al 8 keer per uur; dit komt overeen met de frequentie die nu door de RET wordt geboden op de Calandlijn. "De trein is sneller dan de metro". Dit is een steekhoudend argument, waar tegenover staat dat metro's weer wat korter stilstaan bij de stations, en bovendien sneller optrekken. Vlak trouwens die Bombardiers niet uit, qua snelheid.

Hier zal nog wel een paar jaar over gediscussieerd worden. Feit: met ca. 25.000 passagiers per dag is de Hoekse Lijn één van de drukste nevenlijnen van Nederland; best de moeite waard als inzet van een concurrentiestrijd.

Mocht RET een eventuele openbare aanbesteding winnen, dan zullen de agressieproblemen snel tot de verleden tijd behoren. Rotterdam zet gewoon achter iedere passagier één wagenbegeleider. Dat concept wordt op de tram ook al toegepast, en werkt daar ook niet.

Station Hoek van Holland-Haven

De trein stopt op Schiedam-Nieuwland. Hier kruisen we tramlijn 1 van de RET, naar Schiedam-Woudhoek. Daarna zetten we koers naar Vlaardingen. In de verte zie ik de viaducten van de Beneluxlijn, die voorbij Schiedam weer boven de grond komt. Deze krijgt een station bij Vijfsluizen, op de grens van Schiedam en Vlaardingen.

Vlaardingen is een grauwe industriestad langs de Nieuwe Waterweg. Dat mag ik wel zo zeggen, want ook Levi Weemoedt vindt het een lelijke stad, en die is er geboren.

De gemeente telt niet minder dan drie stations. Over de naamgeving hebben ze heel lang nagedacht, en de oplossing die gevonden werd, was even eenvoudig als geniaal: Vlaardingen Oost, Vlaardingen Centrum en Vlaardingen West. Rechts zijn woonwijken te zien; het linkerraam biedt uitzicht op havenactiviteiten.

Vanaf Vlaardingen volgen we de noordoever van de Nieuwe Waterweg. Deze kwam gereed in 1872. Al spoedig daarna werd er een stoombootdienst Hoek van Holland - Harwich geopend. De Hoekse Lijn werd ruim 100 jaar geleden aangelegd; in eerste instantie voor de aan- en afvoer van bootpassagiers en goederen. Het spoor speelde daarna een belangrijke rol in de ontwikkeling van Vlaardingen en Maassluis. Hoek van Holland bleef, met 6.000 inwoners, wat achter bij de groei van zijn buren.

Maassluis strekt zich over een afstand van vijf kilometer uit langs de spoorlijn. Het telt twee stations. Het ene ligt in het uiterste oosten, en heet Maassluis zonder meer. Het andere ligt ergens rechts van het midden en staat bekend onder de naam Maassluis-West.

Voorbij Maassluis West rijden we kilometers en kilometers langs hoge flatgebouwen. Waarom is niemand op het idee gekomen, hier een nieuw station te vestigen: Maassluis West-West?

Ook aan Maassluis komt een einde. Flats maken plaats voor de kassen van het Westland, in de verte. De trein volgt nog steeds de oever van de Nieuwe Waterweg; we zien de waterkering, die enkele jaren geleden voltooid is. Enkele kilometers verderop remt de trein voor station Hoek van Holland - Haven. In de zomer rijdt de trein nog een kleine kilometer verder naar Hoek van Holland - Strand. Een enigszins misleidende naam: vanaf het stootblok moet je nog bijna een half uur zeulen, voordat je Xenofon kunt citeren ("de zee, de zee"). Ik weet dit uit ondervinding: met Tienertour, in 1973, hebben we dit allerlaatste stukje spoorlijn al eens afgelegd.

Boot-spotting

Bij het station stapt een plukje autochtonen uit, die zich Rotterdammers mogen noemen, omdat Hoek van Holland behoort tot het grondgebied van de Gemeente Rotterdam. De Hoekse lijn is dus feitelijk als het ware een soort van stadsdienst; een extra reden voor overname door de RET.

Een paar vreemdelingen slepen grote valiezen achter zich aan. Het kantoor van de Stena-lijn grenst aan het stationsgebouw; een Stena-zeekasteel torent boven ons uit.

Als ik het station ben uitgelopen, zie ik de trein wegrijden, tot mijn verbazing in de richting van het strand. De dienstregeling blijkt sedert 1973 gewijzigd te zijn; ook in de winter rijdt de trein nu eens per uur door naar Hoek van Holland Strand.

Niet getreurd; ik kan van hier met een omweggetje naar het eindpunt lopen, en daar de trein van 15.00 nemen. Ik volg de kade langs de Nieuwe Waterweg, die onlangs grondig is opgeknapt. Er zijn drie fraaie panelen geplaatst, waarop tekst en uitleg wordt gegeven over de schepen, vlaggen en zeevogels die je hier ziet langskomen. 200 zeeschepen per dag, maar maandagmiddag valt blijkbaar in de dal-uren, want ik zie er op het moment geen één, behalve dan een sleepbootje.

De vogelpracht die ons door het paneel beloofd wordt, blijft beperkt tot enkele doodordinaire zilvermeeuwen. Er zit er één bovenop een prullenmand, een hele dikke. Met een uiterst verwaande blik kijkt de vogel me aan. Blasé laat zij zich fotograferen, maar als ik haar in close-up wil nemen, vliegt ze weg.

Bootspotters zitten in hun auto's geparkeerd, en turen met verrekijkers de einder af. Geen hobby waar je erg moe van wordt, denk ik.

Ik loop een café annex informatiecentrum binnen. Er wordt voorlichting gegeven over het beveiligingssysteem in de Rotterdamse havens. Helaas werkt de interactieve computerpresentatie niet, evenmin als het televisietoestel waarop de onvermijdelijke voorlichtingsfilm vertoond had moeten worden.

Verder is er een tentoonstelling over de nabije toekomst van Hoek van Holland, dat momenteel een face-lift ondergaat. De dorpskern, nabij station Haven, wordt opgekalefaterd. Op de nu nog wat kale vlakte tussen het strand en het eindstation van De Hoekse Lijn, zullen recreatievoorzieningen en luxe woningen verrijzen. De spoorbaan wordt hopelijk doorgetrokken naar het strand; op het overzichtspaneel staat de verlenging al ingetekend.

Ik kijk naar buiten. Er passeert nu een echt zeeschip; een lange rode.

Het restaurantje is een rustpunt. Terwijl je geniet van een croissantje met jam, zie je de hele wereld aan je voorbijtrekken. De klanten zijn relaxte plakkers; ze zitten hier zo te zien al uren te kijken naar de bedrijvigheid in de grootste haven ter wereld.

Lang kan ik hier niet blijven; ik moet op zoek naar het eindpunt van de Hoekse lijn. Daartoe keer ik de Nieuwe Waterweg de rug toe en loop landinwaarts, de duinen in, dan moet ik vanzelf een keer op de spoorbaan stuiten.

Ik dwaal een kwartier of zo rond, in de schemering die snel komt opzetten. Al wat ik zie; geen spoor.

Sta-pendel

Ik denk terug aan de uitvindster van de City-pendel, Tineke Packéé, die rond 1994 routemanager was van alle onrendabele boemellijnen in de zuidelijke Randstad (ook bij NS krijgen vrouwen het rottigste werk). Haar recept was eenvoudig: men neme een Sprinter, slope de rode banken daaruit en plaatse er nog minder comfortabel, gifgroen zitmeubilair voor in de plaats. Je kunt dan per vierkante meter vloeroppervlak nog meer reizigers vervoeren dan voorheen. Efficiënt, nietwaar? Deze treinen zet je vervolgens in als extra spitspendels op ultrakorte trajecten, zodat daar een metrofrequentie ontstaat (volgens mij is Tineke Packeé ook de uitvindster van de term "metro-frequentie").

Door onhandig optreden van de NS-voorlichters (ook een van hun specialiteiten, naast begrip hebben en excuses aanbieden) werd in de pers vooral het geringe aantal zitplaatsen benadrukt. Al snel raakte voor Tineke's uitvinding de naam "Sta-trein" in zwang; dat ik die heb uitgevonden, berust op achterklap. ROVER was er indertijd tegen, omdat men vreesde, dat de oncomfortabele sta-treinen ook op langere trajecten ingezet zouden worden. Dat is precies wat er gebeurd is; zie de Hofpleinlijn.

De Sta-trein leidde nog bijna tot een schisma binnen ROVER, want ROVER-Rijnmond was er voor. ROVER-Rijnmond had over vrijwel ieder onderwerp dat ter sprake kwam, foute ideeën. Ik weet niet, of dit nog zo is. De enthousiasme Rijnmonders sleepten Tineke Packéé mee naar een landelijke ROVER-vergadering, waar zij zich onbegrepen voelde, en genadeloos om zich heenbeet. Weinig meer van haar gehoord, sedertdien; de routemanagers werden door NS aan de dijk gezet voordat ze goed en wel waren ingewerkt.

Holy Goast; Vlaardingen

Ik neem RET-bus 56 naar Vlaardingen Holy Noord. Ongeveer de helft van de 70.000 Vlaardingers woont in deze heilige wijk, die op grote afstand van het spoor ligt. Al jaren heeft de RET plannen, een tram-plusverbinding aan te leggen naar Holy, maar het wil er maar niet van komen.

Ik ken de weg niet in Holy. Op goed geluk stap ik uit. Plaats: ergens. Op de halte zie ik, dat hier ook lijn 52 stopt, richting station Schiedam-Centrum. Het stortregent, en ik vlucht de abri binnen.

Na een stijf kwartiertje komt lijn 52 opdagen, met flinke vertraging. In de bus bevindt zich een ultramodern display, waarop de tien eerstvolgende haltes zichtbaar zouden moeten zijn. In Wuppertal hebben we het van de zomer voor het eerst gezien. Met dien verstande, dat dit systeem in Duitsland gewoon wèrkte. Hier, in Vlaardingen, is alles zwart. Nee, ik mag niet overdrijven: het display slaagt er nog wel in, het lijnnummer van de bus correct te vermelden. "52", in fraaie, groene cijfers. Nuttige informatie. Dan zeuren ze over een millennium-probleem; dat dan alles uitvalt. Alsof er normaal wél iets werkt, in dit klote-land.

De rit door het uitgestrekte Holy duurt eindeloos lang. Daarna rijden we Schiedam binnen, waar we ook weer zo'n ellenlange slingerroute rijden. Ik herken vrijwel niets, en vraag me af, of we ooit nog op Schiedam Centrum zullen aankomen. Dan, na 20 minuten schijnbaar doelloos rondrijden, zie ik door de regenvlagen heen een NS-symbool mijn blikveld binnenkomen. Ik stap uit, en blijk me bij station Nieuwland te bevinden in plaats van Schiedam Centrum.

Ook op dit station is het weer lang kouwkleumen. Aan de overkant passeert een lange trein naar Hoek van Holland. Twee sprinters, met nog een Citypendel er achteraan; het kan niet op. De trein zit halfleeg. Blijkbaar hebben veel vaste klanten vanmorgen, tijdens de wilde staking, voor alternatief vervoer gekozen.

Ook op station Nieuwland zijn er onlangs problemen geweest met agressieve reizigers. Zij richtten vernielingen aan in de "Wizzl", en hebben blijkbaar ook de vertrekstaten ontvreemd, want die hangen er niet. Ik zie een trein naderen, maar die dendert door; het is zo'n non-stop. Na nog vijf minuten kleumen (de overdekte wachtgelegenheid is minimaal) arriveert eindelijk een sprinter, die bereid is me mee te nemen naar Schiedam-Centrum.

Ook de trein naar Leiden is opvallend slecht bezet; de wilde staking van vanmorgen is een "succes" geworden; een succes zonder winnaars.

Frans Mensonides
18 december 1999

Meer over het Westland en Maassluis: Langs lange lijnen; ZWN 126; juni 1998

Op weg naar het strand

DE HOEKSE LIJN in feiten en cijfers