IJmuiden, Plein 1945
Inderdaad: vijftien jaar worstelen met het Zuidtangent-tracé Haarlem – IJmuiden. De gemeente Velsen, waarvan IJmuiden de grootste nederzetting is, heeft in 2008 een Hoogwaardig OV-tracé vastgesteld voor de rode Zuidtangent-bussen. Binnenkort gaat de schop in de grond. Er mankeert weinig aan deze in 2015 te voltooien busroute, behalve het feit dat hij even voorbij de gemeentegrens met Haarlem doodloopt: bij het Kennemer Gasthuis - locatie Noord.
De Haarlemmieten hebben al een eeuwigheid onenigheid over de vraag hoe de bus daarvandaan verder moet lopen. ROVER-Haarlem en omstreken wil hem via de Rijksstraatweg in Haarlem-Noord naar het station laten rijden, en wil daarvandaan een tram naar Schiphol. Haarlem-Noord wil de bus niet hebben en een tram al helemaal niet.
De Haarlemse verkeerswethouder Van Doorn wil de rode bus uit het centrum, en heeft een buitenomvariant gelanceerd. Een zeer radicale: de bussen gaan niet door Haarlem-Noord, niet door het centrum, zelfs niet langs Haarlem NS, maar via bedrijventerrein Waarderpolder direct naar Haarlem Zuid. Om alles en iedereen heen, zodat er ook niemand last van heeft.
De provincie liet een prachtrapport opstellen, ’Toekomstperspectief Zuidtangent’, vol tramplannen, maar schoot die meteen af omdat ze te duur waren. Men wil nu gaan rijden met dubbelgelede bussen.
Dit is de inleiding van een verhaal over plannen die, zoals wel vaker in OV-land, een amalgaam vormen van twee delen onzin en één deel zin. Een geboorde bustunnel (ik schreef er in 2008 over) was verreweg het meest onzinnige plan, maar wel het enige dat het OV in en om Haarlem echt vooruit had geholpen. Het plan rust nu in de archieven; in crisistijden spreekt niemand er meer over.
Dit moet wel een verbrokkeld verhaal worden. Ik trok wat warrig en melig door de regio, links en rechts fotograferend en om me heen kijkend, onder beroerde weersomstandigheden. Maar ik doe mijn best om van dit artikel nog iets te maken.
HOV Velsen in geel; in rood de huidige route van lijn 75.
Haarlem-Noord. In rood en geel (een van beiden had volstaan!) de huidige ‘snel’busroute door Haarlem-Noord over o.a. de Rijksstraatweg. In groen de hersenspinselen van een groene wethouder: door de Waarderpolder. In blauw mijn eigen losse flodder: over de Delftlaan.
Een paar jaar geleden heb ik de Zuidtangent uitgebreid vastgelegd op zijn huidige routes: Haarlem – Amsterdam ZO (lijn 300) en Nieuw-Vennep – Amsterdam Zuid (lijn 310). Bij de conceptie van dit bussysteem in de jaren 90 lag een lijn IJmuiden Strand – Amsterdam IJburg in de bedoeling. In 2002 werd uiteindelijk slechts het middenstuk van die lijn 300 in gebruik genomen: Haarlem – Amsterdam ZO. Terwijl de doortrekking naar IJburg altijd in de picture is gebleven, werd die naar IJmuiden eerder deze eeuw afgeschoten na NIMBY-protesten uit Driehuis en Velserbroek, maar later toch weer voor het voetlicht gebracht, in een andere gedaante.
Hoe het tracé door de gemeente Velsen er uit komt te zien, staat in de presentatie ’HOV Velsen’ (PDF, 6 MB). De lijn begint bij het strand. Het havengebied krijgt een nieuwe busbaan langs de Kromhoutstraat. Er komen haltes aan het strand en op de Kromhoutstraat. In die contreien ben ik eerlijk gezegd niet wezen kijken; ik wacht wel tot het iets meer op strandweer gaat lijken.
Tussen de haven en het centrum van IJmuiden rijdt de bus mee met het verkeer. Op dit traject volgt de bus de huidige route van Connexxion-lijn 75 (IJmuiden – Haarlem Schalkwijk). De aanlegwerkzaamheden blijven beperkt tot een aantal halten met HOV-kwaliteit, nl. Dennekoplaan, Zeewijkplein, Linnaeusstraat, Marktplein, Plein 1945.
Daarna begint weer een nieuw stukje eigen infrastructuur voor de bus. Er komt een doorsteek vanaf Plein 1945, het absolute hart en busknooppunt van IJmuiden, langs de P.J. Troelstraweg en het Vellesan College. Zie de foto, genomen richting Plein 1945: een beetje aan de smalle kant voor een bus; er zal wel iets gesloopt gaan worden.
Het Vellesan is een grauwe kinderschrik of puberhel, verdeeld over een aantal schoolgebouwen die hun beste tijd al geruime tijd achter de rug hebben. ‘Vellesan’ is, denk ik, de bekakte uitspraak van ‘Velsen’, probeer het maar: ‘Vâllsân’.
Het zij zo. Vervolgens komt het meest spectaculaire gedeelte van het Zuidtangent-plan: het verbussen van een oud raillijntje, kortom: het omgekeerde van wat ROVER elders in de provincie van plan is met de Zuidtangent.
Over dit oude lijntje, ook wel: het Vislijntje, verzorgde NS tot 1983 passagiersvervoer. Het spoortje takte tussen Santpoort-Noord en Driehuis af van de lijn Haarlem – Beverwijk. In de jaren 90 is het nog even gebruikt voor een kortstondig concurrentie-experiment: Lovers Rail reed op de zomerdag naar IJmuiden-strand met aftandse treinen die ze ergens op de kop getikt hadden. Uit het stenen tijdperk van dit magazine… De foto’s zijn helaas pleite geraakt, ergens in die 14 jaar.
Dit baantje wordt nu dus busbaan. Haltes komen er in Velsen-Zuid bij de Verloren van Themaatlaan en in Driehuis bij het Crematorium Westerveld (Nicolaas Beetslaan). Haltes zijn op dit tracé dikker gezaaid dan op de rest van de Zuidtangent; het lijkt in Vellesan meer een stadsbus.
Ik fotografeerde de vervallen spoorbaan op de eerste dinsdag van december, in de sneeuw en bij lichte mist. Ik had me iets voorgesteld van een aangenaam wandelpad, maar vond slechts een met struiken overwoekerde woestenij. Spookachtig. Ongelooflijk dat we over een paar jaar weer kunnen instappen bij Driehuis-Westerveld, zij het in een bus!
Boven: in Velsen, achter het Vellesan, onder: v/m station Driehuis-Westerveld
In Driehuis kwam men dus tegemoet aan de bezwaren van de NIMBY’s; de bus rijdt niet door de dorpskern, voor zover Driehuis deze rijk is. Ook Velserbroek, met 16.000 inwoners de op een na de grootste kern van Velsen, hing in het begin van deze eeuw vol protestborden tegen de bus (ik ben er toen nog geweest, zonder camera). Ze kunnen daar nu gerust slapen: ze krijgen er nu helemaal geen Hoogwaardig Openbaar Vervoer meer, dat bereik je met je gedram.
De kritiek is daarmee niet verstomd; ook het nieuwe HOV-plan werd tot in hoogste instantie aangevochten, om niet altijd erg duidelijke redenen. Ja, omdat al die aanpassingen het plan steeds duurder gemaakt hebben, is het nu natuurlijk ‘geldverspilling’.
Voorbij Driehuis duikt de bus per tunnel onder de spoorbaan Haarlem – Beverwijk door naar de Santpoortse Dreef (foto hieronder) in Santpoort-Noord. Deze onderdoorgang zal wel het duurste deel zijn van dit plan, dat 60 miljoen euro mag kosten. Het leeuwendeel van dit bedrag wordt gefourneerd door de provincie waarvan wij op school moesten leren dat Haarlem er de hoofdstad van is.
De bus slaat rechtsaf en komt terecht op de Hagelingerweg en in het verlengde daarvan de Broekbergenlaan, waar ter hoogte van het centrum van Santpoort-Noord een halte komt.
Santpoort-Noord, dat is zo’n dorp waar je nooit komt. Tot 1923 pufte een tiental keren per dag de stoomtram Haarlem – Alkmaar langs de dorpsherberg. Als de geschiedenis nog een paar wendingen neemt, rijdt er in 2023 lightrail – maar natuurlijk niet meer over de knusse doch bochtige en smalle Hoofdstraat.
Verder in Santpoort-Noord kinderboerderijen, een molen, een niet opmerkelijk modern kerkje, veel in chaletstijl en net als in elke andere plaats wel minstens één straatnaam waarover je je kaken breekt en die niet te onthouden valt, en niet te spellen. Maar deze is genoemd naar een verzetsheld, die zijn naam ook liever niet op dat bord had zien staan. Er zijn ook mensen, die hun adres moeten opgeven als Mensonidesstrjitte, terwijl mijn dynastie geen enkele held heeft voortgebracht.
Ik loop hier op de laatste zaterdag van november 2010. Santpoort-Noord: een terugkeer waard onder betere weersomstandigheden. Het is een wat rustiekerig tuindorp, gelegen tussen de havens en hoogovens enerzijds en de stedelijke mirakels van Helraam aan de andere kant. Met volop de sores van de consumptiemaatschappij: ‘Ik word helemaal debiel van dat achterlijke gezeik van jullie!’, brult een opvoedster in de bus, wier kroost zeurt om vanavond voor de zoveelste keer de schoen te mogen zetten. ‘Ik wou dat die kut-Sinterklaas voorbij was!’ Haar wens is inmiddels verhoord, als je dit stukje leest.
Op de dag dat ik in Santpoort rondloop, heerst er een wat prikkelbare stemming in en om de bus. Heel het centrum van Haarlem is één verkeersbrei en het tijdelijke busstation op de Parklaan is versperd met NS-bussen, want Haarlem NS ligt eruit, dit weekend.
De rode Zuidtangenten staan, snelbus of niet, in de file achter een rij auto’s. En bij een buschauffeur van lijn 75 knappen een paar zekeringen. Op de Parklaan stappen tientallen mensen in zijn bus, ze blijven maar komen, heel vervelend; liever reed hij de hele dag lege stoelen heen en weer. Ineens wil hij wegrijden, en klapt de deur dicht, pal voor de neus van twee bijna bejaarde dames die komen aanlopen. ‘Ik BLIJF hier niet wachten!’, brult de chauffeur nog naar buiten.
Een van de dames geeft een vinnige dreun op de deurruit. Nu stampt de chauffeur op de rem, staat op met driftig gekletter van het klapdeurtje en komt de bus uit gestormd, zeggende: ‘Blijf met je poten van die deur af!’ Even hoop ik dat hij de vrouwen te lijf zal gaan, zodat ik een video kan schieten die nu eens 100.000 hits haalt op YouTube, in plaats van een paar armzalige per dag. Maar helaas, de chauffeur bedenkt nog net wie zijn brood betalen, zijn vakantie, huiskamerbioscoop en zijn ongetwijfeld misselijkmakende hobby's. Hij ziet af van molestatie van zijn klanten en kruipt weer achter het stuur.
Een paar weken terug is iemand in de Zuidtangent op instigatie van controleurs door de politie verrot geschopt, alleen omdat hij een boterham zat te eten in de bus. Maar als je weer eens een verontrust stuk leest over de toenemende agressie in het OV, bedoelen ze nooit het personeel.
Parklaan
Met lijn 75 is het probleemkind genoemd van het hoogwaardig OV op het traject Haarlem-IJmuiden. Hij rijdt van Haarlem Schalkwijk naar IJmuiden Zeewijk, en doet dat tussen Haarlem NS en dat noordelijk gelegen ziekenhuis als sneldienst. Dat betekent dat hij bij de meeste haltes niet stopt, maar wel om de 200 meter bij de meeste verkeerslichten. Snel is dus echt anders, en ook regelmaat en punctualiteit zijn zeer ver te zoeken. In de spits heb je ook nog lijn 575 (Haarlem NS - IJmuiden Zeewijk). Die rijdt tussen Haarlem NS en Plein 1945 non-stop. Maar rijdt via dezelfde route als lijn 75, en doet het maar een paar minuten sneller.
Al jaren zijn er plannen voor een vrije busbaan over de Rijksstraatweg. NIMBY-geluiden doorkruisen deze plannen. Met een blik op de kaart vraag ik me trouwens af waarom ze de bus niet laten rijden langs de westrand van Haarlem, via de N208 ofwel de Delftlaan, en hem daar voor mijn part nergens laten stoppen. Dan leg je dat stuk in een paar minuten af, en zijn de IJmuidenaren bijna even snel in de Spaarnestad als in de tijd van de trein.
De plaatselijke ROVER-afdeling, die in een vorige aflevering de verfspuit wilde hanteren om een busbaan aan te leggen door het centrum, wil datzelfde attribuut nu in stelling brengen om bus 75 rood te verven. Daarmee wordt het ook een Zuidtangent, en laat hem dan niet sneller zijn dan bus 75, hij is met die rode kleur des te hoogwaardiger. En de Velsenaren zijn met die dure busbaan van 60 miljoen geen minuut eerder bij Haarlem NS; ze doen nog steeds een dik half uur over dat stomme ritje.
Wat wethouder Van Doorn (van Groen Links, een partij die meestal garant staat voor imbeciele OV-ideeën) hoeven ze daar helemaal niet te komen. Hij bedacht de buitenomvariant der buitenomvarianten: zowel om centrum als station heen. Die variant is nog niet erg duidelijk uitgewerkt, maar ik stel me het volgende voor:
Vanaf het ziekenhuis op die noordelijke locatie rijden de bussen via de uiterwaarden van het Spaarne of via de Vondellaan (waar ze ook wel niet welkom zullen zijn) naar de Waarderpolder. Vervolgens naar Haarlem-Schalkwijk, hopelijk via station Haarlem Spaarnwoude. Daar kun je dan toch nog overstappen van de bus op de trein, maar helaas alleen maar op het boemeltje Uitgeest – Amsterdam dat twee keer per uur rijdt.
Dat is een achteruitgang in reismogelijkheden die heel wat mensen zal wegjagen. Maar het verlies zal gecompenseerd worden door IJmuidenaren die toevallig in de Waarderpolder werken of bij Schalkwijk. Tenminste, ik neem aan, dat Van Doorn dat denkt.
De huidige drukte van de Zuidtangentbussen, vooral ter hoogte van Schiphol en Hoofddorp, baart de regionale ROVER-afdeling zorgen. De bus dreigt aan zijn eigen succes ten onder te gaan. In schrille kleuren wordt het geschetst op de site van ROVER-Haarlem en omstreken en die van ROVER in het algemeen: de bussen zitten overvol, rijden in kluitjes (drie achterelkaar en dan een hele tijd niets) en belemmeren het wegverkeer bij kruisingen.
Ik snap niet, waarom ROVER zich sappel maakt over het laatste; men zou er blij mee moeten zijn. Of zelf die rode bus eens nemen, want als ik dat doe, zie ik iets heel anders. Ik zie de bus bij elk negenoog rood krijgen, en minuten moeten wachten op kruisend autoverkeer. Ik schreef al vaker: als je die Zuidtangent echt vooruit wilt helpen, moet je eens zorgen dat hij echt altijd voorrang krijgt boven het autoverkeer. Laat dat maar lekker vastlopen! Stimuleren van het OV en ontmoedigen van het rijden per benzineslurper, was dat ooit niet het uitgangspunt van HOV?
Tangent bij Hoofddorp NS: over een paar jaar een rooie tram?
Vertramming is een oplossing voor te drukke bussen - maar helaas niet voor kruisend autoverkeer; dan moet je gaan denken aan een metroachtig systeem met tunnels en viaducten; te duur voor een provinciestad als Haarlem? Trams hebben een grotere vervoerscapaciteit dan bussen. De frequentie kan dus omlaag, waardoor weer reizigers weglopen en het drukteprobleem zichzelf oplost.
Die uitstroom wordt dan weer gecompenseerd door de railbonus, waarvan zowel ROVER als de provincie hoog opgeven: automobilisten zouden eerder op de tram overstappen dan op de bus. Dat is een ouderwets idee, daterend uit de tijd dat je in streekbussen de hele rit zat te kijken naar het schommelende bundeltje kotszakken voorin, totdat je daadwerkelijk wagenziek werd. Tegenwoordig is er veel minder verschil in comfort tussen bus en lightrail, al doen sommige chauffeurs nog steeds hun best, het tegendeel te bewijzen, door zo hard mogelijk met die barrels te scheuren.
Kortom: wat is eigenlijk het nut van vertramming? Er is rekening mee gehouden bij de aanleg van de Zuidtangentbaan tussen Schalkwijk en Schiphol-Noord. Maar daarom hóéft het nog niet. De provincie Noord-Holland rekende uit dat aanleg van een trambaan IJmuiden - Schiphol een klein half miljard zou kosten, en één helemaal van IJmuiden naar Amsterdam IJburg een klein heel miljard. Dat werd op de zeer lange (HOV)baan geschoven, evenals de korte tunnel onder het Spaarne bij de Turfmarkt in Haarlem.
Die is ook helemaal niet nodig, vindt ROVER. Je kunt gewoon een trambrug aanleggen naast die voor het autoverkeer. En die brug ook gewoon opendoen als er een Zuidtangent en een boot tegelijkertijd dit punt willen passeren, er verandert niets.
De brug over het Spaarne. Archieffoto 2007
Die Zuidtangent moet dan wel een tram zijn, in de opvattingen van ROVER. De reizigersclub pleit voor een simpele trambaan van Haarlem NS naar Schiphol via de huidige Zuidtangentroute, zonder toeters en bellen en zonder tunnels; 24 kilometer lang, voor de somma van slechts een paarhonderd miljoen. Dwars door dezelfde binnenstad waar ik de Zuidtangent op die zaterdag muurvast zag staan achter rijen auto’s. Maar: een tram kan niet uitwijken, en rijdt dus een stuk rustiger in de file. Als een stoomstrijkijzer glijdt hij door het verkeer, orakelt de reizigersclub; ze houden nog net geen pleidooi voor herintroductie van de stoomtram (die overigens nooit welkom was in de Haarlemse binnenstad).
Hoe dieper ik doordring in het dossier Zuidtangent, hoe minder ik van de logica snap der strijdende partijen. Het zijn allemaal aardige jongens, maar een beetje domme jongens. Voor mij is het zo langzamerhand allemaal ‘mooie vlatspoeperij’, om Haarlems bekendste dode schrijver te citeren (Het zwarte licht, pagina tig).
Bus, tram, buitenom, binnendoor; mij is wel duidelijk dat ze de enige kans gemist hebben om er echt iets van te maken: die afgeschoten tunnel dwars onder Haarlem door. Maar de wirwar aan plannen die nu op tafel ligt: goedbedoeld ongetwijfeld, maar louter lapmiddelen.
Frans Mensonides
9 december 2010
laatste aanvulling: 14 december 2010
Er geweest: zaterdag 27 november en dinsdag 7 december 2010.
Zuidtangentbus bij de halte Verwulft in Haarlem, gefotografeerd vanuit het restaurant op de hoogste verdieping van V&D. 29 november 2010.
© Frans Mensonides, Leiden, 2010.
<< naar thuispagina Frans Mensonides