Kaartje
overgenomen
van Gemeente Utrecht
De huidige Utrechtse studenten zullen er slechts ten koste van een langstudeerboete gebruik van kunnen maken. Spijtig, maar het voornaamste is, dat hij in 2018 gaat rijden: de langverbeide tram van Utrecht Centraal naar De Uithof. Onderweg zul je kunnen genieten van een gevarieerd uitzicht: treinen, huis- en slaapkamers (van onbehoorlijk dichtbij), kerkhoven, forten, sportvelden, een stadion en tenslotte een Weg tot de Wetenschap.
De Uithof bestaat al een halve eeuw als onderwijscentrum en kampt al een kwart eeuw met een prangend openbaar vervoersprobleem. Ik ga de toekomstige tramroute van een kleine 8 kilometer lengte befotowandelen, van zo dichtbij mogelijk. Maar eerst een diepe duik in de geschiedenis.
Eens was De Uithof een agrarisch gebied op de grens van de gemeenten Utrecht, Bunnik, De Bilt en Zeist. Het lag in het schootsveld van de forten Hoofddijk en Rhijnauwen, (beide door mij bewandeld in 2007), en daarmee in de ‘verboden kringen’ waarbinnen geen permanente bouwwerken opgericht mochten worden. Daar heeft men nog heel lang de hand aan gehouden, ook toen de forten hun militaire functie al lang verloren hadden.
Eind jaren 50 werd het terrein, ver gelegen van auto- en spoorwegen, gepromoveerd tot nieuwe locatie voor de Universiteit Utrecht. In 1967 vestigde Diergeneeskunde zich, toepasselijk, als eerste faculteit tussen de koeien en schapen. Verder waren er toen alleen nog maar een paar laboratoria.
Een paar jaar later werden de transistoria, c.q. ‘doorgangshuizen’ geopend waar het academische leven zich afspeelde en zich nog steeds afspeelt. Ik was er op die fortentocht. In de jaren 70 werd het weiland snel volgebouwd met de architectonische blikvangers die tot de dag van heden het handelsmerk zouden blijven van dit universiteitsterrein.
Steeds meer faculteiten namen de wijk naar de uithoek De Uithof. Aan het eind van dat decennium telde De Uithof 20.000 studenten. Die hoefden niet allemaal meer op de fiets naar collegezaal en lab; het plaatselijke vervoersbedrijf GVU had een busdienst geopend.
Intussen werd hard gewerkt aan de sneltramverbinding Utrecht CS – Nieuwegein – IJsselstein (SUNIJ), die in 1983 in gebruik zou worden genomen. Deze tramlijn had het begin moeten worden van een uitgebreid railnet met takken naar de wijken Zuilen en Overvecht, naar de toekomstige nieuwbouwlocatie Leids(ch)e Rijn, naar Zeist en lest best naar De Uithof.
De laatste lijn zou lopen via het centrum, maar dat leverde protesten op van winkeliers, die blijkbaar weinig interesse hadden in dagelijks tienduizenden klanten langs hun etalage. De lijn ging niet door, net als de rest van al die mooie railplannen, natuurlijk. Maar die plannen bestaan nog steeds. Uitstel is geen afstel: in 2028 is het allemaal klaar.
In 1989 verhuisde het AZU (Academisch Ziekenhuis Utrecht, thans: UMC) van vlakbij het Centraal Station naar De Uithof. Het GVU nam gelede bussen in gebruik op lijn 11 (CS – Biltstraat – De Uithof), om de extra toevloed van studenten, personeel en patiënten op te kunnen vangen.
Met de introductie van de OV-studentenkaart in 1991 begonnen ook die bussen zo langzamerhand te krap te worden. Er werd, ik weet niet meer precies wanneer, een nieuwe verbinding tussen het station en De Uithof geopend, lijn 12, en een nieuwe kreet geïntroduceerd: de Route om de Zuid. Die aanduiding doet me, zoals ik al eens eerder schreef, denken aan de VOC, zeilschepen, J.P. Coen, specerijen en scheurbuik. Maar hij heet zo omdat lijn 12 ten zuiden van het centrum rijdt. Daarna bereikt hij via stadion Galgenwaard De Uithof. Maar ook die lijn begon snel last te krijgen van capaciteitsproblemen, omdat hij iets minder langzaam was dan lijn 11, en daarom snel populair werd.
Toen kwam het tunnelplan, een onvermijdelijk bedrijf in dit soort tragedies. Een bus- of tramtunnel van CS naar verkeersplein de Berekuil, onder het centrum door, ongeveer volgens de route van lijn 11. Dit plan stuitte –behalve op bezwaren van winkeliers die geen graafmachines voor hun deur wilden hebben – af op de pecunia. Die tunnel zou het ronde bedrag kosten van 1 miljard gulden, terwijl het rijk niet meer dan 600 miljoen over had voor het complete OV in de Domstad.
In de jaren 90 vestigden zich ook nog vijf faculteiten van de Hogeschool van Utrecht op De Uithof. En was er alweer een nieuw plan: geen ondergrondse tram- maar een bovengrondse busbaan door het centrum. Die HOV-baan kwam er uiteindelijk, nieuwe protesten van kruieniers ten spijt, en niettegenstaande het feit dat de populistische, doorgaans beschonken gemeentepoliticus Henk Westbroek bralde, dat hij die busbaan hoogstpersoonlijk met beide handen uit de grond zou rukken.
In 2001 was de feesteloze opening van deze baan
(hier op archieffoto de Biltstraat). Naast lijn 11 maakte een hele
bundel andere stadslijnen er gebruik van, plus diverse streeklijnen
naar o.a. Zeist, Bilthoven en verder. Ik schreef er in de zomer van dat
jaar een allesbehalve positief stukje
over.
Die HOV-baan hielp dan ook niet. Lijn 12 was nog steeds iets sneller op het traject CS-Uithof. Daarom kreeg die lijn ook een stukje vrije busbaan, de Adama van Scheltemabaan, zodat hij nog sneller werd en nog drukker en nog voller. En daarom weer werden er in 2002 dubbelgelede bussen in gebruik genomen, die toen de langste waren van heel Europa. Die reden in de spits om de 2 à 3 minuten, maar puilden dan toch nog uit. Ik nam ze in de decemberdagen van 2002.
Er kwamen voor deze ‘Route om de zuid’ plannen voor een eigen HOV-busbaan. Luide protesten weerklonken van de bewoners van de Vaartsestraat en de Pelikaanstraat, langs het spoor richting Arnhem /’s Hertogenbosch. Zij zouden de busbaan op een viaduct voor hun deur krijgen. De verdere route zou voeren via de Lunetten, sportpark Maarschalkerweerd en stadion Galgenwaard naar De Uithof. Het eindpunt was voorzien op een aan te leggen P&R-terrein achter het Wilhelmina Kinderziekenhuis.
We hebben toen ook nog een tijdje een halfgaar plan gehad om een aftakking van de spoorlijn Utrecht – Arnhem / Rhenen aan te leggen naar De Uithof. Althans: zoiets herinner ik me; ik heb er niets meer over kunnen vinden.
In 2006 overwoog de gemeente, de HOV-baan om de Zuid meteen uit te voeren als trambaan. Tot dat plan werd uiteindelijk ook besloten door het BRU (Bestuur Regio Utrecht), dat erover gaat. Op mijn fortentocht van 2007 ging ik uit van een oplevering binnen een jaar of vijf, maar die in inmiddels uitgesteld tot 2018.
Het bestemmingsplan voor de Uithoflijn, zoals hij nu officieel heet, is in 2011 definitief vastgesteld. Eerder dit jaar verscheen het Voorontwerp, dit mooie plaatwerk vol gedetailleerde kaarten van de 8 km lange route. Ook de website van de gemeente Utrecht over het project is bekijkenswaardig.
Daarna ging het rijk ineens moeilijk doen over de financiering van het project. Den Haag zou 110 miljoen euro moeten ophoesten, een verwaarloosbaar bedrag, vergeleken met wat een ondergrondse verbinding gekost zou hebben. Maar die betaling werd opgeschort in afwachting van een nieuw kabinet (zie dit nieuwsbericht).
Ondanks dat de Uithoflijn daarmee feitelijk op losse schroeven, zo niet losse bielzen, kwam te staan, heeft men toch de spade in de grond gestoken voor het project. Er is deze maand een aanvang gemaakt met grondwerkzaamheden op de Koningsweg. En toevallig op de dag van mijn wandeling werd in de vroegte, onder passend feestgedruis, een symbolisch eerste stukje spoor gelegd, zie dit artikel.
Er zullen voor deze lijn brede lagevloertrams besteld worden met een lengte van 38 meter (tegen de 29 meter van de huidige SUNIJ-trams). Het is de bedoeling dat de trams twee-aan-twee gekoppeld gaan rijden, en dat op drukke uren gaan doen in een alleszins acceptabele frequentie van 16 per uur, ofwel een 3-minuten-en-45-secondendienst. De tram zal op trajectgedeelten met vrije baan en zonder wegkruisingen maximaal 70 km/uur mogen rijden. Een rit van begin- tot eindpunt zal ongeveer een kwartier duren. Per schooldag verwacht men in eerste instantie 36.000 en op termijn 45.000 passagiers te vervoeren.
Aan de wandel nu! Hier het eindpunt
van de SUNIJ aan het Moreelsepark. Het voormalige eindpunt, moet ik
zeggen, want sinds 2010 wordt dit spoortje alleen nog gebruikt als
keerpunt en kun je niet meer instappen. De lijn is 500 meter ingekort
tot het Stadsbusstation, en zal tijdens de verbouwing van het station
nog verder ingekort worden tot de Jaarbeurszijde. Die kant stond ooit
ook op de nominatie als beginpunt van de Uithoflijn. De tram had dan
aan de zuidwestzijde van het treinspoor zullen rijden, maar komt nu aan
de noordoostzijde.
De SUNIJ, thans nog geëxploiteerd met
hoge-vloertrams, zal gekoppeld worden aan de Uithoflijn, die met
lage-vloermaterieel gereden gaat worden. Die koppeling zal pas tot
stand komen als de 30 jaar oude SUNIJ-trams vervangen moeten
worden, omdat ze echt uitelkaar vallen van ouderdom. En dat zal nog wel
een poosje duren, want ze hebben net hun tweede (!) midlife-revisie
achter de rug.
Na 2018 zullen beide tramlijnen hun
eindpunt
krijgen waar nu het Streekbusstation is. Ook na de koppeling van beide
lijnen blijven een aantal trams hier keren. De frequentie van de lijn
naar de Uithof wordt op drukke uren twee keer zo hoog als die in de
richting van Nieuwegein.
De Adama van Scheltemabaan krijgt tramsporen, verzonken in asfalt, maar dat laatste alleen voor hulpdiensten. De bussen zullen moeten uitwijken naar de zuidwestzijde van de spoorbaan. Het zijn er dan natuurlijk een stuk minder dan de huidige 1 per minuut per richting; lijnen 12, 12S en 13 zullen verdwijnen bij de komst van de tram.
De Adama van Scheltemabaan kent
helaas geen trottoir voor
busfotografen en -hobbyisten. Ik loop een parallelle route over de Laan
van
Puntenburg, waarlangs de hoofdgebouwen van NS staan, benevens moderne
woningen
en kantoorpanden. Ook is er nog een rijtje overgebleven van de oude
huizen die
hier stonden voor de grote opknapbeurt / slooppartij in de jaren 80. En
zo nu
en dan wordt je een blik gegund op die dubbelgelede, 25 meter lange
jetsers.
Aan het eind van de ca. 1250 meter
lange busbaan komt de
tramhalte Vaartsche Rijn, en ligt thans de
bushalte Bleekstraat, waar nu een kleine 20 buslijnen halteren.
Lijn 12 stopt hier om de drie
minuten, althans op maandag
t/m vrijdag overdag. Maar die wordt in het hartje van de spits
vervangen door
lijn 12S, die een paar haltes overslaat, waaronder de Bleekstraat.
Tijdens die
uren rijdt spitslijn 13 (Utrecht Centraal – Galgenwaard) die hier wel
stopt.
Schuin achter mijn rug is het
spoorwegstation Vaartsche Rijn
in aanbouw, dat in 2015 geopend wordt. Er is nog niet veel van te zien.
Hier splitsen zich de wegen. De tram
zal verder rijden met het
spoor aan de ene kant en de Vaartsestraat en de Pelikaanstraat aan de
andere.
Bus 12(S) en 13 wringen zich over het Ledig Erf (What’s in a name?)
naar de
Venuslaan, een route die eigenlijk volkomen ongeschikt is voor de 60
bussen per
spitsuur die er nu doorheen kruipen.
Pelikaanstraten schijnen een goede voedingsbodem te vormen voor HOV-plannen, want die in Leiden is ook al kandidaat voor HOV-verkeer (de HoLa-busroute, waar ik het laatst over had). Er komt langs die van Utrecht een betonnen tramviaduct, links van de spoorbaan, op de plek waar nu auto’s en fietsen geparkeerd staan. Ik kan me de bezwaren van de bewoners wel plaatsen. Maar aan de andere kant: in 2002 hingen hier protestborden tegen 1500 bussen per dag, en nu komen er uiteindelijk hooguit 400 trams per dag langs.
Alweer scheiden de wegen. De tram gaat rechtdoor langs het spoor, kruipt door tussen Lunet II en III en neemt bij het naderen van de A27 een grote bocht richting Sportpark Maarschalkerweerd. Je hebt het beste zicht op deze route als je in Bunnik de trein naar Utrecht neemt neemt en uit het rechter raampje kijkt.
Ik zou dat doen op 12 oktober 2012 met een camera in de hand (klik op het icoontje op het filmpje te zien)
Als wandelaar moet ik omlopen via de Gansstraat en de
Koningsweg, wegen met onaangenaam druk autoverkeer. De bewoners van begraafplaatsen
Soestbergen en Kovelswade wordt weinig rust gegund met die autozee aan de ene,
en het spoor en straks die trams aan de andere kant. De trambaan snijdt ook nog
een strookje van Kovelswade af.
De Koningsweg loopt door tussen Lunet I en II. In Lunet I bezocht ik in 2007 een voormalige atoombunker uit het tijdperk van de Koude Oorlog. Tegenwoordig is het Fort van de Democratie er gevestigd. Nou ja, dan zit de democratie tenminste nog érgens, in dit land, ondergronds, in een muf, bedompt fort dat zijn functie verloren heeft; kan het symbolischer?
Hadden we de verkiezingsuitslagen al besproken, op deze
site? Rutte en Samsom hebben met hun tweestrijd hun potentiële coalitiepartners
allemaal leeggezogen en zitten daardoor nu aan elkaar vast. Beide moeten sloten
water bij de wijn doen, tijdens een formatie die voornamelijk radiostilte zal
laten horen. Uiteindelijk komen ze terecht op een compromis dat aardig zal
lijken op de verkiezingsprogramma’s van D66 en CDA.
Er moest toch eens iets beters uitgevonden worden dan onze
coalitiecratie. Mijn eigen partij, hier vertegenwoordigd met een levensgrote
sticker, is in wezen de grote overwinnaar van de TK 2012. Ze hebben hun aantal
stemmen verdrievoudigd ten opzichte van 2010, en hebben meer stemmen dan alle
andere Overige Partijen tezamen. Ik ben niet ontevreden.
Dat is allemaal maar uitweiding over zijpaden.
Op de Laan
van Maarschalkerweerd, langs onder andere Hockeyclub Kampong, zijn we
weer
terug op de tramroute. De tram krijgt een vrije baan aan de westzijde
van de
weg, dus van mijn standpunt gezien, aan de overkant. Volgens het
Voorontwerp dan; op het kaartje boven dit artikel staat hij juist aan
de oostkant.
Tegenwoordig rijden op deze laan de bussen naar Wijk bij Duurstede. Ik hoop dat die gewoon naar Utrecht Centraal door blijven rijden na 2018, en niet bij Galgenwaard aantakken op de tram, want daar doe je een busreiziger echt geen plezier mee.
De tram zal hier niet stoppen. Hij overbrugt de 3,3
kilometer tussen Vaartsche Rijn en Stadion Galgenwaard non-stop. Utrecht koos voor
de buitenomvariant, louter uit angst voor de NIMBY’s in het centrum. Maar de
vaart komt er daardoor wel lekker in. Groningen ging voor een route door het
centrum, waardoor er bij een rit naar de academie geen tijdwinst ten opzichte van
de bus geboekt wordt. Maar in Groningen gaat de tram vermoedelijk helemaal niet
door. Het college zal komende week struikelen over de tramrails.
Dit plaatje krijgen tramreizigers niet te zien; de halte
komt achter het stadion. F.C. Utrecht speelt hier. Zo’n modern stadion heeft
meer functies dan eens per 14 dagen zondags voetbalplezier te leveren.
Bedrijven die een sportief, jong, kwiek imago willen uitstralen, vestigen zich
graag in en om zo’n voetbaltempel.
Zelf heb ik hier in een afgeladen zaal een paar jaar geleden
een lezing bijgewoond over het zogeheten ‘zaakgericht werken’, door de absolute
goeroe op dat gebied, niemand minder dan Zeger Heijblock. Hij herkende me nog
van vorige gelegenheden dat ik tot zijn auditorium behoorde, en daar was ik
best trots op, zo’n knikje van de meester, tijdens het koffiedrinken in de
pauze. Ik kan in twee, drie alinea’s uitleggen wat zaakgericht werken inhoudt.
Maar dat ga ik niet doen.
Deze saaie laan loopt van De Galgenwaard naar De
Uithof en
heet uiterst pretentieus: Weg tot de Wetenschap, hoewel hij net zo goed
Laan van Koning Voetbal had kunnen heten. De tram krijgt hier een vrije
baan aan de
noordwestzijde van de weg, aan de overzijde van waar ik sta. Er komt
een halte bij zwembad De Kromme Rijn.
En dan zijn we ineens op De Uithof. In 1974 kwam
het opvallende F.A.F.C. Wentgebouw gereed, genoemd naar een botanicus. Het
gebouw, een kubus met een ribbe van 50 meter, werd aanvankelijk bijgenaamd: De
Ponskaart, maar heet tegenwoordig: De Rotte Kies of ook wel: Kubus Cariës. En
dat terwijl je in Utrecht geeneens tandheelkunde meer kunt studeren…
Niemand van de huidige studenten weet nog wat een ponskaart was. En het gebouw is er inderdaad niet op vooruit gegaan in een kleine 40 jaar tijd. Het went misschien ook nooit, het Wentgebouw.
Maar het hoeft ook niet
meer te wennen: het gebouw is ontruimd, en wordt binnenkort ´duurzaam
gesloopt´
(wat klinkt als een contradictio in terminis). Deze kies wordt dus
getrokken. In 2018 vestigt het RIVM (Rijksinstituut voor
Volksgezondheid en Milieu) zich op
deze plek en brengt 1450 potentiële tramreizigers mee uit
Bilthoven.
Dit ziet er beter uit. Maar hoe staat dit kleurige gebouw
erbij over een jaar of 40?
Op dit punt komen de routes van bussen 11 en 12(S) weer bij
elkaar. De tram gaat straks met gematigd tempo rijden over deze busbaan. Hier ongeveer komt de eerste tramhalte, Kruytgebouw. Op De Uithof komen vijf haltes, op geringe
onderlinge afstanden.
Tramreizigers bereiken dit punt hooguit 10 minuten na
instappen op Utrecht Centraal. Tegenwoordig kun je in de middagspits elke 3
minuten lijn 12 nemen en elke 5 lijn 11; 32 bussen per uur, dus.
Vrijdagmiddagdrukte bij de haltes. Vandaag is er iets
bijzonders aan de hand. Ik ben hier op de dag van het FaceBoek-feestje in
Haren, van dat meisje dat per ongeluk alle 800 miljoen Feestboekgebruikers voor
haar verjaardagspartijtje uitnodigde – zeg ik erbij voor degenen die dit stukje
pas in 2018 lezen, anders snappen ze niet waarover het gaat. Als zo’n lijn
eindelijk gaat rijden, worden die oude stukjes ook ineens weer gegoogle’d en gelezen.
Het gonst door de rijen der studenten: Haren, Haren! Gaan we vanavond nog naar Haren? Dat feestje gaat toch niet door? Nee, maar daarom kunnen we toch nog wel naar Haren? Zou die sweet sixteen wel een groot-genoege verjaardagstaart gebakken hebben? Zou het daar niet gigantisch uit de klauwen gaan lopen?
Hier ongeveer komt de tweede tramhalte, Heidelberglaan, bij
de transistoria en de nieuwe universiteitsbibliotheek.
Ik ben al uren onderweg. Fotowandelen gaat niet snel. Ik
moet nodig plassen, en loop daartoe een willekeurig gebouw van de UU binnen.
Dat mag ik, ik ben alumnus van de universiteit, ik heb zelfs een pasje bij me dat
dat bewijst. Dan mag je je hele leven gratis plassen in alle
universiteitsgebouwen.
Als alumnus krijg je ook elk kwartaal een blad in de bus.
Daar staat altijd een interview in met een ex-student van de UU die het nog ver
geschopt heeft in de maatschappij, en één met een professor van deze
universiteit. Die vertelt dan vaak op ouwe-jongens-krentenbrood-toon dat hij in
zijn studententijd bierdrinken interessanter vond dan studeren, altijd zesjes
haalde voor tentamens, regelmatig beknord werd om een studieachterstand…
Met zo’n zesjesmentaliteit zullen we vast stijgen
op die
roemruchte internationale hitlijsten van topuniversiteiten! Nee, extra
punten voor bereikbaarheid per tram worden op zulke lijsten niet
toegekend, al zou de spastische reactie van de Leidse rector magnificus
op het niet doorgaan van de RijnGouweLijn anders
kunnen doen vermoeden. Opvallend aan die lijsten is het feit dat
Amerikaanse universiteiten de mondiale top-10 sterk domineren, terwijl
Amerikanen toch door de bank genomen knap dom zijn. Dit allemaal weer
terzijde. Ik moest zelf ook eens zaakgericht leren werken, met die
uitzwaaiingen.
Wat altijd wel van belang is in de relatie universiteit –
tram: bovenleidingen kunnen de gevoelige instrumenten in laboratoria ontregelen.
Dat was voor de Universiteit Groningen aanleiding te pleiten voor een eindhalte
van de tram helemaal aan de rand van het universiteitsterrein.
Op De Uithof worden technische maatregelen genomen tegen
dergelijke zwerfstromen. Dat verhaal zou ik misschien begrepen hebben als ik
hier een bètavak had gestudeerd. Maar ik studeerde in de Geestige Wetenschappen
in de binnenstad, en kwam hooguit twee keer per jaar op De Uithof voor een
tentamen.
UMC, eindpunt lijn 12(S). Archieffoto 2009.
Op twee manieren kun je binnenkomen bij het UMC: met de
ziekenauto de helling op, of te voet via een steile trap en een loopbrug.
Liften heb ik niet gezien: hoe zou dat nou moeten als je slecht ter been bent,
maar niet ziek genoeg voor de ambulance?
Uitzicht vanuit het UMC op het universiteitsterrein. De
toekomstige tramhalte is aan de voet van dit gebouw, waar nu het eindpunt is
van lijn 12(S).
Er rijden vanuit de Uithof rechtstreekse spitsbussen naar
alle plaatsen van betekenis in de wijde omgeving, die lijn 11 en 12S tenminste
wat ontlasten. Deze scheurt als een bezetene; hij is bijna te snel voor de
sluiter van mijn camera.
Ik ben op weg naar het Wilhelmina Kinderziekenhuis, eindpunt
van lijn 11. Maar hekken versperren me de toegang; het is hier weer verboden
voor voetgaande pottenkijkers.
Daarom deze archieffoto uit 2005 van de halte WKZ. De tram
krijgt zijn eindhalte nog een paarhonderd meter verderop, bij het aan te leggen
P&R-terrein aan de Universiteitsweg. Wat een stuk minder ronkend klinkt dan
de Weg tot de Wetenschap die ik bewandeld heb.
Hoe het ook zij, bij leven en welzijn ben ik erbij, in 2018,
als de Uithoflijn rijdt.
Frans Mensonides
4 oktober 2012
Laatste aanvulling: 9 oktober 2012
Er geweest: vrijdag 21 september 2012
© Frans Mensonides, Leiden, 2012.