Station VLAARO
Dit is het 6e bedrijf van ons OV-chipkaartdrama. Eerder verschenen: deel 1, deel 2, deel 3 en deel 4, over de chipkaart bij de RET en Connexxion, en deel 5, getiteld: Use it, lose it; zo maar wat chip-shit uit de Amsterdamse Getto gordel, over het GVB.
Ik neem in deze kolommen de OV-belangenvereniging ROVER nogal eens op de hak, maar vorige week verblijdden ze me toch met een doorwrocht, helder en niet mis te verstaan stuk over de OV-chipkaart. Ze haalden er alle kranten mee. De reizigersvereniging pleit onder andere voor uitstel van de op punt van losbreken staande grootscheepse chipkaartcampagne, omdat vele zaken rond de introductie van deze kaart (nog) niet lopen zoals ze zouden moeten.
Wie na vijf anti-chipkaartartikelen van mijn hand nog steeds gelooft in dat verwoestende stukje plastic, zou ik volledige lezing van het 14 pagina’s dikke rapport van ROVER dringend willen aanbevelen. Alleen dan dringt door, hoe ver de chipkaart is afgedwaald van wat de bedoelingen ervan zouden moeten zijn (reizen handiger, doch niet duurder maken) en hoe veel problemen de OV-sector nog zal moeten oplossen voordat de kaart geschikt is voor massaal gebruik.Veel is al misgegaan, veel is nog onduidelijk; dat is de teneur van het ROVER-artikel.
Voor wie het niet helemaal wil lezen, licht ik er een paar dingen uit.
ROVER constateert wat ik al vaak geconstateerd heb: dat de reiziger te weinig voordeel en te veel last ondervindt van de kaart. Het steekt ROVER vooral dat het stukje kunststof niet in staat is, zelf de gunstigste prijs uit te rekenen voor de weg die de reiziger heeft afgelegd binnen een bepaalde periode (het ´beste prijs´-principe). Dat zou geen overbodige luxe zijn, gezien het ondoordringbare woud van tarieven, abonnementen, kortingsregelingen en reisproducten, die bovendien per vervoersregio kunnen verschillen. Je zult bijvoorbeeld in de ene regio tot je veertiende mogen reizen op een kinderkaartje, en in de andere tot je tiende. Ook is het mogelijk dat in de ene regio de daluren om 9:00 uur ingaan en in een aangrenzende om 9:30. Wie wordt er nog wijs uit?
Een ander belangrijk pijnpunt: de ´stiekeme´ prijsverhogingen die het gevolg zullen zijn van introductie van de chipkaart. Door het al genoemde tarievenwoud weet straks geen mens meer, hoeveel hij nu precies voor wat betaalt. Koud kunstje om de prijzen op te drijven. Verder grijpt NS de chipkaart aan voor een verslechtering van de kortingsregeling. Je kunt als houder van een voordeelurenkaart straks kiezen tussen 20% korting (i.p.v. de huidige 40%) onder de thans geldende voorwaarden, of 50% korting, maar dan niet meer in de avondspits.
ROVER vindt verder dat (zeer) incidentele en / of technofobe reizigers nog steeds een papieren enkeltje moeten kunnen kopen in plaats van zich te hoeven verdiepen in het chipkaartleed. Ook in Hong Kong, waarvan ze de chipkaart hebben nageaapt, is dat het geval. De kaart komt daar bovenop bestaande tariefsystemen die gewoon zijn gehandhaafd. De kaart heeft daar trouwens veel meer mogelijkheden; er kunnen ook andere dingen mee betaald worden dan OV-reizen. In Nederland zou dat ook moeten kunnen: huur van een fiets, koffie op het station, parkeerautomaat…
Dat de kaart nu zo veel helpt bij het terugdringen van het zwartrijden, is volgens ROVER ook niet het geval, zoals ook ik al meer dan eens heb vastgesteld. Grijsrijden in de bus is bovendien ook een koud kunstje. In een volle bus is het niet moeilijk, buiten het zicht van de chauffeur uit te checken, kilometers voordat je bestemming bereikt is.
ROVER zegt, de OV-chipkaart ondanks alles nog steeds een goed idee te vinden. Ik kan me moeilijk voorstellen dat de reizigersvereniging dat serieus meent. Het kan tactiek zijn, evenals iemand succes te wensen met een onderneming waarvan je hoopt en verwacht dat zij mislukt. Ik wens het ministerie en de OV-sector dan ook veel succes bij het oplossen van alle knelpunten die ROVER heeft genoemd!
Het rapport is overigens al naar de prullenbak verwezen door de arrogantia die het in OV-land voor het zeggen heeft. Minister Peijs van het driedubbel-demissionaire kabinet gaat ijzerenheinig verder met die introductiecampagne, Jobhopper Pedro Peters, onlangs geland op de hoogste stoel van de RET en die van de werkgeversorganisatie Mobis, heeft zijn gat al aan het rapport afgeveegd. Dat is goed, dat is heel goed; des te totaler en lachwekkender zal de afgang zijn die onafwendbaar nadert.
Eén bezwaar kleeft aan het ROVER-chipkaart-rapport. De vereniging heeft geen uitgebreide praktijktest onderomen met die kaart, hoewel ze daar toch gemakkelijk vrijwilligers voor had kunnen vinden. Hadden ze dat wel gedaan, dan had hun zwartboek, of grijsboek zo je wilt, nog wel vijf keer zo dik kunnen worden.
Ikzelf blijf het ding uitproberen in 2007. Eerst bij de NS. In juli 2006 had ik de Hoekse Lijn (Rotterdam – Hoek van Holland) al eens genomen, de enige spoorlijn in dit land die thans al werkt met de chipkaart. Daarover heb ik op deze plek nooit rapport uitgebracht. Afgelopen week ben ik opnieuw gegaan. Hier dan alsnog het relaas.
Nogmaals VLAARO
Tien stations telt de Hoekse lijn. Al deze stations zijn voorzien van chipkaartlees- en opwaarderingsapparatuur. Nog zeer weinig reizigers zijn in bezit van dat plastic kaartje. Vrijwel iedereen opent het poortje nog volgens de methode die ook op de Rotterdamse metro gebruikelijk is: met een geldige trein- of strippenkaart of een kartonnetje dat daarop lijkt.
Bij de opwaarderingsautomaten kun je een anonieme chipkaart kopen of een reisproduct laden op een al bestaande chipkaart. Zo´n reisproduct is niets anders dan het vertrouwde enkeltje, retourtje of abonnement. Die zijn precies even duur als kaartjes die je koopt in de automaat.
Hoe koop je een reisproduct, bijvoorbeeld een enkeltje Rotterdam – Vlaardingen? Je legt je chipkaart in het bakje en toetst de gewenste reis in, zoals je dat ook doet als je een papieren kaartje uit de automaat trekt. Vervolgens laadt het apparaat dat reisproduct op je chipkaart en wordt het bedrag afgetrokken van je saldo. Althans dat was mijn verwachting. Maar in werkelijk nodigde het apparaat me uit, het bedrag contant of door middel van een chipknip of credit card te voldoen. Het is een heel gedoe, dat gehannes met pasjes en portemonnee en portefeuille, en dat doorgaans temidden van crapuul dat in de warme stationshal stickies staat te roken.
Zo heb je niets aan die chipkaart en kun je net zo goed reizen op een papieren kaartje. Die stelling heb ik voorgelegd aan het NS-servicenummer. De medewerker die me te woord stond, was dit geheel met me eens. Het is uiteindelijk wel de bedoeling dat het bedrag wordt afgeschreven van het saldo op je chipkaart. Echter: in de testfase is dat nog niet mogelijk voor een kaart die gekocht is bij een ander bedrijf dan NS. Dat was in juli 2006; nu, een half jaar later, is het nog steeds niet mogelijk.
Behalve op reisproducten kun je ook reizen via Rail Easy. Dan kun je ´reizend specificeren´, wat wil zeggen dat je elke rit betaalt per kilometer, net als nu in de metro het geval is. De reiziger die daar instinkt, betaalt alleen maar enkeltjes en is veel duurder uit dan wanneer hij een retour neemt. Bovendien wordt zijn korting dan berekend volgens het nieuwe, ongunstige tarief dat ik hierboven noemde. En daarbovenop betaalt hij ook nog eens een flink bedrag per jaar om die Rail Easy te mogen gebruiken. De grote reizigerspluk is begonnen bij NS!
Op beide reisdagen kocht ik een retourtje Vlaardingen Oost - Maassluis. Als je overal keurig netjes in en uitcheckt, houdt de chipkaart precies bij waarop je nog recht hebt. De kaartopladers zijn in staat, je een overzicht te verstrekken van wat er op je chipkaart staat, zowel saldo als reisproducten. Aangekomen in Maassluis kon ik uit die informatie opmaken dat er een retourtje op mijn kaart was geladen, en dat ik nog een terugreis tegoed had. Toen ik op de terugweg had uitgecheckt op Vlaardingen Oost, was mijn retourtje verbruikt en verdween dat van de lijst van geldige reisproducten.
In juli werkte dit retourtje perfect. In januari ging er iets mis. Nadat ik had uitgecheckt op Maassluis Centrum bleek dat er een retourtje tot Maassluis West op mijn kaart stond. Ik meende dat ik bij de aankoop op Maassluis Centrum gedrukt had, maar mijn duim kan uitgeschoten zijn; je hebt dat vaak met die touch screens. Meteen was het systeem in de war. Het verwachtte dat ik verder zou reizen naar Maassluis West. Toen ik terugkwam in Vlaardingen stond het retourtje nog steeds als reisproduct op mijn kaartje. Ik had de hele dag op dat ene retourtje nog heen en weer kunnen reizen naar Maassluis Centrum.
Van gedachten veranderen is een assertief grondrecht van de mens. Je kunt een retourtje kopen van A naar B, en onderweg op station C van plan veranderen en terugreizen naar A zonder B ooit gezien te hebben. Een menselijke conducteur zal er geen bezwaar tegen hebben, maar het chipkaartsysteem kan dit niet aan.
De conducteur dan, nu die functiebenaming toch valt. Slechts een ben ik er tegengekomen, tijdens twee middagen reizen. Hij wierp een blik op mijn chipkaart en liep toen snel door, onder het mompelen van ´in orde´. Hij deed geen poging, mijn kaart uit te lezen met het leesapparaat dat hij bij zich had, of had moeten hebben.
Het uitlezen van de chipkaart is niet alleen voor conducteurs, maar ook voor reizigers een hele toer. Je kunt dat doen bij een oplaadstation. Het resultaat kan weergegeven worden op beeldscherm of op zo’n kassarol die ik vorig jaar al eens heb laten zien. Maar je moet niet verbaasd staan als de resultaten van beide acties niet overeenstemmen. Soms is op scherm een reis verdwenen die wel op de rol staat.
Amsterdam en Rotterdam blijken nog steeds twee heel verschillende werelden. In Rotterdam kun je geen gegevens opvragen over reizen die je in Amsterdam gemaakt hebt; die zijn daar ‘onbekend’.
Behalve in de oplaadstations kun je je kaart ook uitlezen bij de blauwe kaartlezers (de gele zijn voor in- en uitchecken, de blauwe voor uitlezen). Maar die geven slechts een onbegrijpelijke telegramstijl weer; wat moet je beginnen met mededelingen als RET VLAARO?
VLAARO zal wel Vlaardingen Oost betekenen. Op datzelfde station geviel het dat ik klem kwam te zitten in het poortje. Ik had ingecheckt, en had een fractie van een seconde gewacht om even te lezen welke mededeling daarna op het display verscheen. Klap! Slechts node, en onder penetrant gepiep wilde het poortje me weer prijsgeven. Eenmaal bevrijd testte ik de vandalismebestendigheid door het ding een paar welgemikte schoppen te geven, helaas zonder dat dit zichtbare schade veroorzaakte. Je zou die pesthekjes zo’n penalty moeten geven dat ze versplinterd op het busstation liggen.
Sommige NS-medewerksters zou je graag een vergelijkbaar lot doen ondergaan. Ik had een brief gekregen met de mededeling dat ik, voor verlenging van mijn voordeelurenkaart, een pasfoto zou moeten indienen. Dan zou NS een OV-chipkaart voor me aanmaken.
Ik belde het servicenummer dat in de brief vermeld stond.
-- ‘Ik heb al een chipkaart van de RET, dus ik neem aan dat ik er geen een van NS meer nodig heb’.
-- ‘Nou, dat klopt dan niet; die heeft u dus toch nodig [snibbig]. NS werkt namelijk tot 2009 met een aparte chipkaart.’
-- 'Oh, maar dat vind ik dan wel merkwaardig. Het was toch: ‘EEN kaart voor het hele OV? Waarom word ik nou weer op kosten gejaagd, terwijl ik al een chipkaart heb?'
-- [Snauwend]. ‘Dat zeg ik toch daarnet al? Er komt pas in 2009 een gezamenlijke chip-ka-haart!’ [Dat is een nieuwe trend bij informatienummers. Ze beginnen je tegenwoordig al af te bekken voordat je daartoe zelf overgaat; ik heb het godbetert meer meegemaakt].
-- ‘Nou, kan ik dan niet tot 2009 op mijn oude voordeelurenkaart reizen?’ [Nu begint ze te schreeuwen. Ik maak een einde aan het gesprek. ‘Geen foto, geen korting’, meen ik haar nog te horen roepen].
Maassluis heeft onwijs grote thermometers en dito peilstokken. De eerste stond van de week 27 graden lager dan van de zomer, en lijkt daarmee de gevoelstemperatuur van het chipkaartsysteem goed aan te geven. Het is een systeem, bedacht door Kafka, zonder ons en tegen ons. De doublespeak verbaast je niet: ‘U houdt van reizen, maar niet van gedoe’, klepzeikt NS op zijn site.
Onhandig, onvolkomen, onbetrouwbaar, ondoorzichtig, onsympathiek; ook bij NS zullen de reizigers de chipkaart niet gauw in hun hart sluiten.
Frans Mensoides
28 januari 2007
Er geweest: 26 juli 2006 en 23 januari 2007.
© Frans Mensonides, Leiden, 2007