LAATSTE
ZES AFLEVERINGEN
189. IN PLAATS VAN TOESPRAKEN - IN MEMORIAM VOOR MOEDER (01/02/2015)
188. AFTELLEN
VAN 40 NAAR 1: VERONICA TOP 40 50 JAAR (05/01/2015)
187. REPRISE:
KERSTDINER (28/12/2014)
186. (THE
MAKING OF) MIDWINTERFOTO 2014 (21/12/2014)
185. CARTHAGO
MOEST VERWOEST, OFWEL: DE MICTIE VAN EEN GODHEID (14/12/2014)
184. LOUTER
WINNAARS; HOOGBEGAAFDENQUIZ 'SLIMMERIQEN' (07/12/2014)
Deze zaterdag, 24 januari 2015, heb ik de hele week al
vrijgehouden in mijn agenda voor een bezoek aan Gemeentemuseum Helmond. De
afgelopen nacht is er echter een winterse bui over heel Nederland getrokken ter
grootte van heel Nederland. Vanmorgen ligt in vrijwel het hele land het
treinverkeer plat door ijsafzetting op de bovenleiding. Die trip naar Helmond cancel
ik meteen, om die beslissing vrijwel meteen weer te herroepen. Het is met mij
zo gesteld: als ik me heb voorgenomen, naar Helmond te gaan, dan zál ik ook
naar Helmond, en wil ik in ieder geval kijken hoe ver ik kom.
Uiteindelijk weet ik de Brabantse stad nog te bereiken, zij
het pas als de middag al een aardig eind op streek is. En dan ben ik nog wel op
weg naar een museum dat prat gaat op drie collecties in twee gebouwen; geen museum dus, waar je in een halfuur
doorheen stormt.
Die twee vestigingen liggen gelukkig dicht bij het station en
bij elkaar; wandelen gaat vandaag in een glibberige eendenpas. Beide gebouwen
contrasteren aangenaam met elkaar. Het ene is Kasteel Helmond, waarvoor de
eerste steen werd gelegd in 1325; het andere de Boscotondohal, die dateert van
rond de meest recente eeuwwisseling en er al even uitheems uitziet als de naam in
de oren klinkt.
Die laatste hal herbergt een vaste collectie
Cobra-schilderijen van Karel Appel en consorten. Die kunst (?) zegt me niets,
zoals ik in deze rubriek geloof ik al eens meer gezegd heb. Ik ben er dan ook
in een klein kwartiertje doorheen. De tentoonstellingshal is verder leeg, omdat
ze net tussen twee tentoonstellingen inzitten.
Niets, zelfs Karel Appel niet, kan mijn humeur bederven op
een dag die ik heb veroverd heb op de elementen. Ik bekijk de gebeurtenissen nu
eens positief: in die Boscotondohal heb ik mijn onderweg verloren tijd al weer
bijna teruggewonnen.
Veel en veel langer blijf ik plakken in het Kasteel. De
begane grond is gewijd aan de historie van de stad Helmond. Die maakte een
groei door van een paarhonderd inwoners in de late middeleeuwen tot een kleine
100.000 nu. Dat ging niet geleidelijk, maar met schokken. Er waren twee enorme groeistuipen.
Tijdens de eerste, in de tweede helft van de 19e eeuw, werd
de stad voorzien van een uitgebreide gordel fabrieken. Textiel, metaal,
margarine en golfkarton werden hier vervaardigd. Een eeuw later werden die
fabrieken bijna allemaal weer afgebroken, nadat Helmond was aangewezen als
groeikern. Industriële gebouwen werden vervangen door soms heel opvallende en
geslaagde moderne architectuur. Blikvangers van de stad zijn de kubuswoningen,
de evenbeelden van die in Rotterdam.
Op de bovenverdieping van het Kasteel is de collectie Mens
en Werk te zien, de meest boeiende van de drie die dit museum biedt. Hij omvat
schilderijen, tekeningen en foto’s van beroepsbeoefenaren. Dit genre beleefde
zijn bloeitijd rond 1900, toen ook industrialisatie en socialisme floreerden;
zaken die niet los van elkaar gezien kunnen worden.
Mensen in werksituaties kun je op veel manieren uitbeelden.
Je kunt het platteland tot onderwerp nemen of juist de stadsfabrieken. In beide
gevallen kun je een arbeidersidylle schetsen of een –hel, of de kerk in het
midden laten en zo getrouw mogelijk de realiteit uitbeelden. En je kunt dat
doen vanuit het standpunt van werkgevers en dat van werknemers. Alle combinaties van deze
mogelijkheden komen voor in de collectie.
Hieronder mijn traditionele top 5 van museumstukken die me
het meest zijn opgevallen. De werken
staan hieronder afgebeeld in het mozaïek, soms alleen een detail. Klik je de linkjes aan in de tekst,
dan wordt je doorgeschakeld naar de site van het museum, met een inzoombare
afbeelding en zeer uitvoerige uitleg.
*5* Pieter de Josselin de Jong, Middagpauze (1897)
Onderweg op die barre reis naar Helmond heb ik in een krant gelezen dat
Nederlanders van alle Europeanen het meest en langdurigst op hun gat zitten.
Deze boer leeft nog gezond: lichamelijke arbeid in de open lucht, en zijn
lunchbammetjes nuttigt hij ook nog staande. De boer ploegt voort in een Drents
landschap. De Josselin de Jong verheerlijkt zijn bestaan niet, maar zet hem ook
niet neer als slachtoffer. Mooi, sober, realistisch schilderij.
*4* Jan Toorop, Mijnwerker (1915)
Een mijn moet een stuk minder aangename arbeidsomgeving vormen dan een akker.
Toch lijkt de door Toorop getekende mijnwerker er niet echt onder te lijden.
Een jonge, stoere koempel, nog ver weg van de stoflong waaraan de meeste
mijnwerkers op te jonge leeftijd bezweken.
Deze mannen hebben het echt zwaar. Zij trekken een
trekschuit voort. Meestal gebeurde dat door paarden. Langs de Utrechtse Vecht
deden weduwen en wezen dat, heb ik me wel eens laten vertellen, maar hier is
het nog mannenwerk. Een schilderij met een aparte compositie. Je ziet die bonkige
mannenlijven worstelen met dat touw, waaraan die schuit vast zit. Die staat niet
afgebeeld, omdat je hem er net zo goed kunt bijdenken.
*2* Lucien Lejeune, Misère (1892)
Dit plaatje vertelt een verhaal. De afgebeelde huisvader is
dagloner in een mijn. Er is een staking aan de gang, zoals blijkt uit de
socialistische optocht die zichtbaar is door het venster. Zolang de arbeidsonrust
duurt, heeft hij geen inkomen voor zijn gezin. Maar achteraansluiten bij de
stoet is ook geen optie; dan riskeert hij een werkverbod. Linksom of rechtsom,
hij is altijd de pineut. Dat wilde de opdrachtgever van dit schilderij, een
Maastrichter fabriekseigenaar, maar zeggen: stakingen veroorzaken een hoop
leed.
*1*Albert Hahn Dijkman, Bedienden, verbreekt uw banden! Strijdt mee in de moderne organisatie (1924)
Dit cartoonachtige affiche stal meteen mijn hart. Ik ben
zelf lid van de Ondernemingsraad in de moderne organisatie die ik als
kantoorklerk dien. En het verbaast me elke dag, dat ik nog steeds collega’s zie
die zich, als het om arbeidsomstandigheden gaat, verlaten op hun vakbond, of de
goede wil van het management, of gewoon gods water over gods akker laten lopen,
en liever kankeren bij de koffieautomaat dan zaken aan te kaarten.
Binnenkort zijn er bij ons op de zaak weer OR-verkiezingen.
Ik denk, dat ik dit affiche maar ga gebruiken als propagandamateriaal voor mijn
herverkiezing. Als het tenminste tot een stemming komt, want meestal zijn er
minder kandidaten dan zetels. Ik zou graag wat meer concurrentie zien, dan gáát
zo’n verkiezing tenminste nog ergens over; lééft die OR eigenlijk wel?
Oh ja, dit affiche is natuurlijk niet bedoeld om
propaganda te maken voor de Ondernemingsraad; die bestond nog niet in
1924. Het gaat om de
socialistische vakbond.
Tot zover vijf hoogtepunten uit de collectie ‘Mens en Werk’,
die zeker een reis naar Helmond waard is, zelfs ijs en weder niet dienende.
FHM
15 februari 2015
Er geweest: zaterdag 24 januari 2015
© Frans Mensonides, Leiden, 2015