De digitale reiziger presenteert:

Vier lijnen één

Amsterdam - Rotterdam - Den Haag - Utrecht

Tramlijn 1 in Amsterdam (CS - Osdorp) kan verdeeld worden in drie sterk uiteenlopende trajecten. Het eerste stuk, van CS tot het Leidseplein, gaat stapvoets. Op het middelste gedeelte, van het Leidseplein tot ruwweg het Surinameplein wordt soms nog een behoorlijke snelheid ontwikkeld - tussen twee verkeerslichten in . Daarna, van het Surinameplein, via Station Lelylaan, tot aan het eindpunt op het Dijkgraafplein, gaat het pas echt hard. Ik begin mijn reis deze keer eens niet bij het begin van de route, maar ergens voorbij de helft.

Station Lelylaan heeft zijn Intercitystatus in 1996 verloren en moet verder door het leven als boemelstation. De koffiekamer is meteen maar gesloten en de dynamische traminformatie op het benedenplein is verwijderd. Die was ook niet echt nodig, want de lijnen 1 en 17 hebben gecombineerd een zeer hoge frequentie. Voordat ik instap, werp ik eerst even een blik op het station van de Ringtram, dat er al aardig voltooid uitziet. De Digitale zal in juni 1997 verslag uitbrengen van een ritje met de enige ringlijn ter wereld die niet rondloopt. Bij leven en welzijn, moet ik hier van mijn moeder aan toevoegen.

Zaterdag is de drukste dag voor de Amsterdamse tram. Winkelend publiek en uitgaanders zorgen voor een spits die duurt van 's ochtends vroeg tot middernacht. Lijn 3 (Zoutkeetgracht - Muiderpoort NS over de grachtengordel) versleept op een zaterdag een compleet voetbalstadion, zo'n 60.000 man. Ook lijnen die via de Leidsestraat lopen, doen het goed. Volgens het niet-dynamische kartonnetje aan de halte rijdt lijn 1 op zaterdag de gehele middag 11 keer per uur, een vreemd aantal. Door de week vertrekt lijn 1 overdag tussen de 8 en 13 keer per uur. De intervallen lopen zelfs binnen een uur sterk uiteen. 4-7-5-6: veel systeem zit er nooit in, in Amsterdam.

Ik laat lijn 17 (CS - Osdorpplein via de Kinkerbuurt) passeren. Lijn 1 zit er vlak achteraan. Het is een 700, die het nog aardig doet voor zijn leeftijd. Hij haalt met gemak de 65. Kilometers per uur, bedoel ik.

Hoge, blokvormige flatgebouwen spiegelen zich in de Sloterplas. Osdorp dateert duidelijk uit de jaren 60, toen het allemaal in de hoogte moest. Het winkelcentrum rond het Osdorpplein is uiterst drukbezocht. Hier stappen nog tientallen passagiers in voor de laatste 1500 meter van lijn 1.

In het uiterste Zuidwesten van Amsterdam, ingeklemd tussen Osdorp en de Ringvaart, ligt de nieuwbouwlocatie Middelveldsche Akerpolder, kortweg de MAP genaamd. Er is in de hoofdstad politiek gekrakeel over de OV-ontsluiting van de MAP. Vele wijkbewoners zijn voor verlenging van tramlijn 1. De buslobby van het GVB, wellicht moreel gesterkt door de komst van de flamboyante ex-busboer Testa, is voor handhaving van buslijn 23. Die komt niet in het centrum van Amsterdam. Je moet bij het Osdorpplein overstappen op lijn 1, zodat een uitstapje naar Madame Tussaud en andere stadse genoegens ontaaardt in een wereldreis. Volgens mijn berekeningen ben je soms nog sneller in Leiden. Geen wonder dat het winkelcentrum rond het Osdorpplein zo populair is.

Vanaf het Dijkgraafplein loop ik in de richting van de MAP. Toek. woonwijk; start 1986 vermeldt mijn enigszins verouderde plattegrond. Start 1986? De oudste huizen in de MAP hebben nu dus al twee of drie bewoners versleten. Toch wel tijd, zo langzamerhand, dat er eens fatsoenlijk OV komt.

Ben ik hier al niet eens eerder geweest? Ik diep uit mijn geheugen een regenachtige herfstmiddag in 1988(?) op. Ik liep door wat de MAP zou worden. Een grote huizenmachine had zojuist 72 precies gelijke eengezinsdozen uitgekotst en de eerste bewoners begaven zich, glibberend door de blubber, van de verhuiswagen naar de voordeur.

Nou, dacht ik, hier kom ik nog wel eens terug als die sneltram er rijdt. Ook toen waren er al tramplannen. Er zou een sneltram komen van CS via Sloten naar de MAP. Met een tunnel onder de / het Schenkel, of zoiets. In Nieuw-Sloten rijdt nu lijn 2. Daar hebben ze wel goed OV, diskrimmenoasie!

Ik neem de Noorder Akerweg, een oude landweg die harmonieus in de nieuwe wijk is ingepast. Nadat ik de route van lijn 23 gekruist ben, kom ik in het allernieuwste gedeelte van de MAP. Rechts zijn al wat huizen klaar; het terrein links ligt braak. Osdorp bouwt aan de toekomst clichee't de stadsdeelraad. De Noorder Akerweg loopt dood op de Ringvaart. Aan de overkant heet het Badhoevedorp.

Het al voltooide gedeelte van de MAP krijgt van mij een 6½, rekening houdend met het feit dat de zon schijnt. Een wijk ziet er dan al gauw aardig uit. Het is geen Filmwijk, zoveel is wel zeker. Op een pleintje halen een paar lieverdjes halsbrekende toeren uit op een 4 meter hoog kunstwerk. Twee agenten tuffen er rustig langs op hun brommertjes. Zullen wij er iets van zeggen zie je ze denken, maar nee. Moet je helemaal afstappen en dat ding op de standaard zetten. En als je je hielen gelicht hebt zitten ze er toch weer op. En dan de kans dat je brommer gesloopt of gestolen is als je terugkomt, net zoals bij die onfortuinlijke motoragent uit de strip "De Generaal".

Als ik het Dijkgraafplein nader, hoor ik een tram, met luid geknars van wielen, wegrijden. Op het plein zie ik waarschuwingsborden staan: het trameindpunt is regelmatig slachtoffer van groepen jongeren die donderjagen in de voor vertrek gereedstaande trams. Reizigers in de tram voelen zich bedreigd. Daarom gaan voortaan na 19.00 uur de trams op slot. Pas twee minuten voor vertrek mogen de reizigers instappen. Zodat reizigers nu de kans lopen om buiten de tram gemolesteerd te worden, concludeer ik. Wat zullen de reizigers zich nu veilig voelen. Heb al gelezen dat er begeleiders in de trams ingezet gaan worden. Die hebben dan hopelijk een goed uitzicht op de schermutselingen buiten.

Om 15.20 vertrekt mijn tram naar CS. Het is een 800, voor Amsterdamse begrippen een zeer comfortabele tram. Hij komt uit Brugge, dezelfde fabriek waar de Haagse trams gemaakt worden. Het lagevloergedeelte van de 800 lijkt op een veel te krappe badkuip; geen echt fraaie oplossing. Ik ga zitten bij de stempelautomaat, daar is het altijd lekker rustig.

De bestuurder is een voorstander van opschieten. Binnen 11 minuten bereiken we het Surinameplein. Daar komen twee jochies van een jaar of 12 nog aanrennen. De bestuurder doet eerst net of hij ze niet ziet, maar als ze aanstalten maken om voor de tram langs te rennnen, besluit hij toch maar te stoppen. Je krijgt zo gauw een slechte pers als je willens en wetens passagiers overhoop rijdt. Voor straf moeten de jongens een kaartje kopen; een tegenslag waar zij niet op gerekend hebben. Overigens zie ik toch meer mensen dan verwacht de gang maken naar de stempelautomaat. Misschien is zelfs de Amsterdammer uiteindelijk toch gevoelig voor zoiets burgerlijks als fatsoen.

Op de lange, rechte Overtoom raast de tram met een kleine 80 km per uur voort. Een noodstop kan nog net een aanrijding voorkomen met een personenauto die linksaf wil slaan. Zo'n tram heeft voorrang; de rest van de verkeersdeelnemers moet maar zorgen van de rails af te blijven. De bestuurder heeft het zichtbaar naar zijn zin. Geen wonder, als je werkt bij een bedrijf waar complete anarchie heerst en waar het opperhoofd voornamelijk opvalt door van andermans centen de populaire Jan uit te hangen tegenover het personeel. Ik heb iets tegen die Testa. Volgens mij haalt hij als GVB-directeur het eind van 1997 niet. Maar eerlijk is eerlijk: als Testa in staat zal blijken om de Augiasstal genaamd GVB op te ruimen, dan mag hij van mij opnieuw drie miljoen krijgen, deze keer in Euro's en belastingvrij, en met de buit vertrekken naar een land met een gunstig (belasting)klimaat. Liefst heel ver weg.

Na het Leidseplein is het gedaan met de pret van het harde rijden. De tram beweegt zich in slentertempo voort over het strengelspoor. Bij Scheltema is het druk, vast weer signeren.Straks even kijken. Op de Martelaarsgracht achterhaalt de tram zijn voorganger, die ik op het Osdorpplein heb horen vertrekken. Ik schreef bijna: "haalt de tram zijn voorganger in", maar dat kan natuurlijk niet. Om 15.49 bereiken we CS. 29 Minuten, uitzonderlijk snel naar mijn ervaring. "Snel" is een relatief begrip. De gemiddelde snelheid ligt toch ruim beneden de 20 km/uur. Een sneltram op maaiveld, het doodgeboren stokpaardje van de anti-metro activisten, zal het niet veel rapper doen. Tenzij de Leidsestraat ondertunneld wordt, maar daar zullen ze dan ook wel weer een referendum tegen houden.

Een digitale stem kondigt ten behoeve van de blinden de vertrektijden en -sporen van de trams aan. Deze dynamische reisinformatie werkt tenminste.

Een man in kapiteinsuniform luidt de bel voor Lovers eerstvolgende rondvaart. Jammer van de Keukenhofexpresse; volgend jaar beter. Op het Stationsplein vertonen straatartiesten hun kunsten. Muzikanten uit de Andes stemmen de gitaren. De Amerikaanse evangelist zwaait zo wild met de bijbel, dat de bladzijden in de rondte vliegen. Oh Amsterdam!

Omdat ik ergens toch wel van Amsterdam hou, de volgende toegift. Als ik om vijf uur uit Scheltema kon (er was geen signeren; het was gewoon druk met mensen die boeken willen lezen) besluit ik na te gaan hoe lang het duurt om van het Leidseplein te reizen naar de Gaasperplas. Dit om een bijdrage te leveren aan de metrodiscussie. De Noord-Zuidmetro komt straks namelijk niet op het Leidseplein, een feit dat nogal sterk benadrukt wordt door de anti-metro lobbyisten. Vanzelfsprekend is dat een argument tegen elke vorm van vooruitgang in het OV: elke geplande of al gerealiseerde lijn komt op een hoop plaatsen niet. Het voordeel van een metro is nu juist, dat hij zijn invloed ook doet gelden op plaatsen waar hij niet komt. Waarom stappen er in Rotterdam-Charlois en IJsselmonde en Beverwaard zoveel mensen op de tram? Omdat ze ermee op de metro kunnen overstappen. In Amsterdam werkt dat ook. Lijn 7 bijvoorbeeld loopt bij het metrostation Weesperplein helemaal leeg en weer vol. Lijn 7 drijft dus grotendeels op de metro, zoals de metro voor een belangrijk deel drijft op "feeder"-lijnen zoals lijn 7. Een soort kruisbestuiving.

Om 17.07 kom ik aan op de halte Leidseplein. Lijn 7 arriveert na een minuut. Ik had, geloof ik, ook nr. 6 of nr. 10 kunnen nemen. De rit voert over de Weteringschans, in een iets bezadigder tempo dan daarnet. Boven de voorste deur staat met beverige viltstiftletters vermeld: Geen uitstapdeur. Voor wie het nog niet begrepen heeft, staat daarnaast: Nooit uitgang. We passeren de kroeg "Kronkel", een eerbetoon aan Simon Carmiggelt, die hier gewoond heeft en van wie ik in dit artikel één zinnetje gestolen heb.

Op station Weesperplein zie ik de metro naar Gein net wegrijden. Dit betekent dat de metro naar Gaasperplas over 5 minuten vertrekt. Het is een lijn die op een hoop plaatsen niet komt (Arena, Bijlmerplein, AMC, Station Duivendrecht) en toch altijd vol zit; ook vandaag. In Duivendrecht zie ik grote zilverkleurige kokers, die speels om elkaar heen gevlochten zijn. Het is een systeem van fly-overs, die de Ringlijn straks in staat zullen stellen om de overige infra ongelijkvloers te kruisen.

Ik leg de afstand Leidseplein - Gaasperplas af in 31 minuten; een redelijk snelle tijd voor een rit van 13 kilometer dwars door een metropool. Het planetarium bij het eindpunt ken ik. Hier heb ik de vorige zomer twee grotendeels onbegrijpelijke lezingen over datacommunicatie uitgezeten. Voor zover mij bekend worden in dit "planetarium" alleen congressen gehouden, en kun je er niet naar de sterren kijken. Ik vind het symbolisch. Geen idee waarom.

Naar: Amsterdam - Rotterdam - Den Haag - Utrecht - Homepage digitale reiziger