door Frans Mensonides,
met bijdragen van Marcel Kouwenhoven
De S-Bahn; van buiten
Het eerste deel van dit reisverslag verscheen in de aflevering van 16 april 2000.
Deel 2 begint op het ondergrondse tramstation bij Bochum Hbf, waar we zojuist uit de tram
gestapt zijn.
Ook dit U-Bahnstel is niet druk. De ondergrondse raast van leeg perron naar leeg perron. Verbazingwekkend hoe rustig Bochum is op zaterdagmiddag; toch een stad die minstens even groot is als Utrecht.
Bij U-Bahne behoort het tot het verwachtingspatroon, dat hij op een gegeven moment boven de grond komt. Deze U-Bahn doet zijn naam echter eer aan; hij blijft in het onderaardse. Dit wekt nieuwsgierigheid naar wat er boven de grond te zien is. "Mooi, hè, dat Ruhrgebiet", verzuchten we. Marcel oppert, dat de lijn misschien bestaat uit een oude mijnschacht, die 90 graden gedraaid is.
Dat moet dan wel een héééle diepe schacht geweest zijn. U-35 rijdt van Bochum-Hustad naar Herne Schloss Strünkede, een afstand van ongeveer 16 kilometer, waarvan wij, tussen Bochum Hbf en Herne Bf, de helft afleggen. Geen idee of de hele lijn onder de grond ligt; ik heb er na thuiskomst niets over kunnen vinden op Internet. Als dat zo is, dan is deze ene U-Bahntunnel langer dan alle Nederlandse metro- en (snel)tramtunnels bij elkaar, zelfs als we dat lachertje van Den Haag erbij tellen.
De lightrail-lobby zou maar eens naar het oosten moeten kijken, waar het licht schijnt, en waar het light vandaan komt. Op het moment dat ik dit schrijf (woensdagavond de 19e) staat Boudewijn Leeuwenburgh, de goeroe van de Rijn-Gouwelijn, op een NBBS-avond voor de miljoenste keer zijn Kahrlsruhe-dia's te vertonen. "Integratie van de tram in de binnenstad". An meiner Hula: onder de grond, die boel! (ook al zie je dan niks). De Rijn-Gouwelijn mag van mij de eerste Nederlandse U-Bahn worden; hoeven we ook die rot-winkelpromenade niet te zien.
De U-Bahn Bochum - Herne rijdt op zo'n stille Duitse zaterdag om de 10 minuten; door de
week van 6.00 - 19.00 uur is er vijfminutendienst. In de nacht van vrijdag op zaterdag en die
van zaterdag op zondag gaat de U-35 niet naar de remise: ten gerieve van de nachtbrakers
maakt hij dan nog eens per uur een ritje.
Tussen Herne en het ca. 15 kilometer
verdergelegen Dortmund lopen niet minder
dan drie spoorlijnen. Op de kaart in het
spoorboekje zijn ze vlak boven elkaar
getekend, maar in werkelijkheid gaat het om
drie compleet verschillende routes. Je hebt de
RE3, de S2 en de RB 43. Wij kiezen de
laatste, v. 14.46. Hij komt uit Dorsten, in het
uiterste noordwesten van het
Rhein-Ruhrgebiet, en rijdt in het weekend slechts eens per uur.
De trein is een 628, een dieseltje dat gediend heeft als prototype van de Noord-Nederlandse wadloper. Marcel weet over dit treintype heel wat te vertellen. Deze treinen zijn niet ouder dan 15 jaar, al ziet dit exemplaar er, met zijn door vuil dichtgekoekte ramen, veel ouder uit.
Al snel blijkt, dat we met onze overstap in Herne terecht zijn gekomen van het dak van het Duitse lightrail-wezen in de allerdiepste kelder ervan (in figuurlijke zin vanzelfsprekend; de RB 43 rijdt boven de grond).
Herne - Dortmund is een spoorlijn met een kwaliteitsniveau dat je zou verwachten in Oost-Polen. Het is een kronkelig, gedeeltelijk enkelsporig lijntje, en we rijden met een enorme omweg. De snelheidsmeter klimt nergens boven de 70 kilometer per uur.
De stationnetjes, in kleine dorpen, zien er haveloos uit. Bomen groeien op de perrons; een enthousiast veldbioloog zou er tientallen soorten onkruid in zijn botaniseertrommel kunnen stoppen, waarvan de wetenschap tot dusverre heeft aangenomen dat ze allang waren uitgestorven.
We passeren zo'n stationnetje, met een verroeste abri zonder ramen. In de abri zitten de twee plaatselijke provo's pils te hijsen. Ze hangen hier al sedert 1968 rond; onafgebroken. Verderop, waar dichte begroeiing het perron overwoekert, zoekt een oud moeke een sluipweg door de braamstruiken. Er stapt op dit station geen mens in of uit.
Je waant je op deze lijn in een tijdmachine richting 1900. De spoorbomen bestaan uit houten rood-witte palen die, als ze gesloten zijn, met een ijzeren spil op het asfalt van de weg rusten. Seinen worden bewogen via trekdraden; het komt in Nederland niet meer voor.
Dit spoorbaantje doet me sterk denken aan de lijn Duisburg Ruhrort - Oberhausen, die ik in december 1998 heb genomen, en die ik met enige moeite nog weet terug te vinden op het Linienplan in het VRR-spoorboekje. Niet alles is besser in Duitsland; dat verhaal gaat niet op. Wel kun je zeggen, dat alles op OV-gebied hier extremer is dan bij ons; het goede is beter en het slechte is slechter.
Rond 15.00 passeren we onze tegentrein. De hele dag zien wij, exact op het hele en halve uur, tegenliggers passeren. Duitsland hanteert het passeertijden-systeem heel consequent; ook op dit soort zijlijntjes.
Een paar stationnetjes verder zien we een "dorp" (al is dat een groot woord) bestaande uit gammele golfplaten hutten. Het doet derdewerelds aan. Ongetwijfeld wonen hier mensen die zich niet kunnen verenigen met de Duitse maatschappij, en hier de hele dag collectief boos zitten te wezen op alles en iedereen.
Marcel wil het toilet met een bezoek vereren, maar ziet van dit voornemen af: het is al bezet,
en wel door twee jongemannen, die zich er vol drugs staan te spuiten. Misschien is dit het
moment, om op te merken, we vandaag zo goed als geen conducteur gezien hebben. In geen
enkele S-Bahn zijn wij de man met de onelegante platte pet tegengekomen. Volgens Marcel
wordt, of werd er tot voor kort, toch wel intensief gecontroleerd, ook op de S-Bahn. Het
nieuwe opperhoofd van Deutsche Bahn wil zo'n 40.000 man laten afvloeien, las ik kort na
onze Duitsland-reis.
Dortmund Hbf
Dortmund is echt een grote plaats. Het stadshart lijdt aan het euvel van vele Duitse steden: in de oorlog platgebombardeerd en in de jaren vijftig hup-hup weer opgebouwd, waarbij men meer lette op "vlug" dan "mooi". Zielloze steden. De paar kerken die in mei 1945 per ongeluk nog overeind stonden, zijn inmiddels aan het oog onttrokken door winkels en grauwe kantoorgebouwen. In Dortmund regent het bovendien. Daar kunnen ze weliswaar niets aan doen, maar het maakt de stad er niet vrolijker op.
We begeven ons wederom richting speelgoedwinkel. Op een brede allee vertoont een steltloper zijn kunsten. Hij neemt plaats op een eenwielfiets en kijkt daarbij wat angstig; alsof hij hoogtevrees heeft. Dat heeft hij misschien ook wel, maar dan had hij beter een ander uitzendbaantje kunnen kiezen. Hij stapt op; slingert en weet nog net zijn evenwicht te bewaren. Het loopt goed af, al zit een ongeluk nog steeds in een klein hoekje.
Tien minuten nadat wij de treinenwinkel betreden hebben, komt er al een eind aan ons bezoek; de winkel gaat sluiten. Nu gaan wij toch eindelijk eten. Op dit tijdstip van de dag heb je behoefte aan een lunch-dinercombinatie, en we kiezen daarom voor MacDonalds, waar je voor een paar marken zwaar genoeg kunt tafelen om de honger tot middernacht te verdrijven.
Het is hinderlijk druk in de Mac. We moeten lang wachten op onze bestelling. Tenslotte wringen we ons gevierenlijk achter zo'n mini- tafeltje, waar slechts één, niet al te omvangrijke Duitser zit. Kleintjes duikt hij weg in een hoekje; de komende twintig minuten zal hij moeten luisteren naar de rochelklanken waarmee de Hollandse taal gepaard gaat.
Henk blijkt vervolgens het verkeerde te hebben, met kaas, wat hij niet lust. Hij loopt terug naar de balie om zich te beklagen, maar gaat bescheiden achteraan staan, opnieuw in die lange rij, in plaats van zich met de ellenbogen en met veel gesnauw naar voren te werken, zoals een Duitser zou doen in de Keukenhof. Marcel springt bij; even later heeft ook Henk de juiste hamburger voor zich.
Als we de Mac even na halfvijf verlaten hebben, is ook in de straten van Dortmund de zondagsrust ingetreden. Wat moet je zoeken in het centrum van die stad, als alle winkels dicht zijn?
Wij stappen op goed geluk in een tram die hopelijk naar het zuiden rijdt. Het is gelovik lijn 408. Mijn dag kan niet meer stuk: dit is nu zo'n dubbelgelede ouwe bak met aanhangwagen; het type tram dat wij vanmorgen in Düsseldorf net gemist hebben.
Op de routestrip zien we, dat we goed hebben gegokt: de tram kruist de S-Bahn bij station Müllerbrücke. Ook in Dortmund schiet het tramverkeer niet op. Uiteindelijk bereiken wij de halte Müllerbrücke. Een wonderlijk gezicht: de S-Bahn loopt hier in een diepe uitgraving, midden in de middenberm van een heel brede straat.
Het station ziet er erbarmelijk uit; de borden zijn bijvoorbeeld nauwelijks te lezen door alle graffiti.
Onze trein zal om 17.02
vertrekken; het verbaast
ons niet dat we enkele
minuten daarvoor de
tegenligger aan de
overkant zien verschijnen.
De nieuwe topman van DB
AG kan gerust zijn; het
vertragingspercentage ligt
vandaag op een heel
acceptabel niveau.
Onze trein komt de bocht uit, waar zijn tegenligger juist in verdwenen is. We stappen in.
Het tochtje naar Unna zal een halfuur in beslag nemen. Bij de eerste halte, Stadthaus, wordt de S-Bahn gekruist door een hele bundel U-Bahnen; ook in Dortmund zal het beste deel van het stadsvervoer zich wel onder de grond afspelen. Nogmaals Nederlandse lightrail-profeten: ga eens op bezoek bij je collega's van Verkehrsverbund Rhein-Ruhr, en laat dat Karlsruhe nu maar eens een paar jaar met rust; ze hebben daar iedere verkeerswethouder van Nederland zo langzamerhand al op de thee gehad.
Deze trein is ook van binnen versierd met graffiti. Een verfspuiter heeft zijn tag achtergelaten op de banken. Hij is met Duitse Gründlichtkeit te werk gegaan; werkelijk geen stoeltje heeft hij overgeslagen.
Na Stadthaus stoppen we nog zeven keer op een Dortmunds voorstadstation, en leggen daarbij met gemak de afstand Den Haag - Rotterdam af. De stad is eerder uitgestrekt dan dichtbevolkt; soms rijden we een heel stuk door heuvelland, alvorens er weer zo'n grote buitenwijk opdoemt; met typisch Duitse huizen. Ik kan ze nu, achter mijn PC, niet meer voor me halen, maar weet nog dat ik ze typisch Duits vond.
Bij Massen gaan we het platteland op; Dortmund is nu definitief voorbij. Eén station verderop zitten we al in een buitenwijk van Unna; dit station heet Unna-Königsborn. Hier maakt de trein kop. We moeten wachten op de trein uit de richting Unna, die even later verschijnt; ook het stukje tussen dit station en Unna is enkelspoor.
Als we in Unna aankomen, is het
halfzes geweest. Er zijn nu twee opties:
we kunnen de RE4 nemen naar
Düsseldorf, of de RE7 naar Keulen. In
beide gevallen komen we door
Wuppertal. We kiezen voor Keulen. Als
we twee stations eerder uitstappen, in
Köln-Mülheim, dan kunnen we daar de
RE naar Emmerich oppikken, en komen
we daar een uur eerder aan dan
gepland; om 21.21. Aldus wordt
besloten.
Eerst moeten we nog een halfuurtje doorbrengen in Unna, dat er bepaald niet uitziet als een stad die je per se eens in je leven gezien moet hebben. We lopen een café-Restaurant binnen in de stationsstraat, en laten ons daar zo'n enorme emmer Euro-koffie serveren.
Daarna weer snel terug naar het station. Er lopen voetbalsupporters rond. Als regelmatig kijker naar de Champions League herken in de clubkleuren: het is het donkergeel-zwart van Borussia Dortmund; enkele jaren geleden de schrik der groene velden. In 1997, als ik me niet heel sterk vergis, hebben zij de prestigieuze CL gewonnen, maar sedertdien zijn zij diep weggezakt, nog erger dan Ajax en Feijenoord bij elkaar.
Wij proberen vast te stellen, hoe de wedstrijd van vanmiddag in is verlopen, maar aan de gezichten van de supporters valt het niet af te lezen. Echt uitgelaten zijn ze niet; het zal geen eclatante zege geweest zijn. Misschien een gelijkspelletje.
Uit de Unna'se stationsluidspreker klinkt een boodschap, maar die word overstemd door het
gebeier van een nabijgelegen kerkklok. Vooral Henk ergert zich hier feestelijk aan, maar we
besluiten met algemene stemmen, af te zien van een bezwaarschrift.
De RE 7 naar Keulen vertrekt om 18.07, met een rit van
circa anderhalf uur voor de boeg. We hebben de zijlijntjes
inmiddels verlaten en zijn weer aangetakt op de hoofdaders
van het Duitse spoorwegnet. Deze spoorlijn is weer
viersporig; twee sporen voor de snellijnen en twee voor het regionale verkeer, waartoe
houders van een SWT veroordeeld zijn.
Ook in deze trein zitten twee geelzwarte supporters, maar deze kijken toch wel erg bedroefd, zodat wij gaan denken aan een nederlaag. Op sombere toon wordt nagekaart over een buitenspelgeval dat geen buitenspel was, en over een Elfmeter die niet werd gegeven. Verder doen ze er het zwijgen toe, en kijken wat treurig naar buiten. Daar is het stuwmeer van Hagen te zien (staat in mijn aantekeningen; ik kan me er niets meer van herinneren. Nou ja, daar maak je tenslotte toch aantekeningen voor).
Voorbij Hagen komen we op voor mij bekend terrein. Het station van Oberbarmen komt mijn raampje binnen, met het beginpunt van de Schwebebahn, die ik vorig jaar augustus bezocht met Wim. Ik zou best zin hebben om nog een halfuurtje te zweven, maar het zit er dik in, dat de Schwebebahn weer buiten dienst is, dit weekend.
De trein stopt vier keer op Wuppertals grondgebeid: in Oberbarmen, Barmen, Wuppertal Hbf en Vohwinkel. Zo nu en dan zien wij de kronkelende rivier met daarin de gietijzeren voeten van de Schwebebahn. De hangende tram zelf laat zich niet zien; hij blijft dit weekend in de remise.
Erica onderwerpt me aan een persoonlijkheidstest uit het Taptoe-Lenteboek, waarin zij al een hele tijd zit te lezen. Een van de vragen luidt, of ik een geluksvogel ben. Ik meen, deze vraag toch wel met nee te kunnen beantwoorden, hoewel ik terdege besef, dat het allemaal nog veel erger had kunnen zijn. De uitslag van de test is geen verrassing: mij wordt aangeraden, mijn lezing van het Taptoe-Lenteboek te beperken tot de dingen waarje om kunt lachen.
Ook de ene overgebleven Borussia-supporter (zijn partner is uitgestapt) ziet weinig reden tot optimisme. Sipjes nipt hij van zijn biertje. Later lees ik, dat Borussia de thuiswedstrijd tegen Schalke '04 met 0:1 heeft verloren, en daardoor gezakt is naar de twaafde plaats op de ranglijst van de Bundesliga.
Al een paar uur achtereen zitten we in niet al te drukke treinen. Deze trein begint in plaatsen als Haan en Gruiten langzaam vol te lopen met jongeren, die zich in het uitgaansleven van Keulen gaan storten. Keulen leek mij, die ene keer dat ik er geweest ben, geen echt bruisende stad, maar ik was er op zondag.
We passeren Solingen; ook nog bekend gebied. Daarna zet de trein koers naar Keulen. Eén van de stations heet Opladen; daar hebben we zo onderdehand wel behoefte aan.
Voorbij Leverkusen takken we aan op de spoorlijn Düsseldorf - Keulen, waar ook de Eurocity rijdt. Een paar kilometer verderop is de grote spoorbrug over de Rijn, waar je ter hoogte van de Dom Köln Hbf binnenrijdt. Zo ver gaan wij niet. Wij stappen uit bij Mülheim.
In deze Keulse buitenwijk hebben we een kwartier overstaptijd. Via een donker gewelf lopen we naar de stationshal. Henk koopt een kop koffie, maar zal die even later uitgieten over de spoorbaan. Het zit hem vandaag in culinair opzicht niet mee.
We keren terug naar het perron, want daar is veel te zien. Wat passeren hier verschrikkelijk veel treinen! Tussen Mülheim en Köln Hbf ligt zesdubbelspoor om het allemaal te kunnen verwerken.
De nachttrein die we zien rijden zoekt Marcel later op in de HAFAS. Het blijkt de EuroNight 249 "Jan Kiepura" uit Köln Hbf naar Warszawa in Polen, aankomst daar om 9.17 uur, met doorgaande rijtuigen naar Minsk Pass in Witrusland (a 0.24 uur) en Moskwa Smolenskaja, met aankomsttijd 9.12 uur. Op maandagochtend dus.
Ook zien we het ex-Rheingold bar-rijtuig terug, dat we vanmorgen in Emmerich al ontmoet hebben. Hij rijdt, evenals op de heenweg, mee in Eurocity "Jan Pietersz. Sweelinck". en is exact op tijd. De Eisenbahnfreunden hadden precies 6 uur de tijd om Amsterdam te verkennen; wij hebben vandaag twee keer zo lang gereisd in het Ruhrgebiet; de klok rond.
Om 19:42 vertrekt de trein naar Emmerich. De laatste loodjes. Marcel en ik kijken naar buiten zolang het kan; Erica is verdiept in de puzzels van het Lenteboek; Henk stelt vast, dat zijn mobiele telefoon om de zoveel kilometer een andere zender vindt.
Helemaal tegen het einde van de rit zien we pas weer een conducteur; de tweede vandaag. We hadden net zo goed een retour Emmerich - Dinslaken kunnen kopen (en waren dan misschien nog niet eens goedkoper uit geweest).
Praest, het op één na laatste station van deze lijn. Ik schuif het raam open. Het perron is leeg. Er stapt niemand in en er stapt niemand uit. Een abri, en een felverlichte kaartjesautomaat. Hier is de wereld dichtgeplakt met kranten. We vertrekken. Zes minuten later Emmerich; eindpunt. We zijn je nog Marcels uitleg schuldig over de stroomscheiding in Emmerich.
De auto staat gelukkig nog op het stationsplein. Tegen halftwaalf word ik thuis afgeleverd.
Tram, U-Bahn, S-Bahn, RB, RE en auto: we hebben een mooie en interessante reis-dag acher
de rug. Binnenkort doen we het nog een keer over.
Frans Mensonides
Goede vrijdag 2000
De S-Bahn, van binnen; met Marcel en Erica Kouwenhoven
S2
Duisburg - Dortmund
Herne - Herne Börnig - Castrop Rauxel Süd - Castrop Rauxel Merkl - Dortmund
Bövinghausen - Dortmund Lütgendortmund Nord - Dortmund Marten - Dortmund Rahm -
Dortmund Huckrade Nord - Dortmund Hbf.
Tram 418(?)
S4:
Dortmund Lütgendortmund - Unna
Dortmund Möllerbrücke - Dortmund Stadthaus - Dormund Körne West - Dortmund Körme -
Dortmund Knappschaft - Dortmund Brackel - Dortmund Asseln Mitte - Dortmund Wickede
west - Dortmud Wickede - Massen - Unna Königsborn - Unna West - Unna
RE7:
Münster - Köln
Unna -Holswickede - Schwerte (Ruhr) - Hagen Hbf - Ennepetal - Schwelm - Wuppertal
Oberbarmen - Wuppertal Barmen - Wuppertal Hbf - Wuppertal Vohwinkel - Gruiten - Haan -
Solingen Ohligs - Leichlingen - Opladen - Leverkusen Schlebusch - Köln Mühlheim.
RE5:
Koblenz - Emmerich
Köln Mühlheim - Leverkusen Mitte - Düsseldorf Benrath - Düsseldorf Hbf - Duisburg Hbf -
Oberhausen Hbf - Oberhausen Sterkrade - Dinslaken - Wesel - Wesel Feldmark - Mehrhoog -
Haldern (Rheinland) - Empel-Rees - Millingen (Kreis Rees) - Praest - Emmerich.
In totaal afgelegd: ca. 440 kilometer.