Vandaag de dag bezitten veel mensen een buitenhuisje. Ook in de Gouden Eeuw trokken veel mensen naar het platteland om te ontsnappen aan de spanningen van het stadsleven. Rijke kooplieden en regenten lieten een buitenplaats aanleggen, waar zij de weekeinden en zomers doorbrachten. Deze buitenplaatsen bestonden uit een landhuis of kasteel, met daaromheen bossen en grote, fraai aangelegde tuinen.

In de periode van welvaart na de vrede van Münster (1648) raakten  buitenplaatsen in de mode, en daarmee het hofdicht ('hof' was een ander woord voor buitenplaats). Veel eigenaars en eigenaressen namen zelf de pen ter hand om hun paradijsje te bezingen. Kasteelbewoners die minder vaardig waren in de dichtkunst, riepen daarvoor de hulp in van een dichter, die zo’n dichtwerk aan hen opdroeg.

Hofdichten waren geworteld in een klassieke traditie. Ze gingen terug -op twee Latijnse werken uit de oudheid: de Georgica van Vergilius en Horatius’ Beatus ille. De Georgica was een leerdicht over het boerenbedrijf, met uitgebreide beschrijvingen van gewassen, bomen, heesters en vee. In Beatus ille schilderde Horatius de stad af als een broeinest van verdorvenheid, kinnesinne en bedrog. Op het platteland was je beter af; je kon je er in alle rust overgeven aan natuurstudie, mijmeringen en wetenschappelijk onderzoek.

In de Nederlandse hofdichten keerden al deze klassieke thema’s terug. De rode draad van een hofdicht werd meestal gevormd door een wandeling over het landgoed. De dichter beschreef alles wat er te zien was in de opeenvolgende seizoenen, en vestigde de aandacht op wijze lessen die de lezer kon leren van de natuur. Zo diende de mens een voorbeeld te nemen aan de mieren: in de zomer zorgden ze voor een wintervoorraad, zoals een verstandig mens in zijn jeugd al spaart voor de oude dag.

De natuur moest de mens eerbied bijbrengen voor God, die alles geschapen had. De woning op het landgoed werd nauwelijks beschreven. Die was gemaakt door mensenhand, en maakte dus geen deel uit van de natuur.

In 1613 verscheen het eerste omvangrijke hofdicht in de Nederlandse taal: Den Binckhorst van de Zeeuwse dichter Philibert van Borsselen (ca. 1575-1627). Den Binckhorst beschrijft het gelijknamige kasteel en landgoed bij Voorburg, eigendom van Jacob Snouckaert, een edelman. Snouckaert leeft van de natuur: de vissen uit zijn vijver, de groente uit zijn moestuin en de vogels die verstrikt raken in zijn vangnet. Hij geniet ‘kosteloze kost’, de gratis maaltijden die planten en dieren hem verschaffen.

De formulering ‘kosteloze kost’ komt voor in meer hofdichten. Het is ook de vertaling van Dapes inemptae, een Nederlands hofdicht met een Latijnse titel, in 1621 gepubliceerd door de predikant en botanicus Petrus Hondius (1578-1621). Hondius genoot jarenlang gastvrijheid op het landgoed De Moffenschans in Terneuzen, eigendom van burgemeester Serlippens, en beloonde zijn gastheer rijkelijk met dit hofdicht van maar liefst 16.000 versregels. Dapes inemptae bevat een zeer uitvoerige beschrijving van Hondius’ vermaarde botanische tuin. Zelfs Prins Maurits kwam hem bezoeken, zo meldt Hondius vol trots. 

Na deze vroege hofdichten raakte het genre enigszins in vergetelheid, totdat Constantijn Huygens in 1653 Hofwijck publiceerde. Huygens, die een hoge functie vervulde aan het hof van de stadhouder in Den Haag, gaf in 1639 opdracht tot het aanleggen van deze buitenplaats aan de Vliet bij Voorburg. Zijn landgoed was bedoeld als wijkplaats van zijn drukke werk aan het hof; vandaar: Hofwijck. Huygens schreef het hofdicht in 1650 en 1651, twee uiterst drukke en spannende jaren in politiek Den Haag. Stadhouder Willem II had in 1650 de stad Amsterdam belegerd; na zijn plotselinge overlijden brak een heftige strijd uit om zijn opvolging.

In Hofwijck beschrijft Huygens hoe zijn nog jonge landgoed er uit zal zien over honderd jaar. Huygens zit vaak te mijmeren in het berkenbosje in zijn tuin. Hij vergelijkt het met zijn kamer, waar een groen wandtapijt hangt.

Een andere navolger van Huygens was Jacob Cats. In Ouderdom, buyten-leven en hof-gedachten op Sorghvliet (1655) beschrijft de hoogbejaarde dichter met trots zijn landgoed, dat hij, naar zijn zeggen, eigenhandig heeft aangelegd op onvruchtbare grond.

Huygens, Westerbaen en Cats hebben de toon gezet voor een lange reeks hofdichters. Het genre bleef populair tot in het begin van de 19^e eeuw.