LAATSTE
ZES AFLEVERINGEN
306. 'ROKEN ALS EEN SCHOORSTEEN"; CHINESE VRIJHEID
IN MUSEUM NO HERO (10/11/2025)
305. 'WAKE,
SLEEP, DREAM, REPEAT'; KORTSLAPER DOET TENTOONSTELLING 'SLAAP' IN
AMERSFOORT
(20/10/2024)
304. CORONA,
COVID EN COPILOT (20/08/2024)
303. PAARDENBILLEN
EN -TRAMS; BREITNER IN SINGER (04/08/2024)
302. SPAGHETTIFICATIE
(2): DICHTER BIJ HET ZWARTE GAT IN LEIDEN (09/04/2024)
301. HET BESTE, HET ALLER-, ALLER-,
ALLERBESTE UIT 99 FHM's A-VIERTJES (31/03/2024)
Boven: Jan Mankes, Woudsterweg bij Oranjewoud, 1912,
Collectie Museum Arnhem. Onder: de Woudsterweg anno 2025
Afbeelding links overgenomen van Wikipedia (Engels): Jan
Mankes
Het is een onverwacht groot succes. Bij Museum Arnhem
moesten ze timeslots invoeren voor de tentoonstelling, die daar ‘Verstilling en
strijd’ heet. De andere helft van de expositie, bij Museum Belvédère, onder de
titel ‘Uiting geven aan geestelijk leven’, veroorzaakte ook daar een run op het
museum; zie dit artikel op de site van Omrop Fryslân.
Chris Lebeau, Weg met het militarisme (1924)
In Oranjewoud speelt Mankes als het ware een thuiswedstrijd.
In de periode 1909-1915 woonde hij met zijn ouders in De Knipe, een dorpje op
een ruime kilometer ten noorden van de plek waar nu Belvédère gevestigd is. Het
ouderlijk huis stond aan de Woudsterweg die ook langs het museum loopt.
Ik heb beide tentoonstellingen gezien,
maar keek vooral uit naar mijn bezoek aan Belvédère. 11 jaar en 129
afleveringen geleden zag ik in Museum Arnhem het schilderij Woudsterweg. Het was
mijn eerste kennismaking met het oeuvre van Mankes. Ik nam het schilderij, dat
ik ‘sfeervol in zijn troosteloosheid’ vond, op in mijn gebruikelijke museum top-5.
Meteen vatte ik het plan op, om eens in Oranjewoud te gaan
kijken of de afgebeelde weg er nog was. Maar ik kon hem niet vinden op Google
Maps en veronderstelde dat hij was opgeslokt door Heerenveens nieuwbouwwijken. In
dat stukje had ik die landweg, heel slordig en verstrooid, ‘Woudseweg’ genoemd,
en daar ook op gezocht. Die kon ik natuurlijk niet vinden. Maar de WoudsTeRweg
bestaat nog wel degelijk.
Afgelopen woensdag reed ik er vanaf station Heerenveen heen op
de OV-fiets. De Woudsterweg lijkt nog redelijk op de weg die Mankes 113 jaar
geleden geschilderd heeft. De bomen staan er nog, al zijn het andere dan toen. Ik
heb vermoedelijk - heel bijzonder na
zo’n lange tijd - de plek nog kunnen vinden waar Mankes gestaan heeft met zijn schetsboek,
in een flauwe bocht bij een waterplas. Maar daarvandaan zie je nu die bomenrij
niet goed meer, want er staat een rijtje moderne bungalows in de weg. Mijn
veronderstelling over nieuwbouw op die plek klopte uiteindelijk toch.
‘Mankes werkte in een tijd vol maatschappelijke
tegenstellingen en oorlogsdreiging’, staat in de inleiding op de Arnhemse
tentoonstelling ‘Verstilling en strijd.' In zo’n tijd leven we nu ook met
z’n allen, in een tot op het bot versplinterde maatschappij, met dag-in,
dag-uit haatzaaierij en oorlogshitserij in de al dan niet sociale media. Haal
vooral een noodpakket in huis, waarmee je de leverancier 500 euro rijker maakt
en Poetins kernbommen zult kunnen overleven; het is nog niet te laat!
Het alom om zich heen grijpende gevoel van ontreddering zou er
heel goed de oorzaak van kunnen zijn dat het werk van Mankes anno 2025 weer zo
sterk in de belangstelling staat. Je kunt noch kunstenaars, noch museumbezoekers
onder het schedeldak kijken. Maar ik voor mij verlang de laatste tijd sterk naar
ouderwetse gebroken-geweertjes retoriek, hoe naïef ook, en zelfs bijna naar
heroprichting van de PSP (de Pacifistisch Socialistische Partij, 1957-1991, in
dat laatste jaar opgegaan in GroenLinks).
Drie portretten: Jan Mankes zelf, zonder en met uil (1918,
resp. 1911) en de Theeschenkster (1915),
Mankes vrouw, Anne Zernike (1887-1972).
Zij was de eerste vrouwelijke predikant van Nederland
(en tussen haakjes de zus
van Frits Zernike die in 1953 de Nobelprijs voor natuurkunde won).
Jan en Anne trouwden in 1915. Het echtpaar
vestigde zich in Den Haag, maar verhuisde snel naar Eerbeek. Mankes
zocht in het Veluwse
landschap inspiratie voor zijn schilderwerk, en genezing van
tuberculose.
Uitzicht uit het atelier in Eerbeek (1917) en Avondlandschap
te Eerbeek (1918)
De Spaanse griep van 1918, waar vrijwel niemand aan ontkwam,
deed geen goed aan Mankes’ gezondheidstoestand. Hij raakte gekluisterd aan
huis, met het afgebeelde uitzicht, en werd bedlegerig. In 1920 overleed hij, op
30-jarige leeftijd.
Op de tentoonstelling in Heerenveen is werk geëxposeerd uit
Mankes’ periode in De Knipe, 1909-1915. Op de ca. 100 jaar oude foto links,
door mij overgefotografeerd op de tentoonstelling, is zijn ouderlijk huis te
zien, het 2e huis van links. Die woning stond bij het punt waar de Woudsterweg de Schoterlandse
Compagnonsvaart kruiste.
Die vaart liep ooit van Heerenveen via De Knipe, Bontebok en
Jubbega naar Hoornsterzwaag. Het ca. 4 km lange gedeelte Heerenveen – De Knipe
is in de 60’s gedempt en veranderd in de weg waarover ik hier gekomen ben. De
brug is er dus ook niet meer, en ook het huis van de familie Mankes heb ik niet
meer kunnen vinden in de buurt.
Rechts: Moeder achter het huis (1914)
Mijn museum-top-5 werd op deze dubbeltentoonstelling een top-8,
niet in nummervolgorde.
In Belvédère merk ik dat Omrop Fryslân de drukte in dat
museum niet overdreven heeft. Het museumrestaurant is gesloten voor de
wandelaars, de niet-museumbezoekers die er normaliter ook welkom zijn. Ik was
in 2008 al eens te voet in Oranjewoud, in een geliefde omgeving voor
wandelaars.
Bovendien is er nog tijd genoeg voor: zowel in Arnhem als
Oranjewoud is Jan Mankes nog aanwezig tot en met zondag 22 juni 2025.
FHM
23 maart 2025
Er geweest: Arnhem woensdag 26 februari en Oranjewoud woensdag 19 maart 2025
