Trolleybus en reizigerskolder (Frans Mensonides; november 1996; in de reeks "Drie
bijzondere stadsdiensten")
Natuurgekte in "Nationaal Park De Hoge Veluwe" (in "Vakantieplakboek"; zomer 1997)
Nieuwe trolley voor Arnhem (Roland van Duin, maart 1998)
Driel en Meinerswijk (Frans Mensonides; augustus 1999, in de reeks "Bussen langs de Rijn")
Uitbreiding trolleynet in Arnhem Rijkerswoerd (Frans Mensonides, augustus 1999)
Deze maand vieren Arnhem en de
trolleybus hun gouden huwelijksfeest.
Een probleemhuwelijk, zeker de laatste
jaren, toen de kinderen de deur uit
waren. De echtverbintenis tussen de
stad en de door elektriciteit
voortgedreven bus heeft vaak aan een zijden draadje gehangen, in plaats van aan een koperen
(woordspeling, de Digitale reiziger onwaardig). Oorzaak: geld, zoals in de meeste huwelijken.
De bus-met-bovenleiding is zowel in aanleg als exploitatie ietsje duurder dan zijn Diesel slurpende soortgenoot. De rijksoverheid wenst met dit feit geen rekening te houden; bij een rit per trolleybus wordt niet meer geld bijgepast dan bij één met een gewone bus. Dit ondanks het feit dat de trolleys zowel door de passagiers als de overige verkeersdeelnemers erg worden gewaardeerd om hun geruisloosheid en geringe luchtvervuiling.
Daarmee zijn alle voordelen van de huidige Arnhemse trolleybus wel opgesomd. Trolleylijnen zijn verder doodnormale stadsbuslijnen. Met alle onhebbelijkheden van dien: traagheid, vertraging, kromme lijnvoering en om de 250 meter een stopplaats, wat fijn is als je bij regen naar een halte moet lopen, maar stierlijk vervelend als je al in de bus zit.
De gemeente Arnhem, of liever: het KAN (Knooppunt Arnhem - Nijmegen, een regionaal samenwerkingsverband) is de laatste jaren langzamerhand tot het besef gekomen, dat de trolley alleen gered kan worden met een flinke injectie kwaliteit, dat in OV-land zo schaarse goed.
Vandaar het plan Trolley 2000. De
trolleybus wordt opgewaardeerd tot
hoogwaardig openbaar vervoer.
Arnhem, met zijn 130.000 inwoners,
spiegelt zich graag aan de grote steden,
waar de tram de hoofd-vervoersassen
bedient. De trolley zal de "tram van
Arnhem" worden (hopelijk met een
hogere snelheid dan in Rotterdam, Den
Haag en Amsterdam).
Er komen doorstromingsmaatregelen (die in de grote steden ook niet werken). Lijnen zullen gestrekt worden; ook is het afgelopen met die dubbele dwarreleindpunten, zoals Immerloo / 't Duifje en Presikhaaf / Elsweide. Verder wordt er een groot aantal slechtgebruikte haltes opgedoekt.
Tenslotte wordt het materieel gemoderniseerd. De huidige 45 standaardbussen maken plaats voor gelede exemplaren. In 2010 moeten er 35 gelede trolleys rijden. Tien exemplaren zijn al in gebruik genomen; een vervolgserie wordt ontwikkeld in nauwe samenwerking met het stadsvervoerbedrijf van de Duitse stad Solingen.
Enkele onrendabele stukken trolleynet zijn de laatste jaren gesneuveld. Dat geldt voor het traject naar Hoogkamp en de route door Malburgen-West (Gelderse Rooslaan). Dit verlies wordt gecompenseerd door de elektrificatie van lijn 7 naar Rijkerswoerd. Op zondag 4 september 1999 werd dit traject geopend.
Voor de eerste jaren van de volgende eeuw heeft KAN nog meer in petto. De wijk Driel-Oost (te realiseren ten westen van de spoorbaan Arnhem-Nijmegen) krijgt hoogstwaarschijnlijk een trolleyverbinding. Ook de randgemeenten Westervoort en Huissen staan op de nominatie voor aansluiting op "Trolley 2000". KAN wacht echter het resultaat af van een lightrail-studie, dus dan weet je het wel!
De dieselbus blijft in en om Arnhem de dunnere lijnen bedienen. Daarnaast wordt op 1 januari 2000 de Servicebus geïntroduceerd, deels betaald uit het WVG-budget.
Een driebussensysteem, waar hebben wij dat eerder zien mislukken? In Dordrecht, waar de "tricolore" in 1997 met veel bombarie van start ging om nog geen jaar later roemloos te eindigen in dieprode cijfers. In Dordrecht reed een half dozijn servicelijnen; Arnhem begint voorzichtig met één lijn; heel verstandig.
Trolley 2000 krijgt tot het jaar 2006 de tijd om zich te bewijzen. Dan moeten de tekorten weggewerkt zijn. Tot die tijd blijft Arnhem in ieder geval nog trolleystad.
Op maandag 13 september spoor ik naar Arnhem om poolshoogte te nemen. Mijn laatste bezoek aan deze stad dateert van maandag 3 augustus 1999, de warmste dag van een prachtige zomer, toen ik Driel en Meinerswijk deed. Vandaag, zes weken later, is het niet eens veel koeler. Wel zitten we op de grens van zomer en herfst. De temperatuur is zomers, maar de bladeren beginnen al te vallen en boven de Rijnvalleien hangt een herfstige nevel.
Wanneer begint de herfst? Volgens de succesagenda nog altijd op de 23e september. De meteorologen laten hem op 1 september beginnen; dat rekent makkelijker. We zitten dus, vandaag op de 13e, tussen stoel en tafel. Vervelend, dat zelfs op de meest simpele vragen geen antwoord mogelijk is.
***
Bij het informatieloket van Connexxion-ex Oostnet, koop ik een dienstregeling. De eerste blik daarin leert me al, dat "Trolley 2000" nog niet is ingegaan. Presikhaaf en Elsweide staan nog broederlijk onder elkaar in tabel 5; bovendien is het aantal haltes per lijn nog bijna ontelbaar.
Het wordt me duidelijk, dat "Trolley 2000" gefaseerd wordt ingevoerd. Lijn 7 naar Rijkerswoerd is de eerste fase. Deze lijn telt slechts 16 haltes op een traject van ruim 7 kilometer, dat volgens dienstregeling wordt afgelegd in 14 minuten. Het komt neer op een zeer respectabele gemiddelde snelheid van 30 km/uur, waar ze met name bij de Amsterdamse tram jaloers naar zullen kijken.
Even na elf uur neem ik de trolley naar Rijkerswoerd. Slechts vijf mensen volgen mijn voorbeeld; een stille maandagmorgen.
Op lijn 7 geldt een "open instapregime".
Dit wil zeggen, dat passagiers die in het
bezit zijn van een geldig plaatsbewijs,
door alle drie de deuren mogen
instappen. Ooit mocht dat in alle
Nederlandse gelede bussen, maar het
werd afgeschaft omdat het
zwartrijpercentage flink steeg. Als
Arnhem ooit nog geld wil verdienen aan
"Trolley 2000", dan lijkt het open
instapregime me geen verstandige
maatregel, al zijn de Gelderlanders
misschien wat minder verdorven dan
hun Randstedelijke landgenoten.
Na vertrek van het stationsplein gaan we meteen richting Rijn. Vanaf de Nelson Mandelabrug hebben we uitzicht over de Rijn en Meinerswijk. Het is nevelig boven de uiterwaarden.
Lijn 7 deelt de eerste twee kilometer van zijn route met nr. 9 naar De Laar-West. Bij het transferium Gelredome (waar ook vandaag weer geen honderden auto's staan) begint het nieuwe trolleytraject. Lijn 7 maakt dus geen gebruik van de bestaande bovenleiding in de wijk Malburgen-West, die ooit werd bereden door lijn 5. Men heeft gekozen voor een meer gestrekte route.
De gelede trolleybus (nummer 204, voor de statistici) is wel comfortabel, maar de achterbak (of hoe heet zo'n ding) hotst stevig op en neer bij elke oneffenheid in de weg.
Bij Winkelcentrum Kronenburg, het hart van Arnhem-Zuid, stapt niemand in of uit. We rijden Rijkerswoerd binnen, een wijk die ik al in juni op de foto heb gezet. Vandaag hebben de foto's in dit polderland te lijden van mist. Daarom begon dit artikel met alvast een plaatje van het hooggelegen "De Hoge Veluwe", waarover straks meer.
Ik stap uit bij de halte Den Uylsingel. De rit heeft niet langer geduurd dan twaalf minuten. Rijkerswoerd is een modern vormgegeven wijk, die het in architectonisch opzicht met ruime afstand wint van die getto's-in-wording rond Den Haag. Je merkt wel, dat er hier in het oosten wat meer ruimte is. Scholen staan opgesteld rond een speelplaats van ruim een hectare. Om de hoek zie ik een opmerkelijk huis met een geometrische figuur op het dak. Het is, zo op het oog geschat, geen parallellepipedum (zeg ik tot geruststelling van Erica Kouwenhoven, die vindt dat er te veel moeilijke woorden in De digitale reiziger staan. Het woord parallellepipedum staat in mijn spellingcorrector én in Van Dale, die een uitvoerige definitie geeft van zo'n lichaam (terwijl een plaatje toch simpeler zou zijn) en vervolgens opmerkt dat je het ook een blok mag noemen ).
Op de Gerbrandyweg stap ik in bus 7 naar het station. Het is de tweede halte van de lijn; het eindpunt bewaar ik tot vanmiddag. Op het punt waar lijn 7 en lijn 9 samenvloeien, wordt gewerkt aan de bovenleiding. We slalommen om een hoogwerker heen. Arnhem telt ruim 50 kilometer bovenleiding; twaalf mannen hebben een volledige dagtaak aan het onderhoud.
Deze keer doet de bus exact een kwartier over zijn rit. Het is ook wat drukker geworden; we hebben een dozijn mensen aan boord. Tussen de spitsen in wordt op lijn 7 een kwartierdienst gereden. Er zijn dan slechts drie bussen nodig om de hele lijn te exploiteren, wat lekker goedkoop is. Als het passagierstal nog wat aantrekt, dan wordt dit beslist een winstgevend lijntje.
Jachtslot St. Hubertus
Bij het station stap ik dus over op lijn 2. We rijden door Hoogkamp, dat tot 1995 nog was aangesloten op het trolleynet. Een dieselbus onder een trolleydraad. Deze wijk past niet in het Trolley 2000-concept. Binnenkort wordt de bovenleiding verwijderd.
Hoogkamp doet zijn naam veel eer aan. Eén van de redenen voor invoering van de trolleybus was indertijd de vinnige acceleratie heuvelop, die goed van pas kwam in de noordelijke stadswijken. De activiteit van de trolley verplaatst zich nu steeds meer naar het laagland in het zuiden; straks zijn Geitenkamp en Cranevelt nog de enige hoge eindpunten.
We rijden dezelfde route als lijn 12: door het deftige wijkje Menthenberg en langs de arbeidershuisjes van Casa Nova.
Tien minuten later ben ik al in het
nationale park. Ik neem de witte
fiets, op de plaats waar ik hem in
1997 achterliet, overvallen door
een zware regenbui. Ik ben van
plan het hele rondje te maken:
jachtslot Hubertus, restaurant De
Koperen Kop en daarna weer
terug naar Schaarsbergen, een
kilometer of 35. Het is heet; de
zon staat te branden boven het
gras, dat zo geel is als hooi. Hier
en daar, bij wijze van contrast,
flinke paarse plukken hei ertussen;
de natuurbeschermers hebben hun
heilswerk ook dit jaar weer
volbracht.
Ik heb me in het verleden wel eens satirisch uitgelaten over dit natuurreservaat van 50 km2, in het hart van een vervuild en verloederd land, maar vandaag onderga ik het als een toevluchtsoord. Het komt door de stilte. Ondanks het mooie weer zie ik maar een handjevol mensen op de paden. Veel jonggehuwden zonder kinderen en veel kwieke zestigers. Nederland werkt; ik niet, ik ben een halve rentenier; met niets of niemand heb ik te maken; ik fiets in een reservaat.
***
Na een bezoek aan restaurant de Koperen Kop en het onlangs gerenoveerde bezoekerscentrum aanvaard ik de terugtocht naar de uitgang Schaarsbergen. Nu is het toch echt afgelopen met het zomerweer. Een briesje is opgestoken; cumulonimbuswolken (sorry, Erica) beginnen zich te verzamelen.
Jammer, dat de tocht voorbij is. "Schaarsbergen 1,1", zegt de laatste paddestoel. Nog is het niet te laat om een omweg in te lassen, maar dat is valsspelen. Eén bocht nog, en de fietsenstandplaats komt in zicht. Wanneer begint de herfst? Op DIT moment, beslis ik, terwijl ik de fiets aan de haak hang.
- Kut, dat ik nog geen OV heb. Ik ga naast iemand zitten met OV. Ik ga gewoon naast iemand
met OV zitten en dan reis ik op zijn OV. Dan ga ik voor half van de prijs.
- Ha, ha, ha. Hoor dan. "Half van de prijs", zegt hij! Ja, hoor!
- Ja, kanker, weet ik veel, hoe zeg je dat?
- Nee jongen, wat je moet doen: je gaat gewoon naar het loket. Je vraagt gewoon zo'n kaartje.
- En dan zeker midden in de nacht thuiskomen.
- Nee je neemt dus die ene trein naar Nijmegen en dan stap je in Ede-Wageningen over op die
andere trein op dat andere perron. Dan ben je om halfeen thuis.
- Ik baal best wel als een stekker. Dat mens lult: "nee, dat regel ik allemaal voor jullie". Blijkt
dat er helemaal geen reet geregeld is. Zeventig, dat kan ik niet betalen!
- Ze denken zeker dat je miljonair bent.
- Dat ben ik ook.
- Maar heb je nou dat shit al gegeven? Aan dat wijf van de receptie?
- Dat wat?
- Nee, gewoon, je declaratiesheet. En heb je nou dat sterrenabonnement al bij dat mens ingeleverd?
- En als ik nou eens via Duivendrecht ga en dan in Utrecht overstap?
- Nee, lul. Maar luister nou. Ik kan het ook nog via mijn vader spelen. Die heeft nog 235 bij
[onverstaanbare naam]. Ik speel het wel via mijn vader.
- Zo, héé. Hij wel!
Wat ergerlijk, ik begrijp hier echt geen bliksem van! Nijmegen, Duivendrecht, Ede-Wageningen, waar moet dat heen? Hoe moet ik daar nou een samenhangend verhaal van
maken? Ik geef de moed op, en probeer er niet meer naar te luisteren.
Deze keer ga ik helemaal door tot het eindpunt. De keerlus bestaat uit een soort parasol, waaraan de bovenleiding is bevestigd. Het is een aardige vondst, maar op de foto's komt de constructie niet goed uit de verf. In de loop van de dag is de heiigheid toegenomen.
Op de terugreis stapt bijna niemand in of uit. Ook niet bij Gelredome. Het transferium geeft dezelfde aanblik als dat in Leiden: alleen rond de MacDonald zijn een paar auto's te zien. Bij het hamburgerrestaurant staat een metershoge reclamezuil met logo. Sinds kort weet ik, dank zij Erica, dat zo'n zuil een zeurpaal heet, omdat jonge kinderen bij het passeren ervan plotseling om voedsel beginnen te schreeuwen.
De bus ontwikkelt een flinke snelheid; met zo'n 70 kilometer per uur suizen we over de Mandelabrug. Ik zit voorin en zie de bovenleiding heen en weer gezwiept worden door de nadere trolleybeugel.
Deze rit gaat in de nieuwe recordtijd van 12 minuten; van begin tot eindpunt. Over de snelheid van Trolley 2000 hoeven we ons in ieder geval geen zorgen te maken.
Frans Mensonides
17 september 1999