De digitale reiziger presenteert:

Langs lange lijnen: NZH / ZWN lijn 90

Inleiding

Katwijk

Noordwijk

Tulpen kijken

In kort bestek

De Cijfers

ZWN/NZH-bus 90, die beide Hollandse provinciehoofdsteden verbindt, is een grensgeval als het om lange lijnen gaat. De rit van Den Haag naar Haarlem duurt exact 2 uur (in de avondspits 5 minuten langer); op de terugweg doet de bus, met de passaatwind in de rug, niet langer dan 1 uur 59 over zijn tocht van 54 kilometer.

De week na Pasen zijn de omstandigheden ideaal voor een rit over de geestgronden. Bijna alle bolgewassen staan in bloei en de bus zal wel vol zitten met enthousiast ohhhh en ahhhh roepende toeristen. Voorts is de paasvakantie één van de verworven mensenrechten die onder paars zonder pardon geschrapt zijn. De scholen zijn dinsdag dus meteen weer begonnen. Het afluisteren van scholierengesprekken in bussen heeft al eerder in de reeks "Langs lange lijnen" geleid tot spannende en boeiende artikelen. Op pad dus!

Een rit door de Hollandse duinen levert een fraaie staalkaart van wat er zoal mis kan zijn met openbaar vervoer. Het vervoersgebied van lijn 90 omvat (Den Haag, Heemstede en Haarlem niet meegerekend) een streek met in totaal ruim 100.000 inwoners, waaronder een aanzienlijk aantal forenzen. Verder is het duingebied rijk aan toeristische attracties, psychiatrische ziekenhuizen en congrescentra. Het vraagt om hoogwaardig openbaar vervoer, maar de praktijk is dat nogal wat woonwijken en "attractiepunten" een niet al te snelle en frequente verbinding hebben met het dichtstbijzijnde NS station, in veel gevallen Leiden Centraal.

In de tijd dat ik secretaris was van ROVER-Leiden, viel een gedeelte van lijn 90, het stuk tussen Katwijk en De Zilk, "onder mij". Met lijn 90 heb ik nooit erg veel problemen gehad; des te meer met de vele zijlijnen. Lezers uit de Bollenstreek zullen zich de verbitterde strijd rond het busje naar psychiatrisch ziekenhuis Langeveld nog goed herinneren. Ik heb de kroniek voor u opgeduikeld uit de archieven.

De digitale reiziger besteedde al eerder aandacht aan het openbaar vervoer achter de duinen. In de zomer van 1996 fietste DDR naar Noordwijk om daar te filosoferen over de haalbaarheid van de Rijn- Gouwetram (Katwijk / Noordwijk - Leiden - Alphen a/d Rijn - Gouda). In de herfst van dat jaar bereisden wij alle toen geïntroduceerde Interliners en constateerden we dat de forenzen op het traject Den Haag - Noordwijk des duivels waren over de tariefsverhoging die verbonden was aan de komst van de blauwgroene streep. Protesten van forenzen leidden enkele maanden later tot een ministeriele berisping: ZWN, verantwoordelijk voor de exploitatie van dit traject, had de tarieven ten onrechte verhoogd en moest de forenzen schadeloos stellen. ZWN ontving de "Flapdrol van de maand" van De digitale reiziger.

Gespreksstof voldoende, al met al, voor onderweg. We zullen ons humeur er niet door laten verpesten.

Katwijk

De bus is stokoud en de reizigers worden gezellig door elkaar geschud. De route van lijn 90 is wat gestroomlijnd. Vroeger draaide de bus een rondje om het flatgebouw "de zwarte madonna" en reed hij langs het Malieveld naar het provinciehuis. Dat leverde in de avondspits vaak meteen al tien minuten vertraging op. Nu gaan we vanaf het busplatform meteen linksaf. We sparen daardoor een hoop tijd. De eerste halte, Mauvestraat, ligt op loopafstand van de provinciale towers.

Ik moet aan het eind van de middag in Utrecht zijn, bij een voorlichtingsbijeenkomst van de niversiteit, en verwacht daar een hoop informatiemateriaal te kunnen scoren. Daarom heb ik mijn aktetas maar meegenomen. Dit heeft als bijkomend voordeel dat ik eruit zie als iemand die iets nuttigs gaat doen. Ik voel me daardoor wat meer betrokken bij het arbeidsproces. "De digitale reiziger werkt vandaag in de buitendienst", zei ik tot mijzelf toen ik vanmorgen de deur achter me dichttrok. De vrouw die instapt bij Kerkehout is echt belangrijk: zij draagt niet alleen een aktetas, maar ook een zonnebril. Bovendien is zij gehuld in de tijgervellen die maar niet uit de mode willen raken.

Op de Rijksstraatweg tussen den Haag en Wassenaar trekt ook de streekbus profijt van de vrije busbanen die zijn aangelegd voor de Interliner en voor de spitsbussen van Den Haag naar Noordwijk, Leiderdorp en Oegstgeest. Zo komt het dat de v. Oldebarneveldtweg bereikt wordt in de recordtijd van 16 minuten. Helaas laat nu lijn 43 op zich wachten; we moeten wel zes minuten wachten voordat hij aan komt rijden.

"Oewij gaan lekker oeweg in het oeweekend" hoor ik een Katwijkse deeltijdwerkster zeggen. Een ambtenaar van Buitenlandse zaken, bij wie een paar zekeringen waren doorgeslagen, stelde enkele jaren geleden voor, alle mensen die "kwartje" uitspraken als "koewartje", te beschouwen als illegale buitenlander. Gelukkig heeft dit idee geen navolging ondervonden, anders had de bevolking van Katwijk massaal in zee gedreven moeten worden.

Tussen Wassenaar en Katwijk ligt het "Marinevliegkamp Valkenburg". De regio Leiden kijkt al enige tijd verlekkerd naar dit stuk weiland; het zou ruimte kunnen bieden aan 8000 woningen. Nee, zegt de regering, Hare Majesteit de Koningin moet toch wel een vliegveldje in haar achtertuin hebben; Ypenburg is ook al gesloten. Niks, woningen! Te vrezen valt dat de Rijn- en Gouwetram, als hij er ooit komt, dus over Rijnsburg zal gaan rijden, aan de andere kant van de Rijn. Via dezelfde kronkelstraatjes waar de blauwe tram rond 1959 zulke grote vertragingen opliep dat iedereen riep om zijn opheffing en om de komst van de grijze bus. Wat innovatie heet, is vaak niets anders dan ouwe wijn in nog veel oudere zakken. Ik hoor niet zo gek veel meer van die tram, de laatste tijd. Let wel: ik stel het vast; ik beklaag me er niet over. (Deze alinea schreef ik eergisteren; volgens de laatste berichten is het kabinet nu "om" en komen er toch woningen op het vliegveldterrein).

De chauffeur heeft een fetisjisme voor stoepranden. Dit zou opgemaakt kunnen worden uit het feit dat hij geen gelegenheid laat voorbijgaan om er met zijn achterwielen tegenaan te rijden. Bonk. De reizigers op de achterbank maken maar weer eens een vrolijk hupje van plezier. Sommige mensen moet je geen auto van de zaak geven. Met zijn privéauto kijkt de chauffeur vast wel beter uit. We draaien het Vuurbaakplein op. Bonk. De bus arriveert 4 minuten te laat. Het afsnijden van de hoeken heeft niet geholpen.

De weerman heeft gisterenavond niet overdreven toen hij stormachtige wind voorspelde voor de kuststreek. Op de boulevard, waar het aantal wandelaars op de vingers van een hand te tellen is, knarst het zand me tussen de kiezen. Achter de boulevard is een wijkje met vissershuizen waar de wind iets minder gemeen blaast. Katwijk telt ruim 40.000 inwoners en is daarmee de grootste plaats op het traject tussen Den Haag en Haarlem. Gemeten naar aantal inwoners is Katwijk nummer 5 op de lijst van gemeenten zonder NS-station. De verbindingen met het achterland zijn matig. Een ritje naar Leiden Centraal vanuit Katwijk van Zee kost bijna een halfuur voor een afstand van hemelsbreed 7,5 kilometer. De bussen, ZWN 31 en 41, hebben een belabberde aansluiting op de Intercities en sneltreinen. Alleen in de spits worden een paar snelle ritten gereden via Valkenburg. Vanuit de grote nieuwbouwwijk Katwijk-Rijnsoever, is Leiden slechts eens per uur bereikbaar. Een ritje naar Den Haag, waar vele Katwijkers hun boterham verdienen, neemt drie kwartier in beslag, op een rustige morgen, zonder files. Hoogwaardig openbaar vervoer, schrijf er nog maar weer eens een nota over. Papier is geduldig en er zijn nog genoeg bossen op de wereld voor de papierproductie.

Noordwijk

De chauffeur weigert een meisje door de voordeur uit te laten stappen en wijst zonder iets te zeggen naar achteren. We passeren Space Expo. Bij de v.d. Berghstichting hijst een geestelijk gehandicapte vrouw met een looprek zich de bus binnen. Zij begint tegen de chauffeur te praten. Die is hier niet van gediend, maar geestelijk gehandicapten hebben de eigenschap, zulke dingen niet op te merken. In het spiegeltje zie ik de mondhoeken van de chauffeur, die regelrecht naar de aardkern wijzen. Ik kan niet begrijpen waarom je van dit beroep zo ontiechelijk zaggerijneg wordt. Aan de onregelmatige werkuren kan het niet liggen. Waar kantoor- en winkelbedienden tegenwoordig liefst dag en nacht beschikbaar moeten zijn, heeft de busbestuurder, na al die bezuinigingsronden, praktisch een 9 tot 5 baan. Je kunt je verkijken op beroepen. Zo zijn er mensen die mij benijden om het feit dat ik met computers werk. Geloof me, daar word je met recht zaggerijneg van. Meelezende chauffeurs (zijn die er?) moeten maar eens uitleggen waarom hun beroep zo vervelend is. Dat het aan de reiziger ligt, wil ik niet horen. Het zal wel aan de bazen liggen.

"Ik heb me eigen genaaid", hoor ik een scholier zeggen; "ik heb het herkansingsformulier vergeten in te leveren. Nu moet ik het hele jaar overdoen".

In Noordwijk is het niet veel warmer dan in Katwijk. Daar ik behoor tot de winterharde rassen (van Friese afkomst, wat wil je nog meer), drink ik mijn koffie op een terrasje.

Na een halfuurtje rondgedoold te hebben rond het verlaten Vuurtorenplein, neem ik de bus van 13.55 richting Haarlem. Deze keer komt er een ZWN-bus voorrijden. Lijn 90 is een coproductie van NZH en ZWN; samenwerking in het openbaar vervoer blijkt onder uitzonderlijke omstandigheden toch wel te kunnen.

Tulpen kijken

Roozen blijkt zelf geen page te hebben op het WWW, maar een zoektocht bij Altavista leverde me toch enkele tientallen vermeldingen op, voornamelijk op Japanse sites. Het schijnt dat er in Japan en de USA duizenden mensen in de veronderstelling leven dat zij het wereldvermaarde Keukenhof bezocht hebben, terwijl zij in werkelijkheid niet verder gekomen zijn dan de Vogelenzangse Roozen-tuin. Ik kan me wel indenken hoe zoiets in zijn werk gaat. Je organiseert voor een groep Japanners of Amerikanen een "zie Holland in 36 uur" - vakantie. Dat moet kunnen, denk je, anderhalf etmaal: klein landje. Zeker als je de nacht blijft doorrijden. Dan komen de tegenvallers: je staat in een file bij de Coentunnel, je staat in een file bij de Lekburg Vianen en je loopt in Marken wat vertraging op bij het kopen van souvenirs. Achterstand op je tijdschema. Geen nood, zeg je tegen de chauffeur van de touringcar: we slaan de Keukenhof over, maar in plaats daarvan striets jij gauw even naar Roozen in Vogelenzang. Daar douwen we ze in een half uur tijd door die tuin heen; hebben ze toch tullepe gezien en liggen we straks in Kinderdijk weer helemaal op schema. Maken we!

In Noordwijkerhout zie ik op de Brink niets dat zou kunnen dienen tot het vervoeren van mensen. Ik mag dus aannemen dat er nog steeds geen openbaar vervoer rijdt naar het Langeveld. Vaag herinner ik me, dat het ziekenhuis de ritten nu op eigen kosten laat uitvoeren door een taxibedrijf. Een paar jaar geleden was de Brink een openbaar vervoerknooppunt waar elk half uur vier tot zes bussen bijeenkwamen. NZH-lijn 60 (Noordwijkerhout Brink - Leiden Centraal via Voorhout) is vorig jaar ontsnapt aan inkorting tot station Voorhout. Het bleek dat de planologen geen rekening hadden gehouden met een keerpunt voor bussen bij het genoemde station. Daarom rijdt lijn 60, min of meer noodgedwongen, nog steeds door naar Leiden.

Ten noorden van Noordwijkerhout, rond het dorpje De Zilk, ligt het zwaartepunt van de bollenteelt. Vanuit de bus poog ik de gekleurde velden te fotograferen. Langs de weg staan opmerkelijke abritjes. Ik heb er geen foto van, dus zal ze proberen te beschrijven. Ze bestaan uit een stuk gietijzer dat is gesmeed tot een krappe tweezitsbank. De rug van het bankje is gebogen tot een soort huif, waaronder je bij niet al te harde regen en wind enige beschutting vindt. In de zijwanden van het bankje zijn 7 kijkgaten aangebracht, waardoor de reiziger de bus kan zien aankomen. Enkele jaren geleden stond de hele Bollenstreek vol met deze wonderlijke bouwsels, maar de meeste zijn nu vervangen door de standaard glazen reclamehokjes.

De Zilkers hebben de keuze tussen de dure Interliner en de goedkope streekbus. Velen hebben gekozen voor de auto. Misschien zal de opening van het station Hillegom (al vele malen gepland en uitgesteld) de Zilkers opnieuw winnen voor het OV. Het station ligt feitelijk dichter bij De Zilk dan bij Hillegom; een krappe kilometer.

Bij het landgoed Tiltenberg, een naam die altijd weer mijn lachlust wekt, passeren wij de provinciegrens tussen Zuid- en Noordholland. Een kilometer voorbij het dorp Vogelenzang ligt de tuin van Roozen. Als ik aankom, staan er vijf touringcars op het parkeerterrein. Je mag van een rustige middag spreken: ik heb in de bollentijd wel eens gezien dat het complete terrein volstond en er op de smalle Vogelenzangseweg een complete file was ontstaan.

Roozen is er wel achter. Koopmansgeest tiert op de geestgronden even welig als tulpen en hyacinten. Na twee gulden entree betaald te hebben, krijgt de bezoeker onmiddellijk een in 6 talen gestelde bestellijst in de handen gedrukt. De bloemperken in de tuin zijn voorzien van nummers. Je noteert simpelweg het nummer en het aantal bollen dat je wenst te ontvangen. Als er aan het eind van de middag voor minstens 50 gulden op je lijst staat, mag je hem van adres voorzien en inleveren. In de herfst krijg je dan de bestelde bloembollen rechtstreeks van de kweker toegezonden, waar ter wereld je ook woont.

Ik loop rond door de tuin en maak foto's van mensen die foto's maken. Met name de miniatuurmolen, midden in het park, is in trek. Op de achtergrond zie ik over de spoorbaan Haarlem - Leiden Lovers' Bollenexpresse rijden, drie wagens met twee locs. Ik heb er nog steeds geen benul van, hoe de dienstregeling van deze expresse in elkaar steekt. De Website van Lovers loopt een jaar achter. Ik zal ze maar eens bellen. Alleen een station "Vogelenzang - Roozen" ontbreekt er nog aan.

Een Amerikaanse zeventiger, gekleed in een sportieve driekwartbroek, loopt kris-kras de hele tuin door en staat bij elk bloemperk stil om de bestellingen te noteren. Je hebt een zekere overmoed nodig, zeurt mijn pessimistische ik, om bloemen te bestellen die je pas volgend jaar tot bloei ziet komen. Noem het een investering in de toekomst. Het lijstje van de Amerikaan is al bijna vol. Er staat voor honderden guldens aan bollen op. Ik hoop dat zijn vrouw, die al klaar is met haar rondwandeling, hem straks tegen zichzelf in bescherming neemt en de helft van zijn bestelling schrapt. Anders schrikt de man zich in november wezenloos als er een verhuiskist vol bloembollen bij hem bezorgd wordt. Hoe kan hij die allemaal kwijt op zijn balkon van 3 bij 10 voet?

Twee Engels dames krabben met hun schoenen in de grond van een tulpenbed. "It is just sand. How can this soil be so fertible?". Een kritische vrouw. Zij kijkt alsof zij Roozen niet vertrouwt en slachtoffer dreigt te worden van een goedkope Hollandse truuk. "It's so beautiful" zegt haar reisgezel. Maar de eerste vrouw blijft sceptisch kijken. In haar tuin zullen ze wel snel verwelken, of helemaal niet opkomen. Het valt me nog mee, dat zij niet vijf kilo geestgrond in een plastic tas schept, voor thuis. Een gat in Roozens tuin? Of in zijn markt? Genuine Dutch geest, from The Singing Of Birds. Zou Gardeners World, het saaiste programma van de BBC, hier al geweest zijn?

In een loods worden affreuze souvenirs aan de man gebracht. Veel klompen, molens en mannen met Volendammer drollenvangerbroeken; voor het merendeel uitgevoerd in namaak Delfts blauw. Ze gaan grif van de hand.

In de tien minuten tijd dat ik bij de halte sta te wachten op de bus naar Haarlem, loopt het opeens storm bij Roozen. Wel vijf bussen draaien het parkeerterrein op. Medewerkers van het tuincentrum staan, met wijde vliegveldgebaren, het verkeer te regelen.

In de bus van 15.30 ben ik de allerlaatste instapper. Zonder stoppen rijden we door naar de Dreef in Haarlem. Twee Japanse vrouwen wijzen elkaar met enthousiaste uitroepen op de luxe oude landhuizen in Aerdenhout en in de zuidelijk wijken van Haarlem. Met nog 9 passagiers komen we aan bij Haarlem NS. Eindpunt van een enigszins noodlijdende lijn. Ik heb de afstand Den Haag - Haarlem afgelegd in precies 117 minuten; drie minuten te weinig voor een echte lange lijn. Vergeet dit stukje dus maar.

Frans Mensonides
19 april 1998

Naar:

Midnet 107 en 50: Lelystad - Arnhem - Utrecht

NZH 174: Weesp - Haarlem

Hermes 21: Eindhoven - Nijmegen

Midnet 101: Amersfoort - Zwolle

---

lijn 101 (Den Haag - Haarlem) in kort bestek

De cijfers: lijn 90, donderdag 16 april 1998.