De digitale reiziger (150)
MeerPlus in de Zaanstreek: MEER uitgevallen ritten PLUS andere narigheid

Wormer

Na Waterland heeft nu ook de Zaanstreek kennisgemaakt met de zegeningen van EBS. Het door personeelstekort gekwelde bedrijf verzorgde al sinds december 2011 het busvervoer in Waterland (Purmerend, Volendam en omstreken). Per 10 december 2023 heeft EBS ook de aanpalende regio Zaanstreek overgenomen van Connexxion. De Zaanstreek bestaat uit de kernen van de gemeente Zaanstad, plus enkele andere plaatsen, waaronder Wormer en Oostzaan.

In de zomer van 2022 won EBS de – wegens corona uitgestelde – aanbesteding. Hoe ze dat voor elkaar gekregen hebben, met hun zeer matige reputatie, is me een raadsel. In de nieuwe concessie Zaanstreek-Waterland rijden hun bussen onder de naam MeerPlus. De Reguliere streekbuslijnen, naast de R-netlijnen, dragen nu ineens de naam M-net.  

De wittebroodsweken van EBS aan de boorden van de Zaan verliepen desastreus. Het regende klachten. Gerard Slegers, mobiliteitswethouder van de gemeente Zaanstad en bestuurslid van de Vervoerregio Amsterdam, kreeg op 20 december een bundel van 400 mails aangeboden van boze reizigers (zie DIT artikel).

MeerPlus stond de afgelopen weken voor: MEER uitgevallen ritten PLUS veel ander leed. Een greep daaruit: een vloot van ca. 200 bij VDL bestelde elektrische bussen, waarvan er nog geen één geleverd is; chauffeurs die noch de route, noch de Nederlandse taal, noch de gebruiksaanwijzing van hun bus kennen; tekortschietende informatievoorziening, en – waar geen reiziger rouwig om zal zijn – defecte chipkaartlezers in bussen.

De busfabrikant VDL lijkt mede schuldig aan het debacle. Maar dat de elektrische bussen nog niet afgeleverd zijn, is niet zo heel erg, want de oplaadstations aan de Sluispolderweg in Zaandam zijn ook nog niet operationeel.

EBS kan een gigantische boete tegemoet zien van de Vervoerregio, die eerder in de miljoenen gaat lopen dan in de tonnen. Maar of daardoor de prestaties van het bedrijf zullen verbeteren? In Flevoland, waar EBS er ook een potje van maakt, heeft de provincie afgezien van sancties; ‘we moeten nog 12 jaar met elkaar verder’.

NZH in de Zaanstreek, 1998

Ik speelde ramptoeristje, en reisde 3 middagen in de Zaanstreek rond in de kerstvakantie (zal ik maar zeggen; ikzelf heb tegenwoordig 366 dagen vakantie per schrikkeljaar). Mijn reisdagen: zaterdag 23 en vrijdag 29 december 2023 en donderdag 4 januari 2024. Het verslag zal verschijnen in 2 delen.

In de Zaanstreek kun je soms beter wandelen dan de bus nemen. Fotowandelen heb ik dan ook gedaan, urenlang, tussen de buien door. Daarmee heb ik de zuurgraad van dit artikel nog aardig weten te verlagen.

De Zaanstreek is een zeer fotograferenswaardige streek. Vooral die groene Zaanse geveltjes doen het altijd geweldig, of ze nu eeuwenoud zijn of gloednieuw.

Ik ben veel te weinig in de Zaanstreek geweest, de afgelopen decennia. Wel regelmatig er met de trein doorheen gereden, op weg naar mijn werk in Castricum. Dan ga je ook nog eens niet dezelfde route rijden op een vrije dag. 

26 winters geleden al, deed ik de stadsbus in de Zaanstreek, die toen nog gereden werd door NZH. 12 winters geleden kwam ik nog een keer terug voor het toen geïntroduceerde R-net, en dat was alles. Nu een hernieuwde kennismaking.

Het busnet van de Zaanstreek. 
Lijnennetkaart overgenomen van MeerPlus

Berliner

Berliner op de Peperstraat

De dieselbussen waarmee EBS nu rijdt, in afwachting van de elektrieke, zijn door VDL bijeengeschraapt uit binnen– en buitenland. Er toert nu ook een vloot knalgele bussen langs de oevers van de Zaan die net als JFK kunnen zeggen: ‘Ich bin ein Berliner’. Ze reden tot voor kort voor het Berlijnse vervoerbedrijf BVG.

Ze zien er vaak wat afgeleefd en afgejakkerd uit, maar zijn pas 7 jaar oud. Ja, in een metropool als Berlijn draaien stadsbussen tropenjaren, zo te zien. De R-netten die in de Zaanstreek rijden, zijn dubbel zo oud, maar ogen nog nieuwer en frisser. 

De bussen die ik op die 3 middagen wilde nemen, verschenen op één na allemaal aan de halte, waarmee ik spekkoper was. Maar omdat ik toch niet echt ergens heen hoefde, maakte ik vaak ook een keuze aan de hand van de displays op knooppunt-haltes. Dan nam ik de bus die het eerst zou komen, of daadwerkelijk kwam. Die knooppunten zijn o.a. het busstation bij Zaandam NS, dat bij de Vlinder aan de zuidkant van Zaandam en de haltes in het centrum, rond de Peperstraat.

Vanzelfsprekend raadpleegde ik ook onlinebronnen: GoogleMaps en 9292.nl om in te schatten waar ik nog heen zou kunnen met de bus vanuit de buurt waar ik verzeild was geraakt.

Op de middagen dat ik aanwezig was, viel naar mijn schatting tussen 1/5 en 1/4 van de ritten uit. De Orkaan, nieuwssite voor de Zaanstreek, verrichte op vrijdag 5 januari een telling aan de hand van een MeerPlus-app. Men kwam tot de conclusie dat 25 à 30% van de geplande ritten niet gereden werd. Dat valt dus in dezelfde orde van ellende als wat ik constateerde.

Nu is dat percentage ook weer niet zo vreselijk uitzonderlijk. Ik maak nog wel eens gebruik van EBS-lijn 45 (Leiden Centraal – Voorschoten – Leidschendam – Voorburg – Den Haag Centraal), een uitloper van de concessie Haaglanden. Die lijn loopt langs mijn buurtje, de Fortuinwijk in Leiden. Ik heb me aangewend om als ik een bus op die lijn wil nemen, eerst op 9292 op te zoeken of hij werkelijk rijdt.

Naar mijn ervaring vallen op deze lijn echt niet minder dan 1 op de 3 ritten uit. Over vertraging beklaag ik me helemáál niet; je bent al blij als er een EBS-bus komt opdagen.

Dus met andere woorden: Zaanstreek, wén er maar aan!

Op de veelgeplaagde buschauffeurs was tijdens de 9 ritten die ik maakte, niets aan te merken. Ze konden allemaal hun bus besturen. Chagrijnige gezichten heb ik ook niet gezien, hoe veel aanleiding daarvoor ook bestaat, als EBS je werkgever is. Dat dit bedrijf een ernstig personeelstekort heeft, snap ik ook wel. Ook onder de passagiers over het algemeen vrolijke gezichten: HUN bus is toch maar mooi gekomen!

Krommenie 

De Zaanstreek telt 6 stations. Op de foto 3 maal Krommenie-Assendelft en 1 maal (rechtsonder) station Wormerveer.

Op zaterdag 23 december pak ik de trein naar station Krommenie-Assendelft, aan de lijn Amsterdam – Uitgeest.  Tussen 2005 en 2019 ben ik er honderden keren langsgekomen met de IC. Op mijn woonwerkritten tussen Leiden en Castricum kon ik kiezen tussen de route via de Velsertunnel en de Hemtunnel. Ik nam de laatste route, via Zaandam, altijd als er een stremming was op de eerste, via Beverwijk. Soms deed ik de Zaan-variant ook wel voor de nodige variatie, die toch ook al snel ontaardde in een sleur.

Corona maakte daar in maart 2020 abrupt een eind aan; een pandemie heeft ook voordelen. Ik ging thuiswerken, en wist dat te rekken tot mijn vervoegd pensioen in juni 2022. Nog een keer ging ik terug naar Castricum, om afscheid te nemen.

Station Krommenie-Assendelft dateert van 2008. Het verving in dat jaar het oude station met dezelfde naam, dat een halve kilometer meer naar het oosten lag, ter hoogte van de schoorsteen van de linoleumfabriek Forbo. Pas één keer eerder ben ik uitgestapt op Krommenie-Assendelft, toen de trein naar Castricum daar ineens strandde.

Maar ben ik eigenlijk wel eens echt in Krommenie geweest, verder dan het station? Ik denk van niet, hoe ik mijn geheugen ook afgraaf. Dit dorp met 17.100 inwoners stond dus ten onrechte niet op de bucketlist van 10.000-plussers waar ik nog nooit gewandeld heb. Ik zet Krommenie er alsnog bij, en schrap hem straks na mijn wandeling meteen weer.

De Zuiderhoofdstraat en Noorderhoofdstraat, in elkaars verlengde, vormen het monumenten- en winkelhart van deze plaats. Door de verplaatsing is het station iets verder weggeraakt van het dorpshart en terecht gekomen in een nieuwbouwwijk.

Ik loop daarheen door een stelsel van tunnels onder de spoorweg en de snelweg door, en daarna via een wijk die Snuiversbuurt heet. Die is genoemd naar de Snuiver, een oude waterloop. De Snuiver is weer genoemd naar een molen, die in de 18e eeuw maalde voor snuiftabak, en zo is het gekomen. Behalve snuiftabak produceerde Krommenie in vroeger eeuwen ook zeildoek, waarvan de kwaliteit wereldvermaard was.

Het eerste wat ik zie op de Zuiderhoofdstraat is het woord Noorder, op de zaak van Kledingreparatie en stomerij Noorder. Eigenlijk zou er dan ook een winkel Zuider moeten zijn op de Noorderhoofdstraat, maar die zie ik niet.

Ik fotowandel dik anderhalf uur heen en weer op de beide hoofdstraten en door de zijstraten, met naoorlogse woningen die er vaak ook heel aardig uitzien. De hoofdstraten hebben veel Zaanse gevels uit de 17e t/m 19e eeuw, die op de monumentenlijst prijken. Buurten met sfeer!

Op de foto hieronder de Doopsgezinde vermaning uit 1703. Waarom heet een doopsgezinde kerk een vermaning? Precies om de reden die ik zelf al had kunnen bedenken: omdat je er gemaand wordt tot navolging van Christus. En dat manen gebeurt dan door de voorganger, die ‘vermaner’ heet of heette. Met dat typisch Hollandse, vermanende vingertje, denk ik.

Op de collage (rechterfoto op de middelste rij) een andere opvallende kerk, de Nicolaaskerk.

De Zuider- en Noorderhoofdstraat zijn te smal voor busverkeer. Na de wandeling wil ik eindelijk eens beginnen met mijn bus-onderzoek. Ik spied de zijstraten in of ik een halte kan ontwaren. In de Badhuisstraat zie ik er een in de verte. Het is een halte van lijn 69. Volgens de halte-informatie op GoogleMaps zullen de eerstvolgende 3 bussen naar Zaandam gewoon volgens dienstregeling rijden, terwijl de 4e verstek zal laten gaan; hij is ‘geannuleerd’.

De haltevertrekstaat is nog van 2022, maar de elektronische informatie in de abri is up-to-date.

Ik zet de getalletjes over al mijn busritten in de Zaanstreek even in een kadertje, dat gerust kan worden overgeslagen.

Lijn 69 rijdt, als bijna alle M-netbussen, elk halfuur. Als je deze bus neemt, zie je bijna de hele Zaanstreek, en vooral veel van die wederopbouwwijken uit de 50’s, op het oog geschat. De rit is begonnen bij station Krommenie-Assendelft. Na de halte Badhuisstraat rijdt de bus rechtdoor het volgende dorp binnen: Wormerveer, waar we het station aandoen.

Daarna volgen we de westelijke oever van de Zaan een paar kilometer. Vervolgens komt er een ‘hoge hoed’ in de route, een meander, waarvoor we de Zaan oversteken, en waarmee we de Zaanse Schans meenemen plus de wijk ‘t Kalf in Zaandam.

De Zaanse Schans is een van de drukstbezochte attracties in Nederland, met (vóór corona) maar liefst 2,5 miljoen bezoekers per jaar. Je ziet er historische molens, winkeltjes, pakhuizen en wat al niet.

Vandaag zwermen er dikke drommen toeristen over het terrein. Ze worden aangevoerd met R-netlijn 391, lijn 69 zoals gezegd, en een speciale snelbus, lijn 800. De onderhoudt een verbinding tussen Amsterdam Centraal, de Zaanse Schans en Edam / Volendam, waar ook nog wel eens toeristen willen belanden.

In de bollentijd is de Zaanse Schans plus de Keukenhof een aantrekkelijke combinatie voor toeristen van het type: Holland zien in 24 uur. Maak er 36 uur van en ook Kinderdijk kan in het schema opgenomen worden.

We doen op de route van lijn 69 nog een derde NS-station aan: Zaandam Kogerveld op de spoorlijn Zaandam – Hoorn. De bus loopt vol, het is vandaag de zaterdag voor kerst, dé winkeldag van het jaar. Als de bus het centrum van Zaandam nadert, hebben we 36 passagiers aan boord. Meer zal ik er op mijn 3 reisdagen niet tegelijk zien in één bus.

Het busstation van Zaandam, naast het NS-station, lijkt op de foto nog heel wat, maar is in praktijk knap deprimerend. Een grote, vrijwel lege hal, met vreemde schuine deuren naar de onherbergzame busperrons. Midden in de hal het digitale bord met alle bussen die het komende uur gaan vertrekken en die dat niet gaan doen, omdat ze uitgevallen zijn.

Het busstation ligt in een soort kuil tussen wegen zonder trottoirs en tussen betonnen wanden. De roltrap naar boven is deze zaterdag defect en afgesloten, zal dat op 4 januari nog steeds zijn, en als ik van de zomer nog een keer terugkom, vermoedelijk nóg steeds.

Ik kan de WC niet vinden – die er wel degelijk is –, spring in een trein die er hopelijk WEL een heeft, stap op Sloterdijk over op een volgende waar het toilet NIET defect is, maar wel onbereikbaar door de drukte, en om een lang verhaal kort te maken: ik beland uiteindelijk in de IC naar Utrecht. Hier laat ik het maar bij; niet meer terug naar Zaandam. Raar einde van deze dag.

R-NET lijn 394

Amsterdam Noord en Zaandam Poelenburg vanuit een R-net

6 dagen later, vrijdag 29 december, kom ik terug.

De Zaanstreek was in december 2011 een van de eerste regio’s die werden aangesloten op het nieuwe R-net, met de R van Randstad. Er reden toen 4 R-netlijnen naar Zaandam:
391 Amsterdam Centraal – Zaanse Schans via Zaandam Burgemeestersbuurt en Kogerveld;
392 Amsterdam Centraal – Zaandam Station via Oostzaan;
394 Amsterdam  Centraal – Zaandam station via Zaandam Poelenburg;
395 Amsterdam Sloterdijk – Zaans Medisch Centrum via Poelenburg.

Dit lijnennet is na 12 jaar nog redelijk intact. Alleen lijn 392 verloor in 2018 zijn R-netstatus; de route werd overgenomen door M-netlijnen.

R-netten 391 en 394 rijden normaliter van Amsterdam Centraal naar Zaandam, en dat – althans in de vakantieperiode – elk in kwartierdienst. Tot het busstation De Vlinder aan de zuidkant van Zaandam rijden ze gelijk op; daarna gaan de wegen van beide lijnen uiteen.

Wegens werkzaamheden is de route nu ingekort, en beginnen de R-netten bij metrostation Noorderpark op de Noord/Zuidlijn in plaats van Amsterdam Centraal. Je zou denken dat EBS daar blij mee zou zijn, want het scheelt weer 1 of 2 bussen en daarmee personeelsinzet. Maar op de site van MeerPlus wordt het opgevoerd als een van de problemen waarmee het veelgeplaagde busbedrijf te worstelen heeft.

Als ik met de metro onderweg ben naar Noorderpark zie ik op 9292 dat er momenteel (vrijdag 29 december, rond 14:00) heel veel uitvallers zijn op lijn 391. 394 rijdt wel tijdens deze momentopname, dus die neem ik dan maar.

De rode R-netbus arriveert uit Zaandam en rijdt meteen weer terug; het spaart tijd en menskracht.

De route van 391 en 394 voert door Amsterdam Noord waar een vrije busbaan ligt op de S118 (Klaprozenweg en Cornelis Douwesweg). We koersen langs nieuwe torenflats die ten hemel reiken, onder andere op het NDSM-terrein, dat in transitie verkeert van scheepswerf via vrijplaats voor kunstenaars tot hippe stadswijk.

Er rijden geen Amsterdamse stadsbussen van GVB op deze route. Maar de Amsterdammers stappen ook niet in een rooie streekbus; ik constateerde het in 2012 al.

In Zaandam bereiken wij De Vlinder, waarvoor de benaming ‘busstation’ wel enigszins misplaatst is: een paar haltes langs een paar stoepen. Na een rit langs de flats van Poelenburg maken we een haarspeldbocht naar het centrum.

Ik stap uit op de Peperstraat, een winkelstraat waar zowel de winkelgalerijen als de woningen erboven hun  beste tijd lang achter zich hebben. Maar er hangen posters: SLOPEN BEZOPEN, dus het zal er over nog eens 12 jaar vermoedelijk nog net zo belabberd uitzien.

Zaandam

Een fotorondje door Zaandam, waar je in monumentenopzicht echt de krenten uit de pap moet halen. Eén zo’n krent is de Russische buurt. Die dankt zijn naam louter en alleen aan het feit dat er in de zomer van 1697 een Rus 8 dagen lang gelogeerd heeft.

Maar dat was dan beslist niet de minste, alleen al door zijn lengte van 2,04 meter. Het was Peter de Grote, de tsarevitsch, de troonopvolger van Rusland. Hij maakte een studiereis door West-Europa om er een nuttige dingen te leren die in zijn eigen vaderland van pas zouden komen.  

Waaronder scheepsbouw. Peter de Grote ging incognito werken op een scheepstimmerwerf om het timmeren onder de knie te krijgen; geen alledaagse bezigheid voor een kroonprins. Maar hij werd al snel herkend, wat naast zijn lengte ook veroorzaakt werd door zijn gevolg van uitheems geklede hovelingen. Hij nam de wijk naar Amsterdam, waar je er ook in 1697 al heel erg gek moest uitzien om op te vallen.

Gedurende die 8 dagen in Zaandam verbleef hij in een heel klein houten arbeidershuisje (stoot je hoofd niet, majesteit!). Later, ook alweer 200 jaar geleden, hebben ze daar een groter huis omheen gezet dat nu een museum is (bovenste rij, 2e van links op de collage).

De schilder Claude Monet verbleef in 1871 wat langer dan 8 dagen in Zaandam, en schilderde er in de Russische Buurt het Blauwe Huis. Dat huis is in 2022 overgeschilderd in dezelfde kleur waarin Monet het had aangetroffen.

Een onderzoeker heeft de moeite genomen om de verf laag voor laag af te krabben van een houten plank in de buitenmuur van het huis. Het pand uit 1724 bleek 53 keer overgeschilderd te zijn en dus 54 verflagen te tellen. Laag 46 was blauw, en dat zou dus wel eens de laag kunnen zijn van Monet.

Afbeelding links overgenomen van Wikipedia Monet in Nederland

Het gaat regenen, hoewel de buienradar een droge middag beloofd had. Een paar dagen geleden raasde de storm Gerrit over ons land, genoemd naar ex-weerman Gerrit Hiemstra, die datzelfde deed razen, dus) op X, voorheen: Twitter. In de week dat ik hier ben, gaat hij nog als vanouds te keer met bekvechen, schofferen en blokkeren. Maar in de week dat ik dit stuk typ, heeft de klimaatprofeet besloten, dat medium de rug toe te keren. Ik vind het altijd opmerkelijk, dat de mensen die zich op X het horkerigst gedragen, het hardste klagen over de slechte sfeer. 

Ik ga een kop koffie drinken bij de HEMA op de Gedempte Gracht, Zaandams belangrijkste winkelgalerij (rechtsonder op de foto). Daarna loop ik een kantoorboekwinkel binnen om een kalender met afbeeldingen van auto’s te kopen. Het is een cadeautje voor iemand; het is niet zo dat ik van mijn geloof gevallen ben. Kalenders met plaatjes van streekbussen bestaan bij mijn weten niet; ik zie er geen een in die goed gesorteerde zaak.  

Daarna regent het nog steeds. Ik blaas nu maar de aftocht en pak bus 65. Die komt uit Beverwijk, heeft gereden langs het Noordzeekanaal, en rijdt vanaf het busstation met een grote omweg via het Zaans Medisch Centrum terug naar het centrum van Zaandam. Daarna neemt de bus de Weer, een lange straat langs een park. Dat zou ik zien als het niet pikkedonker was.

Over ‘weer’ gesproken: als ik ben uitgestapt bij busstation De Vlinder, kletst de regen bij emmers naar beneden. Er flitst een bliksem en er kraakt een donderslag. Ook dat was niet voorzegd. Laten meteorologen eens een voorbeeld nemen aan astronomen! Die kunnen een zonsverduistering een eeuw van te voren tot op de minuut nauwkeurig voorspellen. 

Ik ben als de dood voor onweer, blijf tijdens een donderbui beslist niet in een lekke abri staan en spring meteen in een willekeurige bus die gereed staat voor vertrek. Dat blijkt een R-netter te zijn op lijn 394. Hij brengt me terug naar waar ik net vandaan kom.

Het busstation bij Zaandam NS oogt, met de avond net begonnen, nu al verlaten. Somber en gelaten kijken de weinige passagiers naar het digitale bord met de lijnen, de tijden en de uitvallers. 

Nu pak ik de eerste bus die naar Amsterdam vertrekt, en dat blijkt opnieuw lijn 394 te zijn, die ik nu zo langzamerhand wel ken. Ook deze bus-middag eindigt al met al weer erg raar.

Tot hiertoe gepubliceerd op 14 januari 2024

Wormer: cacao en ranzige tweebak

Beschuittoren

Now, I miss you more than I
Missed you before and now
Where I'll find comfort, God knows
'Cause you left me just when I needed you most

’Just when I needed you most’ (1979) Oorwurm van Randy Van Wormer VanWarmer

Op donderdag 4 januari 2024 pak ik opnieuw de trein naar Zaandam. Ook vandaag slaagt EBS er niet in om alle ritten te rijden die in het busboekje staan. Volgens het informatiedisplay op het busstation bij Zaandam NS zullen er 5 bussen uitvallen van de eerstkomende 12. Daaronder bus 63 naar Assendelft die ik van plan was te nemen. De vorige is net weg en de volgende komt pas over 55 minuten. Die rit stel ik dus liever uit.

Eerst dan maar naar Wormer, met bus 67 die wél vermeld staat op het bord. Die bus rijdt via Koog aan de Zaan, Zaandijk en Wormerveer naar Wormer, en dan via Jisp en Neck nog door naar Purmerend.

Op het aangekondigde tijdstip arriveert er geen Berliner of zoiets, maar een krap bemeten minibusje waarin toch nog 20 personen een zitplaats kunnen vinden. Dat is ook exact het maximale aantal passagiers dat ik tegelijkertijd in deze bus zal zien.

Er zijn 8 bussen van dit type in gebruik in de Zaanstreek. Ze waren oorspronkelijk bestemd voor Connexxion en het zijn momenteel de enige elektrische bussen in dit gebied. Al dit soort informatie heb ik tussen haakjes ontleend aan de OV in Nederland Wiki, een onmisbare bron bij het schrijven van stukken als dit.

2 maal Wormer – Krommenie-Assendelft – Busstation Zaandam

Deze bus volgt kilometer na kilometer de westelijke oever van de Zaan, waarop we zo nu en dan een blik kunnen werpen. De kwaliteit van de wegen in de gemeente Zaanstad is me tot nu toe niet in negatieve zin opgevallen. Maar in dit busje schiet ik bij de geringste oneffenheid in de weg tot halverwege het plafond, ondanks dat de chauffeur erg rustig rijdt. De vering, die er blijkbaar toch onder zit, piept en knarst en kraakt.

Ik vind zo’n hotsebotsend kreng toch echt de kelder van het OV. Als het hele leven al niet een rollercoaster was, was zo’n rit als deze dat wel. Maar ik zit wel vrijwel achterin. Als er in de loop van de rit wat stoelen vrij komen, schuif ik op naar voren en dat scheelt wel wat in het geschud.

Deze streek moet ooit ontstaan zijn als lintbebouwing langs de Zaan, met een mengsel van woonhuizen en fabrieken. Zulke ontwikkelingen kun je van decennium tot decennium volgen op de site Topotijdreis van het Kadaster; ook zo’n onmisbare bron. Je ziet stapsgewijze woon- en industriewijken de polder oppeuzelen.

 We naderen station Wormerveer. Ik had ook in Wormer kunnen komen door de trein naar Wormerveer te nemen en verder te gaan lopen. Waarom heb ik dat niet gedaan? Oh ja, omdat ik met een bus-artikel bezig ben.

Na het station rijden we, in afwijking van wat er op de lijnennetkaart staat, Wormerveer binnen in plaats van Wormer. Wegens werkzaamheden is de Zaanbrug tussen beide dorpen afgesloten. Met een grote omweg over een andere, heel hoge brug heen, in de N512, belanden we toch nog in Wormer. Ik heb schoon genoeg van dit kermistoestel, stap ergens uit en volg een pijl richting CENTRUM.

Meestal is wel te achterhalen waar je oorwurmen vandaan komen. De hierboven al geciteerde easy-listening smartlap ‘Just When I Needed You Most’ nestelt zich onder mijn hersenpan. Dat komt louter doordat ik in Wormer ben, en de zanger van het lied eigenlijk Randy Van Wormer heette, en vast en zeker voorzaten had in dit Zaanse dorp.

Hij nam als artiestennaam Randy VanWarmer aan. Dat is een veel raardere naam: BestelwagenOpwarmer. Zijn song uit 1979 werd een wereldhit, en Randy verdiende er geen plek mee in The Hall of Fame, maar wel een in de veel grotere hal van ééndagsvliegen.

Enfin, via de Dorpsstraat nader ik het bescheiden centrum van Wormer. Daar zie ik de Beschuittoren beslist niet over het hoofd, een uniek monument; nog nooit zoiets gezien ergens in Nederland. Het is een heel recente replica, uit 2018. Het origineel dateerde van 1620 en werd in 1896 gesloopt.

Indertijd was ‘tweebak’ (beschuit) uit Wormer even vermaard als het zeildoek uit deze streek. Schepelingen leefden maandenlang op beschuit, die lekker lang houdbaar was - maar geen bescherming bood tegen scheurbuik.

In Wormer zelf waren de beschuitbakkerijen vooral berucht om het brandgevaar dat ze met zich meebrachten, met al die houten huizen. Daarom was beschuitbakken niet toegestaan tussen 0:00 en 6:00 uur. Op die tijdstippen werd de klok in de 14 meter hoge toren geluid. De hele geschiedenis vind je op alweer een Wikipedia: de Zaanwiki.
 
Dit verhaal bezorgt me meteen weer de volgende oorwurm: ‘Allen die ranzige tweebak lusten, moeten mannen met baarden zijn.’

Ik loop in de richting van de Zaan, waar blijkbaar nog cacao verwerkt wordt. Voor het eerst op deze Zaan-expedities ruik ik de kenmerkende Zaanse geur van chocolademelk.

Aan de Zaan vind je ook het meest opvallende monument van Wormer, na de Beschuittoren. Het is beter te zien en te fotograferen vanaf de overkant, vanuit Wormerveer. Het is de ‘Zaanwand’ met onder meer de Lassie rijstpellerijen; van de toverrijst, inderdaad: die.

Assendelft, Nederlands langste Dorpsstraat (en kortste buslijn?)

Eens kijken of bus 63, Assendelft – Zaandam, vanmiddag nou wél rijdt. Ja, tot / met 15:47 vertrekt hij elk halfuur vanaf de beginhalte bij verzorgingstehuis Festina Lente. De bus daarna, die van 16:17, valt weer uit. Als ik geen uur wil wachten bij Festina Lente, moet ik zorgen dat ik daar om 15:47 ben.

Op station Wormerveer pak ik de trein naar Krommenie-Assendelft, één station, een rit van 2½ km en hooguit 3 minuten. Festina Lente betekent: haast je langzaam, maar ik zal toch een beetje door moeten lopen om er op tijd te komen voor die bus.

De delft, de vaart van Assendelft is gedolven door zeerovers, en Assendelft was trouwens Fout, Spaansgezind, in de Tachtigjarige Oorlog. Hebben de Assendelvers voor beide feiten al hun excuses aangeboden?

Assendelft heeft de langste Dorpsstraat van Nederland: niet minder dan 7¼ km. Hij begint bij het spoor, loopt door het dorpshart heen, dat 4 km ten zuiden van het station ligt, en gaat daarna nog een stuk verder. Uiteindelijk beland je bij het Noordzeekanaal en de veerpont van Buitenhuizen.

Tot WO II bestond Assendelft uit niet veel meer dan deze Dorpsstraat (met nog huizen genoeg; de Dorpsstraat voorziet nu in een ellenlange monumentenlijst). Daarna ontstonden 2 uitbreidingswijken, één rond de dorpskerk en één langs het spoor. Tegenwoordig bestaat Assendelft, met 24.000 inwoners, nog steeds uit 2 grote woonwijken, die nog net niet aan elkaar vastgegroeid zijn.

Achter het station is een klein busstation. Lijn 69 vertrekt hier, die we hierboven al hadden, 2 buurtbussen, en er staat weer zo’n 20-persoons pieremachochel klaar. Die is van de ultrakorte lijn 68, die het station elk halfuur verbindt met de wijk achter het spoor. Die lijn telt slechts 4 haltes en is met zijn 1,7 km misschien de kortste buslijn van Nederland. Buurtbus 456 doet de hele Dorpsstraat, helemaal tot het einde aan toe.

De straten in de buurt van station Krommenie-Assendelft hebben namen die ontleend zijn aan het spoorwegwezen: Enkelspoor, Dubbelspoor, Kruier en Rangeerder. Ik gok dat ze deze wijk heel origineel Spoorwijk hebben genoemd, maar hij heet in werkelijkheid Saendelft en deze deelwijk heet Waterrijk.

Die doet zijn naam wel eer aan: een gebied met vele kreken (en het water plenst ook weer een paar keer uit de lucht, vanmiddag). Rondom het winkelcentrum van Saendelft heb je huizen met Zaanse houten balken, die hier niet grasgroen zijn, maar waterblauw; origineel.

De enige eerdere keer in mijn leven dat ik in Assendelft was, vertelde een soort waarzegster me, op grond van de stand van de planeten op mijn geboortedatum, dat mijn liefdesleven 7 sterren waard was op een schaal van 12. Dat aantal leek me toen al zwaar overschat.

Een raar verhaal, dat ik me nog maar heel vaag herinner. Heb ik het niet gedroomd? Nee, ik heb het als waargebeurd opgeschreven in het verslag over die busritten door de Zaanstreek in de winter van 1998. En zoiets verzin je niet. Ik zal het eens overlezen, hoe dat precies zat.

Indertijd typte ik die verhalen onderweg al op een organizer. Dat was een prehistorische smartphone waarmee je je agenda kon bijhouden, maar niet kon telefoneren of internetten. Maar dan wel weer de toekomst voorspellen, althans volgens die mysterieuze dame. Jongeren van nu zouden dit verhaal niet geloven: dat mensen anno 1998 een hoop geld uitgaven voor zoiets achterlijks.

Ik ga die Dorpsstraat eens helemaal fietsen, op een dag met mooi zomerweer. Het dorpshart van Assendelft haal ik vanmiddag te voet niet, als ik tenminste geen uur in de schemering wil wachten op bus 63. Zelfs het beginpunt, Festina Lente, bereik ik niet meer op tijd. Ergens bij een halte op een hoek stap ik op de bus.

Deze bus doet het station Krommenie-Assendelft niet aan, maar slaat meteen voorbij het dorpshart rechtsaf richting Koog aan de Zaan. Daar rijden we door een nieuwbouwwijk, doorkliefd door hoogspanningskabels die er een brede vore door hebben getrokken. Aan het eind van de rit belanden we op de Houtveldweg aan de achterzijde van station Zaandam.

Ik ga weer koffiedrinken en wat rondkijken in het winkelhart. Na het invallen van de duisternis reis ik met bus 111 naar busstation De Vlinder en daarvandaan naar metrostation Amsterdam Noorderpark.

Bus 111 reed ooit van het voormalige eiland Marken rechtstreeks naar Amsterdam Centraal. Na opening van de Noord/Zuidmetro in 2018 werd de route omgeklapt. Markenaren moeten nu overstappen op Amsterdam Noord, het beginstation van de metro. Daarna rijdt de bus door naar Zaandam.

De 111 die ik neem op de Peperstraat is 5 minuten te vroeg of 10 te laat; het laatste lijkt me waarschijnlijker. Het is zo’n afgetrapte Berlijner. De chiplezers zijn afgedekt met vuilniszakken.

Ik wil nog een foto hebben van busstation De Vlinder, maar die mislukken allemaal in het duister en kunnen hier dus niet getoond worden. Met R-net 391 reis ik naar Noorderpark, en daarmee zit de bus-driedaagse door de Zaanstreek erop.

Metrostation Noorderpark bij daglicht

Hoe verder met MeerPlus?

In de week na nieuwjaarsdag heeft MeerPlus aangekondigd, met ingang van maandag 8 januari 2024 een aangepaste dienstregeling te gaan rijden. Na die 8ste januari - de dag dat de kerstvakantie eigenlijk voorbij was – rijdt de bus nog steeds volgens de vakantiedienstregeling. Dus wat er nou eigenlijk aangepast is??

Alleen maar dat EBS op zaterdag voortaan zondagsdienst rijdt, en de nachtbussen nog slechts rijden in de nachten van donderdag op vrijdag op zaterdag op zondag. In de overige 4 nachten heeft Zaandam misschien geen nachtleven van betekenis; ik weet het niet.

Zoals het  er nu naar uitziet, gaat dat alles zeker tot eind maart 2024 duren. Er worden dus voorlopig minder ritten geboden dan EBS volgens de concessievoorwaarden had moeten leveren. Maar men hoopt de ritten die nu nog wél in het busboekje staan, ook werkelijk te kunnen rijden. EBS zelf heeft er weinig fiducie in. Men adviseert de reiziger van te voren op 9292 te kijken; iets wat ik me zelf bij dit busbedrijf al lang heb aangewend.

Wist je trouwens dat ik de CEO van EBS (de Chief Executive Officer, zeg maar: de big boss) nog ken van heel vroeger? Hij is zijn loopbaan begonnen bij ROVER, en opmerkelijk genoeg zo ongeveer als mijn verre opvolger. Ooit, van 1992-1995 om precies te zijn, was ik voor de reizigersvereniging coördinator van een kwaliteitsonderzoek naar treinvertragingen en de informatie daarover.

In de 21ste eeuw kwam daar een betaalde baan uit voort, zwaar gesubsidieerd door de overheid. Maar in mijn tijd was het puur vrijwilligerswerk, zowel voor de uitvoerders op de perrons als voor de meewerkende voorman die ik was.

Ik deed het voor alleen een reiskostenvergoeding, naast een drukke voltijdbaan. Nooit is bij mij de gedachte opgekomen dat dit wel eens een springplank zou kunnen zijn naar de rangen van het soort OV-bobo’s die zelf in een leasebak rijden en nooit als passagier in een openbaar vervoermiddel worden aangetroffen.

Als ik maar iets minder naïef was geweest, en iets meer een carrièretijger! Wie weet had ik dan ook wel iets hoogs en belangrijks kunnen worden bij het kutste busbedrijf van Nederland! En had ik er slapeloze nachten van gehad…

Enfin, gedane zaken nemen geen keer, en niet-gedane zaken al helemaal niet.

Na maart kom ik nog minstens één keer terug naar de Zaanstreek, om die elektrische bussen te bewonderen, die dan hopelijk geleverd zijn. En voor de Zaanse Schans, want ik ben best nieuwsgierig naar die attractie waarvoor 2,5 miljoen toeristen per jaar de halve wereld overvliegen, en waarvoor ik hooguit een reis van pakweg 1½ uur hoef te maken.

Als je intussen het debacle: EBS in de Zaanstreek van dag tot dag wilt volgen, lees dan De Orkaan, de nieuwssite voor de Zaanstreek, die flink kritisch is over EBS, en terecht.

Frans Mensonides
21 januari 2024
Er geweest: zaterdag 23 en vrijdag 29 december 2023 en donderdag 4 januari 2024.

Daar sluit ik me gaarne bij aan. Oh, wacht…

© Frans Mensonides, Leiden, 2024