LAATSTE
ZES AFLEVERINGEN
242. DE SCHILDERMENNEKE; VAN GOGH-DORP NUENEN (23/07/2017)
241. 'SJOEMELTEMPERATUUR';
KNMI HOMOGENISEERT (09/07/2017)
240. NAVOLGERS
VAN DE STIJL IN HELMOND EN LEIDEN (25/06/2017)
239. FIGURANT
IN 'DROOMLAND'; STRAATHEATER IN LEIDEN ZW (07/06/2017)
238. HORROR-EXAMEN
VWO NEDERLANDS (28/05/2017)
237. WOLKEN
TUSSEN HEMEL EN AARDE; DE PARAPSYCHOLOGIE (14/05/2017)
‘Uit de overal op de tentoonstelling ruim voorradige uitleg
maakte ik op, dat je van papierkunstenaars, globaal gezien, twee soorten hebt.
De eerste maakt gewoon dingen van papier, zoals andere kunstenaars werken met
linnen, brons of wat voor materiaal dan ook. De tweede soort heeft iets
strijdbaars; ze zijn zich er scherp van bewust dat papier normaliter de drager
is van tekst, en hebben nu toevallig eens een keertje schijt aan al die woorden’.
Dat schreef ik in 2002 in REFLEXXIONZZ!!, een voorloper van de rubriek die je nu leest, naar aanleiding van mijn bezoek aan de Holland Papier Biënnale. Die vond in de jaren 00 altijd synchroon plaats in Museum Rijswijk én in het Apeldoornse Museum CODA.
Nu is dat Rijswijkse museum tevens het voormalige woonhuis
van de 19e-eeuwse dichter Hendrik Tollens Czn, alom aanbeden in zijn tijd. Bij
dat bezoek aan de Biënnale kwam de gedachte bij me op, hoe oneerbiedig het is in
het huis van een poëet, papier te exposeren voor andere doeleinden dan als
drager van een gedicht. Ik concludeerde dan ook, dat dichters de ware
papierkunstenaars waren en blijven.
Daarop kreeg ik een enigszins aangebrande mail van een van de
exposanten, die het daar absoluut niet mee eens was. Maar ik mailde terug dat
ik alleen maar gebruik had gemaakt van een oude literaire topos, een vergelijking van twee vormen van kunst. En die uitleg
heeft hij aanvaard, voor zover ik me kan herinneren.
Ik heb die tweejaarlijkse tentoonstellingen nog een paar
keer bezocht maar ben ze toen uit het oog verloren, totdat ik vorige week
zaterdag CODA binnenliep. Dat deed ik met twee nieuwgierige vragen die onderweg
naar Apeldoorn bij me waren opgekomen. De minst prangende daarvan was: ‘Hoe
belandt een biënnale van een even jaar in een oneven? De belangrijkere vraag
luidde: ‘Zijn die papierkunstenaars nog steeds zo anti-tekst?’
Dat laatste bleek helemaal niet het geval te zijn; deze keer
bijvoorbeeld geen plastieken, vervaardigd van ambtelijke nota’s. Misschien komt
dat door de voortschrijdende digitalisering van de wereld sinds 2002; het feit
dat we steeds minder vaak tekst van papier lezen.
Wel droegen veel geëxposeerde werken een boodschap met zich
mee. Dat je tussen de regels moet doorlezen, zou raar gezegd zijn, bij
non-tekstuele papierkunst. Maar het is wel zo dat je soms bij wijze van spreken
het papier moet omdraaien om de boodschap te lezen.
Ik vond het een heel aardige, en meestal verrassende en
frappante tentoonstelling. Die vraagt om een tentoonstellings-top-5. Die lever
ik toch meestal al, in stukjes over museumbezoeken. Maar in dit geval nodigde
de organisatie de bezoeker ook nog uit om een winnaar aan te wijzen en de naam
daarvan, met een korte motivatie, op een kaartje te schrijven.
Hier komt de top-5, die eigenlijk een top-4+2 is. Klik op de plaatjes voor een vergroting en klik op de links voor een betere foto en soms nadere uitleg.
Papieren kleding, gemaakt door anonieme museumbezoek(st)ers.
Op deze tentoonstelling wordt de toeschouwer uitgedaagd om zelf de worsteling
aan te gaan met het papier. Het begint ermee dat je de toelichting bij de
tentoonstelling, een groot vel papier, van een buitenmodel scheurkalender moet
trekken, en daar dan zelf een folder van moet vouwen. Bij mij werd het natuurlijk
weer een flodder.
Maar wie behendiger is dan ik, kan zelf aan de slag met
papier en schaar, op zondagen onder deskundige begeleiding, om kleren te maken
waarmee je niet in de regen moet lopen. Altijd van je af knippen, dat lijkt me
een goed advies.
*5 (buiten mededinging)*
Couzijn van Leeuwen, Kast ter herinnering aan de bruikleen
Aziatische collectie Rijksmuseum Amsterdam. 2007.
Niets is wat het lijkt, hier. Van enige afstand met
lichtelijk kippige ogen bekeken, lijkt dit een antieke houten kast met even
antieke aardewerk borden. Maar dichterbij gekomen zie je dat alles van karton
is.
Deze kast hoort tot de vaste collectie van CODA. Je kunt er
niet op stemmen, dus buiten mededinging.
*4* Vienna Romanée (1987, Apeldoorn), ‘Data Sewing’ 2011-heden. Op de foto: 3 fragmenten.
Een kunstenares die een thuiswedstrijd speelt in de stad
waar zij geboren en getogen is. Met bovenmenselijk geduld en de vaste hand van
een chirurg maakte zij een kunstwerk, louter bestaande uit datums die zij uit kranten
heeft geknipt. Dit alles wordt bijeengehouden door mensenharen.
Ze had die collage nog groter kunnen maken, want hield nog
diverse potjes over met losse onderdelen van datums.
Over jaartallen gesproken: die biënnium-kwestie. In 2010
besloot men de Holland Papier Biënnale om te dopen in Paper Art. Voortaan zou
de tentoonstelling in even jaren in Rijswijk gehouden worden en in oneven in
Apeldoorn, en zo is het gekomen.
*3*
Haser maakte foto´s van gezichten en vouwde die tot driedimensionale
wiskundige figuren. Dat alles om aandacht te vragen voor de nodige bescherming
van identiteit en privacy, staat in die folder.
*2*
Londoño, zelf een immigrant, liet zich inspireren door de
bittere actualiteit van eerverleden jaar: de stroom van vluchtelingen naar Europa.
Zij tekende dit met papierpulp.
*1*
Dit is toch wel heel bijzonder, en in ieder geval bijzonder
origineel. Origami is de Japanse kunst om van papier allerlei voorwerpen te
vouwen. Meestal is het resultaat niet veel boeiender dan het hoedje van papier
uit het liedje. Maar dit is geheel andere koek. Aan die vellen gekleurd,
verkreukeld papier zie je niets. Maar als ze van de zijkant belicht worden met
een felle lamp, verschijnen er gezichten op de muur.
Zou je het papier weer gladstrijken, dan ‘Is het vel´,
volgens de toelichting in de folder, ´weer een gewoon, plat vel papier, net
zoals wij mensen in essentie en gemeenschappelijke vorm en eenzelfde oorsprong
kennen´.
Ik geef aan dit object mijn stem voor de publieksprijs, en schrijf
als toelichting op het kaartje: ´Een simpel vel papier, een lamp en een
schaduw; eenvoud is het kenmerk van het geniale. En er zit nog een idee achter,
ook´.
En daar heb ik niets meer aan toe te voegen. Of het moest
zijn dat de tentoonstelling ´Paper Art 2017´ in CODA nog voortduurt tot en met
zondag 29 oktober 2017.
FHM
6 augustus 2017
Er geweest: zaterdag 29 juli 2017
Slecht nieuws voor de vaste lezers van deze rubriek, ‘FHM’s A-viertjes’,
maar ik heb er een punt achter gezet. De 243ste aflevering, die
hierboven staat, is (voorlopig) de
laatste in deze reeks veertiendaagse artikelen.
Ik heb het plan opgevat, om de komende donkere maanden na lange tijd weer eens iets te
gaan schrijven over Nederlandse literatuur uit vervlogen tijden. In de jaren
00, was dat - net als de verhalen over reizen
met het openbaar vervoer op ´De digitale reiziger´ - een van de twee pijlers
onder mijn Thuispagina.
Door tijdgebrek wegens mantelzorgtaken kwam er in 2010 een
eind aan de stroom artikelen over literatuur. Een FHM-etje of OV-reisverslag schud
ik nu eenmaal sneller uit de mouw dan een gedegen stuk over
literatuurgeschiedenis, dat vaak vele uren vorsen kost in digitale of papieren bibliotheken.
Maar het schijven van zulke artikelen kost zoals gezegd veel tijd, die ik daardoor niet meer kan
steken in FHM´s. Het schrappen van FHM’s gaat me aan het hart, maar schrijven
is: killing your darlings, zoals
schrijfdocenten hun schaapjes altijd voorhouden. Ja, meestal bedoelen ze
daarmee: schrappen wat overbodig is. Maar wat overbodig is, schrijf ik op
voorhand al niet op, zoals de trouwe lezer weet; dat is veel en veel efficiënter
dan eerst opschrijven en later schrappen.
Ik ben nu hard aan het denken in welke vorm ik de literatuurhistorie
weer ga oppakken als schrijfonderwerp. Hoe dan ook: binnenkort zullen er ongetwijfeld
weer artikelen verschijnen in de kolom ´Literatuur van weleer´ op mijn Thuispagina.
Frans Mensonides
12 september 2017
Overzicht van alle 243 FHM´s die verschenen zijn tussen 2009 en 2017
Overzicht van artikelen over literatuur 2003 / 2012
© Frans Mensonides, Leiden, 2017.