‘Uit de overal op de tentoonstelling ruim voorradige uitleg maakte ik op, dat je van papierkunstenaars, globaal gezien, twee soorten hebt. De eerste maakt gewoon dingen van papier, zoals andere kunstenaars werken met linnen, brons of wat voor materiaal dan ook. De tweede soort heeft iets strijdbaars; ze zijn zich er scherp van bewust dat papier normaliter de drager is van tekst, en hebben nu toevallig eens een keertje schijt aan al die woorden’.

Dat schreef ik in 2002 in REFLEXXIONZZ!!, een voorloper van de rubriek die je nu leest, naar aanleiding van mijn bezoek aan de Holland Papier Biënnale. Die vond in de jaren 00 altijd synchroon plaats in Museum Rijswijk én in het Apeldoornse Museum CODA.

Nu is dat Rijswijkse museum tevens het voormalige woonhuis van de 19e-eeuwse dichter Hendrik Tollens Czn, alom aanbeden in zijn tijd. Bij dat bezoek aan de Biënnale kwam de gedachte bij me op, hoe oneerbiedig het is in het huis van een poëet, papier te exposeren voor andere doeleinden dan als drager van een gedicht. Ik concludeerde dan ook, dat dichters de ware papierkunstenaars waren en blijven.

Daarop kreeg ik een enigszins aangebrande mail van een van de exposanten, die het daar absoluut niet mee eens was. Maar ik mailde terug dat ik alleen maar gebruik had gemaakt van een oude literaire topos, een vergelijking van twee vormen van kunst. En die uitleg heeft hij aanvaard, voor zover ik me kan herinneren. 

Ik heb die tweejaarlijkse tentoonstellingen nog een paar keer bezocht maar ben ze toen uit het oog verloren, totdat ik vorige week zaterdag CODA binnenliep. Dat deed ik met twee nieuwgierige vragen die onderweg naar Apeldoorn bij me waren opgekomen. De minst prangende daarvan was: ‘Hoe belandt een biënnale van een even jaar in een oneven? De belangrijkere vraag luidde: ‘Zijn die papierkunstenaars nog steeds zo anti-tekst?’

Dat laatste bleek helemaal niet het geval te zijn; deze keer bijvoorbeeld geen plastieken, vervaardigd van ambtelijke nota’s. Misschien komt dat door de voortschrijdende digitalisering van de wereld sinds 2002; het feit dat we steeds minder vaak tekst van papier lezen.

Wel droegen veel geëxposeerde werken een boodschap met zich mee. Dat je tussen de regels moet doorlezen, zou raar gezegd zijn, bij non-tekstuele papierkunst. Maar het is wel zo dat je soms bij wijze van spreken het papier moet omdraaien om de boodschap te lezen.

Ik vond het een heel aardige, en meestal verrassende en frappante tentoonstelling. Die vraagt om een tentoonstellings-top-5. Die lever ik toch meestal al, in stukjes over museumbezoeken. Maar in dit geval nodigde de organisatie de bezoeker ook nog uit om een winnaar aan te wijzen en de naam daarvan, met een korte motivatie, op een kaartje te schrijven.

Hier komt de top-5, die eigenlijk een top-4+2 is. Klik op de plaatjes voor een vergroting en klik op de links voor een betere foto en soms nadere uitleg.

*6 (buiten mededinging) *

Papieren kleding, gemaakt door anonieme museumbezoek(st)ers. Op deze tentoonstelling wordt de toeschouwer uitgedaagd om zelf de worsteling aan te gaan met het papier. Het begint ermee dat je de toelichting bij de tentoonstelling, een groot vel papier, van een buitenmodel scheurkalender moet trekken, en daar dan zelf een folder van moet vouwen. Bij mij werd het natuurlijk weer een flodder.

Maar wie behendiger is dan ik, kan zelf aan de slag met papier en schaar, op zondagen onder deskundige begeleiding, om kleren te maken waarmee je niet in de regen moet lopen. Altijd van je af knippen, dat lijkt me een goed advies.

*5 (buiten mededinging)*

Couzijn van Leeuwen, Kast ter herinnering aan de bruikleen Aziatische collectie Rijksmuseum Amsterdam. 2007.

Niets is wat het lijkt, hier. Van enige afstand met lichtelijk kippige ogen bekeken, lijkt dit een antieke houten kast met even antieke aardewerk borden. Maar dichterbij gekomen zie je dat alles van karton is.

Deze kast hoort tot de vaste collectie van CODA. Je kunt er niet op stemmen, dus buiten mededinging.

*4* Vienna Romanée (1987, Apeldoorn), ‘Data Sewing’  2011-heden. Op de foto: 3 fragmenten.

Een kunstenares die een thuiswedstrijd speelt in de stad waar zij geboren en getogen is. Met bovenmenselijk geduld en de vaste hand van een chirurg maakte zij een kunstwerk, louter bestaande uit datums die zij uit kranten heeft geknipt. Dit alles wordt bijeengehouden door mensenharen.

Ze had die collage nog groter kunnen maken, want hield nog diverse potjes over met losse onderdelen van datums.

Over jaartallen gesproken: die biënnium-kwestie. In 2010 besloot men de Holland Papier Biënnale om te dopen in Paper Art. Voortaan zou de tentoonstelling in even jaren in Rijswijk gehouden worden en in oneven in Apeldoorn, en zo is het gekomen.

 

 

*3* Alma Haser (1989, Duitsland) Cosmic Surgery

Haser maakte foto´s van gezichten en vouwde die tot driedimensionale wiskundige figuren. Dat alles om aandacht te vragen voor de nodige bescherming van identiteit en privacy, staat in die folder.

 

*2* Miriam Londoño (1955, Colombia). ´Refugees´ 2015. Op de foto een fragment.

Londoño, zelf een immigrant, liet zich inspireren door de bittere actualiteit van eerverleden jaar: de stroom van vluchtelingen naar Europa. Zij tekende dit met papierpulp.

 

*1* Kumi Yamashita (1968, Japan) ‘Origami’,  2017. Op de foto een fragment.

Dit is toch wel heel bijzonder, en in ieder geval bijzonder origineel. Origami is de Japanse kunst om van papier allerlei voorwerpen te vouwen. Meestal is het resultaat niet veel boeiender dan het hoedje van papier uit het liedje. Maar dit is geheel andere koek. Aan die vellen gekleurd, verkreukeld papier zie je niets. Maar als ze van de zijkant belicht worden met een felle lamp, verschijnen er gezichten op de muur.

Zou je het papier weer gladstrijken, dan ‘Is het vel´, volgens de toelichting in de folder, ´weer een gewoon, plat vel papier, net zoals wij mensen in essentie en gemeenschappelijke vorm en eenzelfde oorsprong kennen´.

Ik geef aan dit object mijn stem voor de publieksprijs, en schrijf als toelichting op het kaartje: ´Een simpel vel papier, een lamp en een schaduw; eenvoud is het kenmerk van het geniale. En er zit nog een idee achter, ook´.

En daar heb ik niets meer aan toe te voegen. Of het moest zijn dat de tentoonstelling ´Paper Art 2017´ in CODA nog voortduurt tot en met zondag 29 oktober 2017.

FHM
6 augustus 2017
Er geweest: zaterdag 29 juli 2017