Klik erop voor een grotere afbeelding

 

‘Het oor en de gekte van Vincent van Gogh’, FHM’s, september 2016
‘Zundert zindert’, hoofdstuk in een Brabants busreisverslag, oktober 2014

Nuenen zou hét Vincent van Goghdorp zijn als Zundert, de geboorteplaats van de schilder, niet meer aanspraak kon maken op die titel. Toch staat het forenzendorp bij Eindhoven ook op de kaart als place to be voor de culturele toerist die verder kijkt dan het Van Gogh Museum in Amsterdam. Van Gogh verbleef van herfst 1883 tot herfst 1885 in Nuenen. Na de nodige omzwervingen was hij weer bij zijn ouders ingetrokken. Zijn vader was in die tijd predikant in de NH-kerk van Nuenen.

Vincent van Gogh beleefde in Nuenen een uiterst creatieve periode, waarin hij onder andere zijn ´Aardappeleters´ schilderde. Zijn dorpsgenoten noemden hem ‘Dè schildermènneke’, en dachten dat hij gek was, waarmee ze misschien niet ver van de waarheid waren. Maar de boeren die door hem geportretteerd werden, waardeerden de concentratie waarmee hij hen schilderde, al gedroeg hij zich in hun ogen soms wel eens een beetje raar. Tegenwoordig is Nuenen apentrots op hem.

Het museum ‘Vincentre’, in het voormalige gemeentehuis van Nuenen, Gerwen en Nederwetten, is in zijn geheel gewijd aan de twee Nuenense jaren van de schilder. Beeldhouwers vereeuwigden in het dorp Van Gogh zelf, zijn zon en ‘De Aardappeleters’ in respectievelijk brons (Klaas van Rosmalen, 1984), basalt (Hildo Krop, 1932) en weer brons (Pieter Nagelkerke, 2015).

Voor het schilderij ‘De Aardappeleters’ stond in 1885 een boerenfamilie model. De boerderij waar zij geschilderd werden, is er helaas niet meer. Maar wel heb je tegenover het Vincentre Snackbar De Aardappeleters, een naam, evenzeer geïnspireerd door de grote schilder als de Sterrennacht-posters van de plaatselijke makelaar.

De bronzen beeldengroep met die aardappelen vermalende boeren spleet de bevolking van het Brabantse dorp. De meeste dorpelingen omarmden het idee voor het beeld in het Park en beschouwden het als een aanwinst. Maar een groepje van azijnzeikers vond het ‘respectloos’ om een tweedimensionaal schilderij in een driedimensionaal plastiek weer te geven (???). Van Gogh en Onbegrip, die twee zijn onafscheidelijk, ook meer dan een eeuw na zijn dood. Er is zelfs nog een rechtszaak om gevoerd, maar het beeld mocht er komen, compleet met selfie-stoel erbij om zelf aan tafel plaats te nemen voor een maaltje piepers.

De twee jaren in Nuenen vormden een bewogen tijd in het bewogen leven van Van Gogh. In maart 1885 kwam zijn vader plotseling te overlijden. In de zomer van 1884 had de schilder een kortstondige relatie met zijn 12 jaar oudere buurvrouw Margot Begemann. Die affaire kende een tragisch slot, zoals veel in het leven van Van Gogh. De wederzijdse ouders van Vincent en Margot keurden hun verhouding af en haar drie oudere zusters moesten al helemaal niets van hem hebben. Daarop deed Margot een ´drastische stap´, zoals dat heel kies wordt geformuleerd in Vincentre (ze deed namelijk een - mislukte - zelfmoordpoging met rattengif) en het werd daarna niets meer tussen haar en Vincent.    

Het dorp, ja de hele gemeente is één groot Vincent van Gogh-openluchtmuseum. Veel van wat hij schilderde of schetste, is nog aanwezig. Om het kerkje waar vader Van Gogh preekte, hebben ze zelf maar een schilderijlijst gezet. Met het oude kerktorentje ten oosten van het dorp (afbeelding hieronder; rechtsboven) kunnen ze dat helaas niet meer doen. Het werd net afgebroken gedurende de tijd dat Vincent van Gogh in Nuenen verbleef, tot woede van de schilder, die het op de valreep een aantal keren wist te vereeuwigen voordat de slopershamer toesloeg.

Op 18 plekken in de gemeente en in een uitloper van Eindhoven zijn informatiezuilen geplaatst waar je in beeld en geluid in het Nederlands en Engels informatie kunt verkrijgen. Bij Vincentre is een handig boekje te koop met een routebeschrijving.

Op de zonovergoten lentedag woensdag 15 maart van dit jaar (de Idus Martis, de dag van de Tweede Kamerverkiezing, díé dag) deed ik het Vincentre en vervolgens te voet alle informatiezuilen in de dorpskern van Nuenen – en ook nog de elektrische stadsbus van Eindhoven, tussen haakjes; een vruchtbare dag. Zaterdag 27 mei, een nog zonovergotenere dag, waarop de thermometer naar 33 graden klom, pakte ik in Eindhoven de OV-Fiets om in Gerwen, Nederwetten en Opwetten de andere zuilen te doen. Hieronder een nog een paar highlights. De afbeeldingen uit het oeuvre van Van Gogh heb ik overgefotografeerd van de informatiezuilen.

Van Gogh schetste in december 1893 de Sint Clemenskerk in het dorpje Gerwen (2e rij van onderen). Te veel eer, eigenlijk, want de pastoor had de dorpelingen omgekocht om zich niet door Van Gogh te laten portretteren.

De kunstenaar was ook vaak met schetsboek te vinden in Het Broek, een moerassig gebied tussen Nuenen en Nederwetten. Aan de rand van het moeras schilderde hij dit populierenlaantje, in herfstkleuren. Dat boerderijtje staat er nog steeds, al heeft het laantje plaatsgemaakt voor een asfaltweg. Ook het boerderijtje heeft wat aan pittoreskheid ingeboet in de ruim 130 jaar die verstreken zijn sinds het geschilderd werd – of van Gogh moet het nogal geïdealiseerd hebben weergegeven.

Beter herkenbaar is de Collse Watermolen in het Eindhovense gehucht ’t Coll. De koren- en oliemolen in de Kleine Dommel dateert origineel uit de 13e of 14e eeuw, is in 1680 afgebrand en het jaar daarop opnieuw in gebruik genomen. 

Het mooiste Van Gogh-object op de route ligt ook nog net in Eindhoven, aan de rand van Nuenen. Het is een fietspad. Ik reed erover op die hete meidag, maar in de zon zie je er niets bijzonders aan. In de schemering echter licht het asfalt van het fietspad op en zie je honderden sterren, net als in Van Goghs ‘Sterrennacht’.

Om het te zien had ik moeten blijven tot vanavond, rond een uur of tien. In de herfst kom ik nog een keer terug om dit wonder, een idee van de ‘techno-poëet’ Daan Roosegaarde, te aanschouwen.

FHM
23 juli 2017
Er geweest: woensdag 15 maart 2017 en zaterdag 27 mei 2017.

Klik erop voor een grotere afbeelding