LAATSTE
ZES AFLEVERINGEN
262. HERMAN STOK, DE EERSTE ECHTE DJ; OF: WAAR IS GUNDRUN JANKIS GEBLEVEN? (06/06/2021)
261. DE PEST (IN); TENTOONSTELLING IN
HET
VALKHOF, NIJMEGEN (23/05/2021 en 08/08/2021))
260. BILABIAAL;
OF: HOE KLONKEN DE GEBROEDERS DE WITT? (18/04/2021)
259. UITSLAG;
ZURE DRUIVEN EN WAT ECHT PIJN DEED
(21/03/2021)
258. HET
GAAT ECHT NERGENS OVER! TWEEDE KAMERVERKIEZINGEN (14/03/2021)
257. GEZICHTEN
OP JE SCHERM: BEWEGENDE PORTRETTEN
EN NIET-BESTAANDE PERSONEN (07/03/2021)
De rubriek FHM's A-viertjes
verschijnt onregelmatig. Maar als hij verschijnt, doet hij dat op
zondag.
Ontmoet
Krijn, de Neanderthaler
Afgelopen zondag hadden Sjoerd, mijn kleine broertje van 60,
en ik een ontmoeting met deze sympathieke Neanderthaler. Zijn naam is Krijn, en
hij leefde een slordige 60.000 jaar geleden in Doggerland, een enorme landmassa
op de plek waar nu de Noordzee ligt. Onze ontmoeting vond plaats in het Museum
van Oudheden in Leiden, waar nog tot/met 31 oktober de bescheiden, maar
boeiende tentoonstelling ’Doggerland’ te zien is.
Krijn is het resultaat van niet minder dan een revolutie in
de manier waarop Neanderthalers worden gepresenteerd aan het publiek. Google op
‘Neanderthalers’, kies voor ‘Afbeeldingen’ en je beeldscherm vult zich vooral met
ruwe, grimmige, afschrikwekkende wezens die geen van allen echt een sympathieke
indruk maken. Wij hóúden niet zo erg van onze oud-oud-ooms en -tantes in de
evolutie, en lijken, 40.000 jaar na hun uitsterven, nog steeds wel een beetje
bang voor hen.
Krijn echter, is zo te zien een goedlachse, vriendelijke kerel
met wie je best een aardig gesprek zou kunnen hebben als je zijn taal zou
spreken. Of Neanderthalers ook echt talig waren, is nog geen uitgemaakte zaak,
al vermoeden de geleerden van wel.
Lezen en schrijven konden ze in ieder geval niet, dat is
boven twijfel verheven. Doggerlandse woordenboeken en grammatica’s zullen nooit
verschijnen. Neanderthalers hebben geen geschriften nagelaten waarin ze
blijkgeven van hun gevoelens, van hun belevenissen en van hun mening over ons,
homo sapiens, die misschien ook helemaal niet gunstig is geweest.
Alles wat we over ze weten, hebben we opgemaakt uit
archeologische vondsten. Krijn kreeg gestalte door een stukje van zijn schedel,
dat in 2001 gevonden is aan de Zeeuwse kust. Kennis & Kennis
Reconstructions, die zich paleo-antropologisch kunstenaars noemen, hebben Krijns
hoofd gereconstrueerd aan de hand van die vondst en van wat we al weten over de
anatomie van de Neanderthalers.
Die onderscheiden zich heel duidelijk van homo sapiens door
de boog boven de wenkbrauwen, waardoor ze meteen al een grimmige,
ontoegankelijke indruk maken. Krijn - die van de onderzoekers een traditionele
Zeeuwse voornaam heeft gekregen - heeft boven zijn rechteroog nog een extra
bult. Die is het gevolg van een goedaardig gezwel. Daar is hij niet aan
doodgegaan.
Waaraan wél, dat valt uit dat stukje schedel niet op te
maken. Wel is gebleken dat Krijn bij wijze van spreken geen vaste klant was bij
het Utrechtse vega-restaurant Waku Waku, dat deze week prominent in het nieuws
was wegens coronapas-perikelen. Krijns menu bestond grotendeels uit vlees. Dat was
in zijn omgeving overvloedig aanwezig in de gedaante van herten, paarden,
mammoeten en bevers.
Doggerland, 1 miljoen jaar geleden.
Overgefotografeerd van een videopresentatie op de tentoonstelling
Krijn is het klapstuk van de tentoonstelling over zijn
leefomgeving, Doggerland. Deze landmassa van ca. 200.000 vierkante kilometer, 5
keer de oppervlakte van huidig Nederland, vulde 1 miljoen jaar geleden een
groot gedeelte van wat nu de Noordzee heet. Je kon zonder natte voeten te
krijgen, wandelen van Leiden naar Londen, en zelfs van het Deense Esbjerg naar
het Engelse Norwich, althans de plekken waar al die steden nu liggen.
Tijdens ijstijden stond de zeespiegel maar liefst 50 meter
lager dan nu. De zeespiegelstijging van 1 meter, die we tot 2100 kunnen
verwachten door de huidige opwarming van de aarde, is daarmee vergeleken maar
heel klein bier.
Of Krijn en zijn soortgenoten tijdens de ijstijden veel
reden tot lachen hadden, staat te bezien. Ze leefden en overleefden op ijzige
steppen.
Over de oorzaak van het uitsterven van de Neanderthaler zijn
de geleerden het nog niet eens. Een nieuwe theorie die opgeld doet, stelt dat
er simpelweg veel te weinig van hen aanwezig waren in een veel te groot gebied.
Heel Europa telde maar enkele tienduizenden exemplaren. De kans dat ze een
geschikte huwelijkspartner tegenkwamen, was heel gering. En die omstandigheid zou
geleid hebben tot hun langzame maar zekere verdwijning.
De theorie dat ze door de moderne mens uitgeroeid zouden
zijn in een oorlog-der-soorten, is wel verlaten. Maar of
Neanderthalers ooit vreedzaam geco-existeerd hebben met onze voorvaderen en
-moederen? Er is niemand die het weet. Een feit is wel dat in de genen van de
hedendaagse mens nog wat sporen Neanderthaler-DNA te vinden is. Ooit moeten Neanderthalers
dus slippertjes gehad hebben met homo sapiens.
Na het uitsterven van de Neanderthalers werd Doggerland
bewoond door wat ze ‘moderne mensen’ noemen, een ruim begrip. Ca. 13.000 jaar
geleden kwam er een warmer klimaat en veranderde hun habitat van een ijsvlakte
in een groen paradijsje.
Dat was wel het begin van het einde. Door zeespiegelstijging
raakte hun land los van Groot-Brittannië en het Europees vasteland. Het werd
een eiland, dat langzaam maar zeker kromp.
Rond 8000 jaar geleden was er nog maar een tiende over van
het oorspronkelijke Doggerland, een eiland van ca. 20.000 vierkante kilometer dat
begon op een kilometer of 100 ten noordwesten van het huidige Texel. Een tsunami
door een enorme landverschuiving voor de Noorse kust maakte ook daar een einde
aan. Doggerland verdween in de golven.
Er resteert nu alleen nog maar een ondiepte in de Noordzee. In
de 17e eeuw was het een geliefde vangstplek voor vissers uit Nederland. Die
voeren in doggers, betrekkelijk kleine zeilboten, en doopten dit gebied de
Doggersbank.
1: Een vroeg kunstwerk: versierd middenvoetsbeen van een
oeros of bizon, ca. 13.000 jaar oud; 2: het stuk van
Krijns schedel aan de hand waarvan hij gereconstrueerd is; 3 en 4: vuistbijlen; 5: de bever diende
als voedsel voor de Neanderthalers.
Een van hen, Kees van Hooijdonk, tekent aan: ‘Mijn vondsten
heb ik zolang in bruikleen’. Dat vind ik wel een mooie, treffende uitspraak om deze
FHM’s mee te beëindigen.
FHM
3 oktober 2021
Er geweest: Zondag 26 september 2021
VOLGENDE AFLEVERING: 264. DOORGEZAAGD EN GEPHOTOSHOPT; AELBERT CUYP IN DORDRECHTS
MUSEUM (07/11/2021)