LAATSTE
ZES AFLEVERINGEN
263. ONTMOETING MET KRIJN, NEANDERTHALER
IN DOGGERLAND (03/10/2021)
262. HERMAN
STOK, DE EERSTE ECHTE DJ; OF: WAAR IS GUNDRUN JANKIS GEBLEVEN?
(06/06/2021)
261. DE PEST
(IN); TENTOONSTELLING IN
HET
VALKHOF, NIJMEGEN (23/05/2021 en 08/08/2021))
260. BILABIAAL;
OF: HOE KLONKEN DE GEBROEDERS DE WITT? (18/04/2021)
259. UITSLAG;
ZURE DRUIVEN EN WAT ECHT PIJN DEED
(21/03/2021)
258. HET
GAAT ECHT NERGENS OVER! TWEEDE KAMERVERKIEZINGEN (14/03/2021)
De rubriek FHM's A-viertjes
verschijnt onregelmatig. Maar als hij verschijnt, doet hij dat op
zondag.
De landschapsschilder Aelbert of Albert Cuyp (1620-1691) wordt
door vrijwel iedereen met Amsterdam geassocieerd. Daar is immers dé Albert
Cuyp, die bekende markt in De Pijp.
Maar Cuyp was afkomstig uit Dordrecht, waar hij vrijwel zijn
hele leven heeft doorgebracht. Zijn roem bleef tijdens zijn leven beperkt tot
zijn eigen stad, die hij alleen een enkele keer heeft verlaten om inspiratie op
te doen in de omgeving van Arnhem. Verder dan Kleef kwam hij nooit van huis.
Cuyp was populair onder de Dordtse notabelen, en kreeg veel
opdrachten uit die kringen. Na 1665 heeft hij niet veel meer geschilderd; hij had
zijn schaapjes toen al lang op het droge. Een heel ander verhaal dan dat van
vele andere schilders, van wie de werken tegenwoordig miljoenen waard zijn,
maar die zelf van de armen begraven werden.
In de 2e helft van de 18e eeuw ontstond er in Engeland een
complete Cuyp-rage (Cype-hype?) onder gefortuneerden die beslist een schilderij
van hem aan de wand wilden hebben. Zo inspireerde en beïnvloedde hij postuum ook
Engelse schilders als Constable en Turner. De Gouden Eeuw, zowel van de
economie als de schilderkunst, viel in Engeland een eeuw later dan hier. Dat is
iets wat ik ook al eens heb meegekregen van een tentoonstelling in Enschede
over Engelse portretschilders.
Er werden in Engeland gigantische bedragen betaald voor de
landschappen van Cuyp. Het gevolg daarvan was, dat er in Nederland vrijwel geen
Cuyp achterbleef, en een groot deel van zijn oeuvre zich nu aan de overkant van
de Noordzee bevindt.
Momenteel zijn tientallen van zijn werken toch weer terug onder
één dak in de stad waar zij ontstaan zijn. Het Dordrechts Museum organiseerde
in 2020 onder de naam ‘In het licht van Cuyp’ een tentoonstelling ter
gelegenheid van zijn 400ste geboortedag. Door coronaperikelen moest de tentoonstelling
uitgesteld worden tot dit jaar, en dan herdenken we er zijn 330ste sterfdag
maar mee.
Ik voorzag me via Internet - het zal na deze inleiding niemand
verbazen – van een tijdslot voor deze tentoonstelling, en dat op mijn favoriete
tijdstip: 15:00 uur. Dan kan ik zo tussen 16:15 en sluitingstijd 17:00 uur, als
er niemand meer binnenkomt, alle schilderijen nog een tweede keer zien, in alle
rust en stilte. Geen overbodige luxe bij deze zeer druk bezochte
tentoonstelling.
Wat is nou zo bijzonder aan het werk van Cuyp? De lichtval, de
luchten, de minutieus geschilderde dieren en mensen in het landschap. Het is
alsof je zó zo’n schilderij binnen kan lopen en aan de wandel kunt in het tafereel,
dat eerder gefotografeerd lijkt dan geschilderd.
Toch is dat niet de reden dat de conservator van Dordrechts
Museum, Sander Paalberg, Cuyp een Photoshopper noemt (zie dit artikel uit het Algemeen Dagblad). Hij bedoelt dat de schilder elementen in zijn landschappen plaatste
die hij in het echt nooit zo gezien kan hebben.
In een ander artikel, dat ik helaas niet meer kan vinden op
het web, betoogt een kunstkenner dat je een Cuyp kunt lezen van links naar
rechts. Het zonlicht komt meestal van links. Daardoor staat op sommige van zijn
werken de zon in het noorden, want in Nederland niet kan, behalve in een mal verhaal
dat ik eens schreef. Zijn landschappen vormen een constructie, en zijn minder
realistisch dan een foto die je met je telefoon schiet van een leuk doorkijkje.
Ook zijn gezichten op Dordrecht bevatten bouwwerken die er in het echt niet
stonden.
De tentoonstellings-top 5 van schilderijen die me om een of
andere reden bijzonder zijn opgevallen. Of is het een top 6? Laat ik het een
top 5½ noemen.
*1*
Jacob Gerritsz Cuyp, portret van Michiel Pompe van
Slingelandt, 1649. Rijksdienst voor het cultureel Erfgoed
Foto: zie hierboven
De portretschilder Jacob Gerritsz Cuyp (1594-1652) was de
vader van Albert. Voor dit portret van een wel heel jonge valkenier hebben
vader en zoon Cuyp samengewerkt.
Het 6-jarige jongetje stamde uit een zeer vooraanstaande
Dordtse familie, waarvan veel leden in het stads- en zelfs landsbestuur terecht
kwamen. Ze beweerden van adellijke afkomst te zijn, maar dat konden ze helaas
niet met bewijzen staven.
*2* IJsgezicht bij de ruïne van Huis te Merwede, ca. 1655.
Particuliere collectie Engeland.
Prachtig altijd, die taferelen van ijspret uit een tijd dat
de aarde nog niet opwarmde. Integendeel, het was in de Kleine IJstijd, toen de
winters alleen maar kouder en kouder werden.
Deze kasteelruïne ziet er tegenwoordig nog precies zo uit
als op dit schilderij. Hij is te zien vanaf de Beneden Merwede, zo’n 2½ km ten
oosten van het Groothoofd in Dordrecht. Van de 700 jaar dat die stenen oud zijn,
vormen ze al 600 jaar een ruïne.
In 1418 werd het Huis gedeeltelijk verwoest bij die bizarre,
zich over 6 à 7 generaties ridders voortslepende Hoekse en Kabeljauwse Twisten.
De Sint-Elizabethvloed van 1421 deed er ook geen goed aan. Het is een van de
oudste ruïnes van Nederland, al klinkt ‘oude ruïne’ enigszins dubbelop.
Die vloed van 6 eeuwen geleden is tussen haakjes onderwerp
van een kleine tentoonstelling in hetzelfde Dordrechts Museum.
*3* Portret van de 20-jarige eend Sijctghen (1647-1650).
Dordrechts Museum
Deze zorgvuldig, met veel details geschilderde eend was niet
zo maar een eend. Zij heet Sijtje, is op dit portret 20 jaar oud en heeft 100
eieren per jaar gelegd; allebei uitzonderlijke aantallen voor een eend. Zelf is
ze uit het ei gekropen in Werkendam. Ze legde onbevruchte eieren en hoorde
wellicht net als ondergetekende tot het gilde der verstokte singles.
Dat weten we allemaal door het gedicht dat Cuyp linksboven
in het portret schilderde:
Ik ben gebroed te wercken.dam
k’was jonck en goet.
doen ick hier quam in voogelen borch, sonder te paeren
heb ick geleeft, wel twintich jaren
wel hondert eijers tsjaers geleijt
daerom ben ick geconterfeijt
gebroocken beennen, tooch wt geneesen
gesondt en bont is noch mijn weesen
en als ick sijctghen steruen
sal soo schrijft hoe out, en tjaer getal
1647.
Daaronder is later nog toegevoegd:
anno vijftich dartich daeghen
in october hoort men claeghen
sijctghen doot, dit is al waer
out zijnde drijentwintich jaer
1650.
Sijtje stierf dus op 30 oktober 1650, op leeftijd van 23
jaar.
Moeilijk te lezen, maar ontcijferd op deze pagina van de
Vereniging Rembrandt
*4* Gezicht op de Valkhof vanuit het zuidwesten, ca. 1655-1660.
National Galeries of Scotland,
Edinburgh
Van de Valkhof in Nijmegen resteert tegenwoordig nog een kapelletje, waar ik in 2019 kwam schuilen voor een sneeuwbui in mei.
*5* en *5½*
Riviergezicht bij Dordrecht (1644-1645), Los Angeles County
Musuem of Art
en
Gezicht op Dordrecht (1644-1645) Museum der Bildenden
Kunste, Leipzig
Deze twee schilderijen zijn er eigenlijk één. Ooit heeft een
kunsthandelaar het ongebruikelijk langwerpige schilderij doodgemoedereerd
doormidden gezaagd. Waarom, dat kan ik wel raden: twee Cuyps leverden meer geld
op dan één. De linkerhelft kwam terecht in LA, USA en de rechter in Leipzig. Nu
hangen ze tijdelijk weer naast elkaar.
Ik ben bijna net zo handig met Photoshop als Cuyp was. Met
een beetje passen en meten moet ik die twee schilderijen weer aaneen kunnen
smeden, toch?
‘In het licht van Cuyp’ loopt nog t/m zondag 6 maart 2022.
Dat de tentoonstelling niet getroffen zal worden door een nieuwe museum-lockdown,
is de wens van
FHM
7 november 2021
Er geweest: zaterdag 16 oktober 2021
VOLGENDE AFLEVERING: HORROR-TANDARTS (12/12/2021)
25 jaar De thuispagina van Frans Mensonides: hoe het begon
