LAATSTE
ZES AFLEVERINGEN
282. 'VERBRAND DEEG'; STERVEN IN SCHOONHEID IN
POMPEI EN ASSEN (19/02/2023)
281a CHATTEN
MET CHAT-GPT (1)
(29/01/2023)
281b CHATTEN
MET CHAT-GPT (2) - EEN BLOGGER UIT LEIDEN
(05/02/3023)
280. DE
MACHINE AAN DE MACHT?
BRAINPOWER IN
MUSEUM BOERHAAVE (08/01/2023)
279. 'RETROFUTURE',
DE TOEKOMST VAN GISTEREN IN HET EVOLUON (01/01/2023)
278. EEN
STEEN IN DE MUUR; BAKSTEEN | BRICK IN
AMERSFOORT (11/12/2022)
277. SCHILDERIJEN
OP SCHILDERIJEN; 'SCHONE
KUNSTEN' IN ANTWERPEN HEROPEND (20/11/2022)
De
rubriek FHM's A-viertjes
verschijnt altijd op
zondag. Maar ook weer niet op elke zondag.
In musea in de ‘provincie’ (zeg ik, niet geheel vrij van Randstedelijk
dedain) sta ik altijd weer verbaasd wat er onder één dak allemaal is
samengebracht. Museum Heerenveen zal in dat opzicht door weinig Nederlandse
musea overtroffen worden.
Het bestaat feitelijk al uit twee musea, want het Ferdinand
Domela Nieuwenhuis Museum is er in ondergebracht. Verder zie je er: alles over
de geschiedenis van Heerenveen, Nederlands grootste maquette, moderne kunst,
grafiek. Daarnaast is er een MuseumGalerie waar de kunstwerken voorzien zijn
van een prijskaartje, en heb je ook nog de enorme rommelzolder van ‘Pake’ (opa)
die vooral dienst lijkt te doen als open magazijn.
‘Onder één dak’ klopt niet helemaal. Het museumgebouw aan het
Ernst van Harenplein is een samensmelting van een muloschool uit 1905 en het
Van Helomahuis, waar ooit een rijke familie woonde van veen-exploitanten.
Laat ik bij de overvloed in het museum geen verdere tijd verspillen
aan inleiding, en meteen overgaan tot mijn traditionele overzicht van de zaken
die me het sterkst frappeerden.
Het waren de Friese magistraat Pieter Hettes van Dekema en
de Utrechtse geldschieters Johannes van Cuyck Anthoniszoon en Floris Foeyt. Zij bezegelden op die
julidag in 1551 de oprichtingsakte van Heerenveen (linksboven op de foto). De etymologie van die
plaatsnaam ligt daardoor voor de hand: simpelweg een stuk veen, eigendom van heren.
Na oprichting door die 3 heren was de plaats bijna 4 eeuwen lang
verdeeld in 3 grietenijen: Haskerland, Schoterland en Aengwirden. Die werden
elk geleid door een grietman (een rechter en tevens een soort burgemeester). Pas
in 1934 ging Heerenveen één gemeente vormen, na 80 jaar van gesteggel.
De grenzen tussen de grietenijen liepen nogal onhandig:
dwars over erven en door woningen. En elke grietenij had zijn eigen wetten en
verordeningen. Wat aan de ene kant van de grens uit den boze was, werd aan de andere
kant getolereerd. Veldwachters van een grietenij hadden niets te vertellen in de
andere 2. Baldadige kinderen maakten gretig gebruik van deze bizarre situatie. Als
ze de veldwachter achter zich aankregen, renden ze eenvoudigweg over de grens
heen. De koddebeier moest zijn achtervolging dan staken.
Op het snijpunt van die grietenijen, het 3-grietenijenpunt
zal ik maar zeggen, stond een grensleeuw. Die is in de loop van de 20ste eeuw ooit
verdwenen (weggelopen?), maar dook op zekere ochtend in de 21e eeuw opeens weer
op in een steegje naast het museum, waarin het nu een plekje heeft gevonden.
Gelukkig kon ik nog net het laatste plaatsje boeken in de gereedstaande
helikopter, voor een blik op het centrum van Heerenveen vanuit de lucht.
Grapje. Op de onderste rij van de foto zie je gedeelten van de hierboven al
aangekondigde, erg kunstige maquette. Die is 60 m2 groot en je kunt hem bekijken
vanaf een podiumpje. Hij is gemaakt van karton en wel door werkloze jongeren die
een opleiding kregen tot maquettebouwer. Hun klus begon in 1996.
De maquette geeft de situatie weer van 1830, toen Johan Holster,
landmeter van het Kadaster, opdracht had gekregen om al het onroerend goed in
kaart te brengen van het bescheiden veendorpje dat Heerenveen toen nog was.
Het bordje ‘U bevindt zich hier’ staat in een weiland. De
mulo die nu onderdeel is van het museum, moest nog gebouwd worden. Lastig om me
te oriënteren op zo’n maquette. Ik zoek heel even vergeefs naar het station
waar ik mijn wandeling door Heerenveen begonnen ben, maar dat bestond
vanzelfsprekend ook nog niet in 1830; nergens in Nederland nog. Dat van Heerenveen
werd in 1868 in gebruik genomen.
Ik ga het Ferdinand Domela Nieuwenhuis Museum binnen.
Domela Nieuwenhuis zat een tijdje in de Tweede Kamer en ook
een poosje in de petoet; het laatste wegens majesteitsschennis. Hij verzette
zich tegen de 5 K’s: Kerk, Koning, Kapitaal, Kazerne en Kroeg. De oppositie
kwam toentertijd van knetter-links, waar die anno 2023 vooral van bruinrechts komt;
het is even wennen, voor iedereen.
Wie denkt dat bedreigingen en uitingen van haat tegen
politici kenmerkend zijn voor het huidige, diep verdorven tijdsgewricht, zou in
dit museum tot andere gedachten kunnen komen. Er is hier een vitrine vol haatbriefkaarten
aan het adres van Domela Nieuwenhuis, ‘lid der soode miters klub’, zoals iemand
hem adresseerde.
Een van de anonieme schrijvers zag de omstreden politicus
graag aan de galg bungelen. Een ander schreef: ‘Veel schrijven is niet noodig,
en ook niet waard aan zoo’n ploert, want je bent de gemeenste smeerlap
en valschaard die er op Gods aardbodem rond loopt.’
Woorden als ‘ploert’ en ‘valschaard’ zul je niet vaak meer
lezen in hedendaagse tweets. Maar echt veel veranderd lijkt er toch niet in de
verhouding tussen politicus en burger.
Boele Bregman, Acrobaten (1960)
Een foto als deze is natuurlijk niet de verdienste van de
fotograaf, maar van de beeldhouwer. Maar in dit geval ook van degene die dat
spotje heeft opgehangen; heel fraaie schaduwwerking. En wat schiet er dan nog
over voor de fotograaf? Dat hij het ZIET, meer niet.
Bregman (1918-1980) werd geboren in Aengwirden, een van de 3
grietenijen waaruit Heerenveen toen nog bestond. In de oorlog zat hij in het
verzet. Na een hartinfarct in 1956 moest hij zijn oorspronkelijke beroep van
loodgieter opgeven en kon hij zich geheel richten op de kunst. Naast
beeldhouwer was hij schilder, etser en ook dichter. Hij was autodidact en putte
angstige inspiratie uit de Koude Oorlog.
Jan Mankes, Schreeuwende kraai , houtsnede (1918) en
zelfportret (zonder jaar).
Mankes (1889-1920) woonde van 1909-1915 in deze streek. Hij
zou op 30-jarige leeftijd overlijden aan tuberculose. Hij grossierde in
selfies. Ik zag er afgelopen zomer ook een, met uil, in Museum Arnhem.
Dan nog iets over het openbaar vervoer, niet ongebruikelijk
op mijn site.
Op de foto de uitrusting van een conducteur der Nederlandsche
Tramweg-Maatschappij, die een uitgebreid tramnet exploiteerde in heel Friesland.
Niet in heel Nederland, zoals de naam zou kunnen doen vermoeden. Maar je kwam
er wel mee in de hoofdstad; de maatschappij bezat ook stoomboten. Bijvoorbeeld:
Amsterdam – Lemmer over de Zuiderzee, 5 uur varen, een dagboot en een nachtboot,
met aansluiting op de tram naar Joure, waar je kon overstappen naar Heerenveen.
In het museum hangt de zomerdienstregeling van 1906, die op
één grote poster kon. Per lijn reden er 6 à 10 trams per richting per dag. Heerenveen
– Gorredijk – Drachten duurde op de kop af 2 uur. De tram vertrok uit
Heerenveen om 5:10, 7:30, 9:40, 1:05, 4:30 en 7:15, de laatste 3 ritten ‘des
namiddags’. Je moest hem niet missen! En ter voorkoming van misverstanden over
de juiste tijd die in die tijd nogal eens voorkwamen: alle tijden staan opgegeven
in Greenwich Mean Time.
Ik verlaat Heerenveen met de trein van 5:34 des namiddags,
MET.
Frans Mensonides
26 februari 2023
Er geweest: Zaterdag 18 februari 2023
Meer over Heerenveen en omstreken in mijn stuk uit 2008, met onder meer Museum Belvedère in Oranjewoud en het dubbeldorp Top & Twel, waar mijn familienaam op een straatnaambord prijkt.
VOLGENDE AFLEVERING: ITALIANISEREND; DE BENTVUEGHELS VAN ROME (12/03/2023)
