LAATSTE
ZES AFLEVERINGEN
293. 'EEN ZONDERLING GEVAARTE'; VINCENT VAN GOGH IN DRENTHE (05/11/2023)
292. DE TEERLING IS GEWORPEN, JULIUS CAESAR IN
H'ART (08/10/2023)
291. EEN
LEPEL VAN ROESTVRIJ STAAL (EN
GROOTOUDERS VAN GOUD) (02/07/2023)
290. PERFECTE
HARMONIE;
BEELDENSPEELTUIN IN LEIDEN (25/06/2023)
289. KNOTJE
VAN ROTJE EN ANDERE ROTTERDAMSE
BEELDEN (18/06/2023)
288.TRAAG
HERSTEL (11/06/2023)
FHM’s
A-viertjes is een rubriek op de Thuispagina van Frans
Mensonides, die Henk als middle
name heeft
en dus FHM als initialen.
FHM’s verschijnt altijd op zondag, maar lang niet
op elke
zondag.
Goet-gelach en Quaet-slagh (ca. 1635-1640).
Als je mensen, ook in kunstgeschiedenis geïnteresseerden,
zou vragen om 5 belangrijke kunstenaars uit de Gouden Eeuw op te sommen, is er weinig
kans dat iemand Adriaen van de Venne zou noemen. De Wikipedia wijdt slechts een
handjevol regels aan hem. Goed dat het Zeeuws Museum in Middelburg hem nu aan
de vergetelheid ontrukt met de tentoonstelling ‘De omgekeerde wereld van
Adriaen van de Venne.’ Dat is hij beslist waard.
Adriaen van de Venne (1590–1662) was schilder, dichter,
schrijver, illustrator, graveur, uitgever en kunst- en boekverkoper; een van de
vele alleskunners waaraan de Gouden Eeuw rijk was. Misschien is juist Van de
Vennes veelzijdigheid de oorzaak van zijn onbekendheid. Want hoort hij nou thuis
in de canon van de beeldende kunstenaars of die van de schrijvers en dichters?
Ik besteedde in 2008 een webpagina aan zijn bont
geïllustreerde, caleidoscopische boekwerk ‘Tafereel van de belacchende [=belachelijke]
werelt’ (1635). Die pagina diende als illustratie bij Constantijn Huygens’
karakterschets ‘De bedelaar’.
Ik citeerde en vertaalde een aantal korte, geestige schetsen
van bedelaarstypes. Van de Venne noemt er maar liefst 42 en beschrijft hoe ze
het geld uit de zakken van hun beter bedeelde medemensen kloppen. Hij hekelt
luie bedelaars die list en bedrog gebruiken om geld te verdienen. Zij verpesten
het daardoor voor degenen die echt arm zijn en het geld harder nodig hebben.
Lering en vermaak: een beetje humor en een tikje moraal; niet
ongebruikelijk bij schrijvers en schilders uit die tijd. Net als Jan Steen liet
Van de Venne zijn publiek lachen om menselijke tekortkomingen, als aansporing om
zelf verstandiger te handelen.
Van de Venne was afkomstig uit Delft. Zijn ouders waren
protestantse Vlamingen die in de jaren 1580 naar Nederland waren gevlucht. Van
1608-1625 woonde en werkte hij in Middelburg. Daarna keerde hij terug naar
Holland en vestigde zich in Den Haag.
Een bescheiden greep uit de overvloed van werken op de
tentoonstelling.
*1* Zelfportret (1614)
Een jongeman van 24, die behoorlijk zelfverzekerd de wereld
in kijkt!
*2* De prinsen Maurits en Frederik Hendrik op de
paardenmarkt van Valkenburg (1618)
Alleen naar dit schilderij kun je op de tentoonstelling al
zeker een halfuur kijken. Het is zeer gedetailleerd, met tientalen, zo niet
honderden mensen en niet te vergeten paarden. Van de Venne heeft er voorstudies,
schetsen voor gemaakt die deels bewaard zijn gebleven.
HIER vind je het schilderij op de Wikipedia, in een nog
grotere resolutie, zodat de details nog beter tot hun recht komen.
De beide prinsen van Oranje zitten in de door 6 schimmels getrokken
koets in het midden van de afbeelding. 6 paarden, toe maar! Ik heb me eens
laten vertellen dat alleen vorsten en vorstinnen zich zo lieten verplaatsen, en
prinsen maximaal 4 paarden voor hun koets mochten hebben…
Prins Maurits was in 1618 de stadhouder van Holland en
legeraanvoerder in de strijd tegen Spanje. Zijn halfbroer Frederik Hendrik zou
hem na zijn dood in 1625 opvolgen.
De paardenmarkt van Valkenburg (tussen Leiden en Katwijk, niet
te verwarren met Valkenburg in Limburg) en de bijbehorende kermis worden al
sinds de 9e eeuw gehouden op de 2e woensdag in september. Hij trok, en trekt,
mensen uit de wijde omgeving.
Voor mij het absolute topstuk op deze tentoonstelling. Wat
een mooi dorpje moet Valkenburg eigenlijk geweest zijn! Ik ken het dorp van mijn
fietstochten in de omgeving, en noemde het in mijn ‘corona-saga’ ‘mateloos
deprimerend’. Het Marktveld, waar de paardenmarkt plaatsvindt, was in mijn ogen
‘een open wond’.
Het dorp is in 1940 aan het begin van WO II grotendeels met
de grond gelijk gemaakt bij gevechten tussen het Nederlandse leger en het
Duitse. Na de oorlog is het wederopgebouwd in een nogal fantasieloze jaren 50-stijl.
Op het schilderij zien we hoe het er uitgezien heeft in betere tijden.
Een revelatie, dit schilderij! Ik snap overigens niet waarom
ik zelf nog nooit die befaamde paardenmarkt bezocht heb. Net als bij de musical
‘Soldaat van Oranje’ op het voormalige vliegveld Valkenburg, is het tot nu toe
gebleven bij voornemens. Je zou bijna gaan denken dat ik iets tegen Valkenburg
heb. Maar dit terzijde.
*3*
Boerenvastenavond ca. 1625
Ik heb uit dit ook weer erg bonte schilderij een fragment geknipt; het hele
werk is te zien op de site van het Rijksmuseum.
Ook in dit geval kunnen we lachen om het gedrag van mensen. Rechts
is een stevige vechtpartij gaande, waarbij zelfs messen worden getrokken. Links
slaat een deftig echtpaar het tafereel met afkeuring gade.
*4*
Spelende kinderen op het plein bij de Abdij in Middelburg, waar
tegenwoordig het Zeeuws Museum gevestigd is. De prent, hier op de website van Musea
Brugge, is vervaardigd door een navolger van Adriaen van de Venne en is
gebruikt als illustratie bij Jacob Cats’ ‘Proteus ofte Minne-beelden verandert
in sinne-beelden' (1628).
*5*
In 1618 sloot Adriaen van de Venne zich aan bij zijn oudere
broer Jan, die al 10 jaar in Middelburg de kost verdiende als prentverkoper.
Beide broers begonnen de Schildery-winckel, een uitgeverij, drukker en
kunsthandel. Maar het was meer dan dat: de ‘winckel’ ging al snel functioneren
als ontmoetingsplaats voor kunstenaars, intellectuelen en prominenten.
Jacob Cats, raadspensionaris van Zeeland en dichter, zal er
kind aan huis geweest zijn. De gebroeders van de Venne drukten Cats’ opus
magnum ‘Houwelyck’ (1625), en de op initiatief van Cats uitgegeven bundel ‘De
Zeeusche Nachtegael’. Die bevat werk van Zeeuwse dichters, die naar de mening
van Cats al te zeer gedomineerd werden door hun concullega’s uit Holland.
Adriaen van de Venne vervaardigde alle illustraties van ‘De
Zeeusche Nachtegael’ en droeg er zelf ook een gedicht aan bij.
En hij schilderde ook zijn eigen Schildery-winckel; zie ook
dit artikel in het Musuemtijdschrift
FHM
19 november 2023
Er geweest: zaterdag 28 oktober 2023
VOLGENDE AFLEVERING: JE STEM VERHEFFEN; OVERPEINZINGEN ROND DE TWEEDE KAMERVERKIEZING (26/11/2023)
