LAATSTE
ZES AFLEVERINGEN
292. DE TEERLING IS GEWORPEN, JULIUS CAESAR IN H'ART (08/10/2023)
291. EEN LEPEL VAN ROESTVRIJ STAAL (EN
GROOTOUDERS VAN GOUD) (02/07/2023)
290. PERFECTE
HARMONIE;
BEELDENSPEELTUIN IN LEIDEN (25/06/2023)
289. KNOTJE
VAN ROTJE EN ANDERE ROTTERDAMSE
BEELDEN (18/06/2023)
288.TRAAG
HERSTEL (11/06/2023)
286. DICHTER
BIJ VERMEER (MAAR NIET TE DICHT)
(23/04/2023)
2
FHM’s
A-viertjes is een rubriek op de Thuispagina van Frans
Mensonides, die Henk als middle
name heeft
en dus FHM als initialen.
FHM’s verschijnt altijd op zondag, maar lang niet
op elke
zondag.
Vincent van Gogh (1853-1890) associeer je met Noord-Brabant
en Zuid-Frankrijk. Tot voor kort wist ik niet dat hij ook een periode in
Drenthe heeft gewerkt, een heel cruciale periode in zijn kunstenaarsloopbaan.
Het was in de herfst van het jaar 1883.
In het Drents Museum in Assen loopt momenteel een
tentoonstelling over van Goghs Drentse tijd, onder de titel ‘Op reis met
Vincent.’ In het tweelingdorp Nieuw-Amsterdam / Veenoord is op 3 oktober 2023 het
geheel vernieuwde Van Goghhuis Drenthe heropend in het voormalige pension
Scholte, waar de schilder in 1883 2 maanden logies heeft genoten.
Ik deed beide musea, de afgelopen maanden, op 2
verschillende dagen. Er kwam een verhaal naar voren dat ik heel verrassend
vond, maar aan de andere kant ook typisch Vincent (ik zal hem ook maar bij de
voornaam noemen, zoals het Drents Museum doet, en DonMcLean ooit deed).
Vincent dus, was in 1883 30 jaar oud en had al een heel
leven achter de rug van 12 ambachten, als het er geen 24 waren. Hij was
vastbesloten om kunstenaar te worden. Hij hoopte inspiratie te vinden in
Drenthe. Meer schilders waren hem daarheen voorgegaan, waaronder Anton Mauve
en andere kunstenaars van de Haagse School, en de Duitse schilder Max
Liebermann, die veel gewerkt heeft in Nederland.
Uit Vincents levensverhaal krijg ik ook wel de indruk dat
hij de vlucht (naar voren) nam uit een treurige gezinssituatie. Hij woonde in
Den Haag samen met Sien Hoornik, die een kind had – van hem of van een ander; er
is geen zekerheid over. Er was geldnood en er was vaak ruzie. Sien was een
gewezen prostituee, en Vincents familie vond het een groot schandaal om met zo
iemand samen te leven.
Mede op aandringen van zijn broer Theo ging Vincent zijn
heil zoeken in Drenthe. Op 11 september 1883 stapte hij op station Den Haag Staatsspoor
in de trein naar Drenthe. Na een reis van 7 uur bereikte hij Hoogeveen. Daar
nam hij zijn intrek op de zolderkamer van een logement. Dat verruilde hij op 2
oktober voor het pension van Scholten in Nieuw-Amsterdam / Veenoord, waar hij
tot 4 december zou blijven.
Vincent was in zijn Drentse periode ten prooi aan sterke
stemmingswisselingen. Hij was helemaal lyrisch van het Drentse landschap, maar
werd ook geplaagd door depressies. Die werden veroorzaakt door het telkens
beroerder wordende herfstweer, en een paar andere tegenslagen.
Van de warme contacten met collega-schilders waarop hij
gehoopt had, kwam niets terecht. De Drentenaren vertelden hem dat die kort voor
zijn komst vertrokken waren. De schilders brachten op het platteland alleen de
zomer door, die toen net voorbij was. Daar had Vincent blijkbaar even geen
rekening mee gehouden.
Verder stonden de autochtonen niet te popelen om zich door
die rare snijboon uit Holland te laten portretteren. En er was in de wijde
omgeving geen winkel te vinden in schildersbenodigdheden. Wat ook een
tegenvaller was: de brieven van zijn broer Theo, met ingesloten geld, kwamen
minder frequent dan hij gehoopt had.
En er kwam wel eens zand terecht in zijn verf. Daar klaagde
hij zelf bij mijn weten niet over in zijn brieven, maar het is bij analyses van
zijn Drentse schilderijen aangetroffen.
Ook ik spoorde naar Drenthe, en bereikte Assen vanuit Leiden
na een treinreis van slechts 2:10 uur, tegen die 7 uur van Vincent. Ik twijfel
er wel eens aan, maar moet toegeven dat er in de loop van 140 jaar toch wel enige
vooruitgang geboekt is bij het openbaar vervoer in ons land. Het was mijn
tweede bezoek dit jaar aan het Drents Museum; in januari deed ik de
tentoonstelling over Pompeï.
Niet alles wat Vincent in Drenthe getekend en geschilderd
heeft, is bewaard gebleven. Op de tentoonstelling ‘Op reis met Vincent’ hangen
daarom maar een ruim dozijn kunstwerken van zijn hand. Die zijn aangevuld met
werk van tijdgenoten en geestverwanten. Ik concentreerde me voor het vierluik
hierboven op Vincent zelf.
Heel verrassend werk, dat in niets lijkt op de Zonnebloemen,
de Sterrennacht en andere beroemde schilderijen uit zijn latere, Franse
periode. Zijn Drentse stukken zijn sober en realistisch, en naar mijn smaak des
te indrukwekkender.
*1* Landschap in roestbruin en lila, aquarelverf op papier
*2* De turfschuit, olie op doek op paneel
Twee Drenten verrichten loodzwaar werk, dat je er wel aan afziet. Alles in deze
streek draaide om turf, brandstof voor in de kachel van de stedelingen, en daarheen
vervoerd per schuit.
*3* Kop van een vrouw; inkt op papier
De meeste mensen op Vincents Drentse werken zijn wat schematisch afgebeeld, zonder
dat hun gezicht in beeld is gebracht. Dat zal te maken hebben met zijn moeite
om modellen te strikken. Deze close up van een vrouw, in rouwkleding, in een
trekschuit heeft hij mogelijk stiekem geschetst toen hij tegenover haar zat.
Vincent wilde de grootheid van de vlakte uitbeelden en in
contrast daarmee dat figuurtje in het schemerduister en het kleine vuurtje dat
hij brandende hield. Het verbranden van onkruid gaat tegenwoordig, zo leerde ik
googelenderwijze, met speciale onkruidbranders op gas of stroom. Die zijn
ongetwijfeld populair bij het slag mannen die ook graag in de weer zijn met
grasmaaiers waar je op kunt zitten, en bladblazers.
Op een foto komen die werken toch wel een stuk minder tot
hun recht dan wanneer je er in het museum oog in oog mee staat. Deze expositie is
zeker een aanrader. ‘Op reis met Vincent’ is nog te zien in Assen tot/met
zondag 7 januari 2024.
Tot die tijd staat er aan de kop van het Noord-Willemskanaal
een piepschuimen, meer dan dubbel-manshoog beeld van Vincent van Gogh (zie de foto boven dit stuk).
‘Het is hier zo gansch en al dat wat ik mooi vind dat wil
zeggen ’t is hier vrede.
Het is hier zoo eigenaardig, - en zoo stil en vredig – ik kan er geen ander
woord voor vinden dan vrede’.
Dat schreef Vincent uit Nieuw-Amsterdam aan zijn broer Theo, en die tekst staat
geschreven op de sofa’s voor Van Goghhuis Drenthe. De sofa’s zijn in 2018 vervaardigd
door 45 inwoners van het tweelingdorp Nieuw-Amsterdam/Veenoord.
Op 2 oktober 1883 nam Vincent vanuit Hoogeveen de trekschuit
naar het logement van het echtpaar Scholte, dat nu museum Van Goghhuis Drenthe
is. Ik denk niet dat de schilder er gereserveerd had (wat indertijd per brief
gebeurd zou moeten zijn). Maar de bezoeker van heden wordt aangeraden, wél te reserveren.
Dat is in verband met de krappe ruimte, die niet berekend is op grote
gezelschappen. Het museum werkt aan een digitaal reserveringssysteem. Totdat
het zover is: bel: 0591 555600.
Je staat hier echt bovenop de kunstgeschiedenis. De kamer
die Vincent 2 maanden lang bewoond heeft, is nu ingericht zoals hij er in 1883
uitgezien moet hebben. Ik maak me sterk dat hij hier al inspiratie vond voor zijn
3 vrijwel identieke schilderijen De Slaapkamer die hij 5 jaar later zou
schilderen in Arles.
Aan de hand van teksten, afbeeldingen en digitale presentaties
biedt dit museum een blik op het leven van Vincent en zijn verblijf in Drenthe.
Het logement was 13 jaar oud toen de schilder er zijn intrek nam. Aan het eind
van de 20ste eeuw stond het op de nominatie voor de sloop. Het werd gered door de
provincie Drenthe, die de restauratie bekostigde.
De 2 dochters van de Scholtes waren als de dood voor die vreemde
snuiter uit Holland. Maar hun vader benadrukte dat de man geen vlieg kwaad
deed, en dat kunstenaars nou eenmaal altijd een beetje typisch waren.
Boven: ophaalbrug in Nieuw-Amsterdam, aquarelverf op papier,
‘[een] zonderling gevaarte dat zijn silhouet tegen de wemelende avondlucht
profileerde’, zoals hij schreef aan zijn broer. Onder: hetzelfde tafereel
vanuit dezelfde kamer, maar dan met een moderne brug, en met stromen van auto’s
die de vouwen uit je broek rijden; ik heb daarnet dik 5 minuten staan wachten
voordat ik veilig kon oversteken.
Ik wil niet meezingen in het boomer-koor van:
vroeger-was-alles-beter. Maar ik vind dat dit uitzicht er in 140 jaar tijd niet
op vooruit is gegaan.
Op 4 december 1883 vertrok een diep gedeprimeerde Vincent naar
Hoogeveen, volgens mij bij impuls. De trein zou in deze streek pas na de
eeuwwisseling gaan rijden, en de trekschuit voer die dag misschien niet. Hij wandelde
helemaal naar het station in Hoogeveen, met bagage en al. Ik zag hier een
ANWB-wegwijzer: Hoogeveen 27 km…
Hij pakte de trein naar Brabant en trok in bij zijn ouders
in Nuenen, waar hij De aardappeleters zou schilderen. Zijn Sientje had haar
oude beroep weer opgenomen, en zou verder geen rol meer spelen in zijn leven.
In Drenthe is hij nooit meer teruggekeerd.
FHM
5 november 2023
Er geweest: Assen: vrijdag 22 september 2023; Veenoord / Nieuw Amsterdam: zaterdag
21 oktober 2023.
Oh ja: dit is het eerste artikel van alweer de 28ste
jaargang van mijn Thuispagina. Meer over het ontstaan ervan schreef ik 2 jaar
geleden bij het zilveren jubileum
VOLGENDE AFLEVERING: GOET-GELACH EN QUAET-SLAGH; ADRIAEN VAN DE VENNE IN MIDDELBURG (19/11/2023)
