Jaargang 5 Aflevering 39 DONDERDAG 12 SEPTEMBER 2002
|
Deze column is afkomstig uit het archief van REFLEXXIONZZ! Klik hier voor de meest recente aflevering. OV-reisverhaal Naamloos in een zijkanaal - De bus in en om Haarlem (1)
Het Spaarne stroomt,
Voorbij de brug, voorbij de laatste huizen,
“Het Spaarne”, van de LP “Hoe sterk is de eenzame fietser”; Boudewijn de Groot
Ook het stadsvervoer was een maatje groter en beter dan in Leiden. Maar in dit opzicht is Haarlem zijn voorsprong de laatste 10, 15 jaar wel kwijtgeraakt. In weinig grote Nederlandse steden is het OV zo afgekalfd en afgetakeld als in de stad waarvan we geleerd hebben dat het de hoofdstad is van Noord-Holland. Op vele trajecten waar in de jaren tachtig 10- of zelfs 7,5 minutendienst werd geboden, rijdt nu nog slechts eens per kwartier een bus. Een handvol lijnen verdween. De nummers 1 en 3 (beide Haarlem Noord - Heemstede De Glip) sneuvelden, omdat ze parallel liepen aan andere lijnen. Van de bundel lijnen naar het westen van de stad: 6, 7 en 8, bleef alleen de middelste over. Gelukkig bezit ik geen busboekje meer uit 1987, want het zou droevig zijn om het lijnennet van dat jaar en dat van 2002 naast elkaar te leggen. Een ander minpunt: de zone’s rond Haarlem zijn verschrikkelijk klein geworden. Ik heb de tijd nog meegemaakt dat zone 5500 heel de stad omvatte. Toen werd Haarlem Noord afgescheiden, op een heel gemeen punt: een paarhonderd meter ten noorden van het station. Een tijdlang stapten vrijwel alle reizigers uit op de Kennemerbrug, de voorlaatste halte, om daarvandaan te lopen naar de achteringang van het station. Er heeft nog enige tijd een ingewikkelde uitzonderingsregeling bestaan, om dit ongemak te voorkomen, maar die is ingetrokken; de zonegrens valt nu weer samen met het stationsplein. Niet lang geleden werd echter een nieuwe verslechtering doorgevoerd: de zuidelijke wijk Schalkwijk werd afgesplitst van zone 5500. Ook de buurgemeente Velsen, eens één grote zone, werd in tweeën gehakt. Nee, men heeft er echt alles aan gedaan om het OV in en om Haarlem onaantrekkelijk te maken. Ook de snelheid van de bussen laat in deze drukke en wat chaotische stad veel te wensen over. Op De digitale reiziger heb ik tot dusverre weinig over het Haarlemse OV gemeld, maar tijdens het REFLEXXIONZZ!-tijdperk acht ik me diep genoeg gezonken om er twee a drie artikelen mee te vullen. Hier is het eerste, waarin we het zullen hebben over de tangent-route naar IJmuiden. Haarlem NS is sinds kort het beginpunt van de zogeheten Zuidtangent naar Amsterdam Zuid-Oost: de mooiste en duurste bus van Nederland. De tangent is in het Haarlemse OV echter niet veel meer dan een vlag op een modderschuit, en dan nog wel een vlag die al gescheurd en verfomfaaid uit de fabriek kwam. Eerder dit jaar (het nulde artikel van deze jaargang, zullen we maar zeggen), schreef ik het nodige over de kinderziekten van dit project, die momenteel nog lang niet genezen zijn. In dat stukje meldde ik dat de Zuidtangent aan beide zijden doorgetrokken zou worden, zodat een bijna 65 kilometer lange buslijn IJmuiden - IJburg zou ontstaan. De laatste jaren is zwaar gepeinsd over het trajectgedeelte Haarlem - IJmuiden, dat moet gaan lopen via Velserbroek, Santpoort-Noord en Driehuis. Problemen te over: smalle weginfrastructuur waar een speciale busbaan moeilijk ingepast kan worden; NIMBY-groeperingen die actief zijn langs vrijwel het gehele, circa 15 kilometer lange tracé; bezuinigingswoede van het rijk, waardoor de verlenging op losse schroeven is komen te staan.
Tip: de lijnennetkaart van connexxion SpaarneWe gaan op verkenning. Op zaterdag 7 september stap ik bij Haarlem station in bus 71, vertrektijd 13.01, voor de eerste etappe, naar Velserbroek.Tussen Haarlem en IJmuiden rijden drie lijnen. Lijn 70 en 71 (Schalkwijk - IJmuiden) leveren een verbinding via Velserbroek, Santpoort Noord en Driehuis, in gecombineerde kwartierdienst. De ”snel”bus lijn 75 Schalkwijk / Zwemmerslaan - IJmuiden Zeewijk) volgt in grote lijnen de oude route van lijn 70, die ik die nog ken van vroeger, en slaat Velserbroek dus over. De frequentie varieert van 7,5 minuten in de spits tot 30 in de dal-uren. Even denk ik dat ik verkeerd zit: de bus rijdt stadinwaarts. Maar via de Parklaan en een viaduct onder de spoorweg kiest de bus even later toch de weg naar het noorden. Lijn 71 neemt de route langs het Spaarne, terwijl lijn 70 de ten westen hiervan gelegen Rijksstraatweg neemt, waar ook de Zuid-tangent moet gaan rijden. Even over het spoor zie ik de staalfabriek van Figee, waar mijn overgrootvader 100 jaar geleden zijn brood verdiende. Hard werk, met lange uren tegen een hongerloontje; mijn oma heeft er zo vaak over verteld dat ik het gevoel heb, erbij geweest te zijn. Iets verder ligt een brug die toegang geeft tot industrieterrein De Waarderpolder. “Brugopening gemiddeld 4 minuten”, staat te lezen op een bordje. In die tijd kan de ongeduldige automobilist die tekst zeker 120 keer lezen. Ik kan niet langs deze rivier rijden zonder te denken aan dat mooie, verstild-melancholische liedje van Boudewijn de Groot, waaruit ik hierboven een paar regels geciteerd heb. Een getemde, geketende rivier. Hier, in een flauwe bocht, is hij zo breed als een meer. Er staat vandaag een stevige bries; op het water zijn schuimkoppen ontstaan. Het kan hier ouderwets te keer gaan. We slaan linksaf, een woonwijk in, en passeren op de Vergierdeweg de winkel van Uitvaartbegeleiding Brokking en Bokslag. Hetgeen me eraan doet denken, dat vroeger door deze wijk nog bus 5 reed, met op de lijnfilm het memento mori: “Noorderbegraafplaats”, echt een eindpunt. Maar die buslijn is zelf een eerloze dood gestorven.
Een buiten Haarlem passeren wij het busstation Delftplein. Lijn 14 naar Spaarndam begint hier, en de lijnen 70, 71, 73 en 75 stoppen er; lijn 73 rijdt van Haarlem naar Uitgeest, via Velserbroek, Beverwijk en Heemskerk. VelsenpuraVelserbroek lijkt een VINEX-wijk, maar dateert van voor dit tijdperk. In het midden van de jaren tachtig werden de eerste huizen gebouwd. Nu is het uitgegroeid tot een wijk met kleurige, redelijk gevarieerde woningbouw, die domicilie biedt aan ruim 16.000 mensen. Die geen busbaan in hun achtertuin willen hebben. Onlangs las ik in OV-Magazine, dat er hier hevig geprotesteerd wordt tegen de tangentbaan, omdat deze ten koste gaat van een plantsoen.Ik stap uit bij het winkelcentrum aan de Galle Promenade. Als ik daar in de buurt ronddool, valt mijn oog op een klimrek in de vorm van een zwaan. Het staat op een grasvlakte van ongeveer 25 meter breed en een kleine kilometer lang, met daarnaast een fiets- en een voetpad en dáárnaast een lange rij huizen. De steppe is bedoeld als weer zo’n avontuurlijke speelplaats, die echter voor kinderen onaantrekkelijk is. Ik zag vorige week hetzelfde in Leidschenveen. De eenvormigheid in dit land gaat zo ver, dat ze overal dezelfde fouten maken. Zou dit het plantsoen in kwestie kunnen zijn, waar de busbaan moet komen? Het ligt in ieder geval op de kortste weg van Haarlem naar winkelcentrum Velserbroek. Protestborden achter de ramen nemen mijn laatste twijfel weg. “Busbaan OK, maar door onze wijk, nee”. Dit punt zou eens meegenomen moeten worden bij de alom uitgebroken maatschappelijke discussies over normen, waarden en neo-burgerlullenfatsoen. Wat is dat toch voor asociale kolere-houding, om alles waar je last van denkt te hebben, het liefst in de tuin van een ander te zien, en niet in die van jezelf? Waar willen ze die busbaan dán hebben? Ergens waar niemand woont?? De L-partijen, die zo begaan zijn met de opvoeding van ons volk, zouden eens flink te keer moeten gaan tegen het NIMBY-denken. Maar die partijen zijn er juist door groot geworden, zoals zou kunnen blijken uit het drama rond de tram naar Carnisselanden, waarover wij laatst schreven. Het plantsoen wordt tegen het einde steeds smaller, maar is ook daar nog breed genoeg voor een busbaan. Ik loop met een lus terug naar het winkelcentrum, om daar lijn 70 naar het strand van IJmuiden te nemen, de “Seaport”, die al jaren vergeefs probeert, Zandvoort in populariteit naar de kroon te steken. Bus 70 blijkt net weg; ik ga de Galle Promenade bewandelen. Voorbij de winkels gaat deze over in een zeer brede stoep met gele tegels. Een aardig wandelpad, met ruimte genoeg voor de gehele bevolking van deze nieuwbouwlocatie, maar ook hier loopt niemand. Je zou er een mooie busbaan op kunnen aanleggen, bedenk ik. De Galle Promenade is genoemd naar de stad Galle op Sri Lanka, waarmee de gemeente Velsen een jumelage onderhoudt. In Galle ligt een wijk, geheten Velsenpura. Galle was ooit een enorm fort, eigendom van de V.O.C., van waaruit deze multinational zijn handelsbelangen op Ceylon verdedigde.
De promenade loopt na een ruime kilometer dood op een berg puin. Dit is het einde van Velserbroek. In de verte zie ik de Grote Kerk van Haarlem oprijzen uit de weilanden. Als je de torenspits wegdenkt, lijkt het wel de rug van een reusachtig beest dat ligt te grazen. Ik herken het beeld van schilderijen uit de Gouden Eeuw: “Gezicht op Haarlem”. Grappig: ik zie nu hetzelfde als wat 4 eeuwen geleden een schilder zag; wie weet stond hij met zijn schildersezel wel op dezelfde plek (als dit gebied toen al ingepolderd was; ik betwijfel het). CasembrootIk loop terug naar de halte, en wacht, en wacht, en wacht. Uiteindelijk zie ik lijn 73 arriveren, enkele minuten te vroeg, en meteen daarna toch nog lijn 70, bijna een kwartier te laat. De chauffeuse helpt me uit een droom; lijn 70 rijdt niet naar het strand, doch slechts tot de Dennekoplaan in Zeewijk, hoewel op de halte iets anders vermeld stond. Ik moet straks overstappen in IJmuiden, en wel op lijn 82 (Amsterdam - IJmuiden).Deze bus rijdt via het villadorp Driehuis, waar in zekere zin de bakermat ligt van de huidige omwenteling in de Nederlandse politiek; Pim Fortuyn heeft hier zijn jeugd doorgebracht. Ook in Driehuis wordt de tangent niet gepruimd. Met timmermansoog stel ik vast dat de weg hier en daar wel erg smal is; een vrije busbaan zal ten koste zal gaan van veel parkeerruimte. Als ik ben aangekomen in het centrum van IJmuiden blijkt dat bus 82 slechts een keer per uur doorrijdt naar Seaport; die ene bus is bovendien net weg. Ik zie af van strandbezoek. In plaats daarvan loop ik wat rond door het uitgestrekte winkelhart van IJmuiden. Hier is ook het gemeentehuis van Velsen. Bij mijn hofleverancier, de HEMA, nuttig ik een broodje. Als ik naar buiten kom, begint het net te plensregenen. Ik schuil onder een luifel, en denk alvast na over de volgende afleveringen van REFLEXXIONZZ!, want als tijdschriftdirecteur leef je immer in de toekomst. Zodra het droog is, wandel ik in de richting van het Noordzeekanaal, via een wijkje met oude, wat popperige arbeiderswoninkjes. Aan de overkant van het brede kanaal staan de hoogovens te walmen. Aan mijn kant van het water loopt een autoweg, met daarnaast een oude, vervallen spoorlijn, waarvan de sporen nauwelijks boven het gras uitkomen. Het is een 5 kilometer lang zijtakje van de lijn Haarlem - Uitgeest. Gedurende exact een eeuw, tussen 1883 en 1983, heeft hier reizigersvervoer plaatsgevonden. IJmuiden telde indertijd 3 stations. De IJmuidense forenzen hebben tijdenlang een rechtstreekse verbinding met Amsterdam gehad (en dagelijks een prachtig uitzicht op het kanaal). Waarom de lijn is opgeheven is me 19 jaar na dato nog altijd een raadsel. Goed, de reizigersaantallen liepen terug, uiteindelijk tot nog geen 2000 passagiers per dag, maar dat kwam doordat het zwaartepunt van IJmuiden zich langzaam verplaatste van de oude wijken langs het kanaal, naar het zuidwesten waar Zeewijk gebouwd was. Met een spoorverlenging van 1,5 kilometer had men deze grote wijk op het railnet kunnen aansluiten, maar het mocht niet zo zijn. Zou de Zuidtangent ooit nog tot IJmuiden doordringen, dan zal hij zijn eindpunt krijgen in Zeewijk of aan het strand. Tussen IJmuiden en Driehuis zal de busbaan misschien aangelegd worden op het talud van het oude spoortje. Na enig heen en weer lopen vind ik waarnaar ik speurde: station Casembrootstraat. Rozenbottelstruiken en onkruid hebben de perrons al bijna aan het gezicht onttrokken; over 4 eeuwen zullen archeologen ze weer opgraven. Door het struikgewas baan ik me een weg naar de abri (alleen richting Haarlem staat / stond er een) die bestaat uit ijzerplaten, waarvan sommige zijn verdwenen, en andere verroest. Van 1996 tot/met 1998 reden hier 's zomers toch nog wat reizigerstreinen (zonder te stoppen op station Casembrootstraat): het was de Strandexpresse van Lovers Rail, een niet geslaagd experiment met railconcurrentie; ik schreef erover in de zomer van 1996. Het begint weer te regenen, en de abri doet voor het eerst sedert 19 jaar weer waarvoor hij gebouwd is: iemand beschutten tegen de elementen. Passerende automobilisten kijken me vreemd aan: daar staat een idioot op de trein te wachten! Of is het misschien een spook; de rusteloos dolende ziel van een spoorforens van weleer?
Ik steek mijn ROVER-paraplu op, klim van het perron af, en sla de Casembrootstraat in. Ook hier weer van die poppenhuisjes. De bui waait over, maar zwarte wolkenpartijen blijven langs het zwerk jagen. AutomobielenIn het centrum neem ik bus 75 terug naar Haarlem. Deze staat in de dienstregeling vermeld met een snelbussymbool, maar waaraan de lijn dit onderscheidingsteken verdient, is niet duidelijk. Tot voor kort reed hij tussen IJmuiden en Haarlem NS over de snelweg, maar tegenwoordig slingert hij door de dorpskernen van Driehuis en Santpoort-Noord, en stopt op elke straathoek. Een ritje IJmuiden-Haarlem duurt ook met deze snelbus een dik halfuur. Tijd voor het echt snelle werk van de tangent!Als we Haarlem binnenrijden, begint opnieuw een plensbui, die weer een paar millimeter hemelwater bijdraagt aan wat nu al in de boeken staat als een nat jaar. De bus rijdt over de lange Rijksstraatweg, die ik me herinner ik me als een brede allee met vier banen voor het autoverkeer. Maar er heeft onlangs een wegreconstructie plaatsgevonden. Fietspaden zijn verbreed, ten koste van de vierwieler. Heel mooi, en er zal wel hartstochtelijk tegen geprotesteerd zijn, maar een busbaan is nu alleen nog in te passen ten koste van opnieuw een uitgebreide reconstructie. In een flits passeer ik een gebouw waarop met zwarte blokletters “SCHOTEN” geschilderd is. Het zou een tramstation geweest kunnen zijn; ooit reed over de Rijksstraatweg de stoomtram Haarlem-Alkmaar. Ook hier ligt een stuk familiegeschiedenis. Mijn grootvader, de schoonzoon van de staalarbeider, heeft in de jaren 20 diverse panden ontworpen voor de gemeente Schoten (die later is opgegeten door Haarlem). Op het Raadhuisplein staat nog een huis van zijn hand overeind; vanuit de bus kan ik er een glimp van opvangen. Aangekomen bij station Haarlem heb ik nog net tijd over voor een slagje naar Schalkwijk, met die mooie rode Zuidtangent-bussen. Op de heenweg doe ik 15 minuten over dit ritje van niet veel meer dan 3 kilometer hemelsbreed; terug zo mogelijk nog langer; bijna 20 minuten. Er bestaan plannen om de tangent via een tunnel het Spaarne te laten kruisen; ergens ter hoogte van de Turfmarkt, waar het verkeer altijd vaststaat. Maar deze keer is de vertraging niet te wijten aan de brug over het Spaarne, doch aan de zaterdagse verkeerschaos rond het Verwulft, waar iedereen nu tegelijk met de auto naar huis wil. Het Verwulft, en de rest van het Haarlemse centrum ook maar ondertunnelen? Welke politicus durft dat voor te stellen? En wat moeten we nu met die verlenging naar IJmuiden? Ik zou zeggen: niet nog meer miljoenen wegsmijten aan busbanen, zolang het probleem Haarlem-binnenstad niet opgelost is. Het heeft geen enkele zin om de bussen op de ene plek doorstroming te verlenen, als ze een paar kilometer verderop vast staan. Laat de rode bussen maar via de bestaande infrastructuur naar IJmuiden rijden. De Zuidtangent eindigt naamloos in een file; einde verhaal! Frans Mensonides
Daar is ook te zien: de uitsmijter van Fris Spr!ts. |
Pasfoto:
 foto: Wim Scherpenisse Colofon
REFLEXXIONZZ! biedt columns over openbaar vervoer en andere onderwerpen, reisverslagen, korte verhalen en geen gedichten.
REFLEXXIONZZ! maakt deel uit van de opgeheven site De digitale reiziger, waarvan het archief nog toegang verleent tot alle tussen 1996 en 2001 verschenen artikelen. Wie op de hoogte gehouden wil worden van alle updates, kan zich aanmelden voor de nieuwsbrief Reiziger. Op- of aanmerkingen, opbouwende of afbrekende kritiek, benevens suggesties zijn welkom in mijn brievenbus. Vrijwel alle brieven worden door mij beantwoord, zij het meestal niet per kerende post. Overzicht meest recente REFLEXXIONZZ!
De wet van Meer en Evenveel Ik en de nieuwe digitale ontwikkelingen - Ma. 08.09.2002 De uitsmijter, door Fris Spr!ts Berichtgeving vorig jaar, over moslim-jongeren uit Ede die aanslagen New York zouden toejuichen, was onjuist. Verklaard onder EDE! Ha, ha, hi, hi, ho, ho: allemaal even lachen om alweer zo'n flauwe, smakeloze woord-bak van Hollands kortste en kleinste columnist, ingehuurd van de goedkoopste krant van ons land: uw aller Fris Spr!ts. © 2002, Frans Mensonides, Leiden 37/188/320/55,9 |