LAATSTE
ZES AFLEVERINGEN
296. BORMAN, LOVELL & ANDERS, HENKIE EN CHRIET; DE KERSTVLUCHT VAN 1968 (17/12/2023)
295. JE STEM VERHEFFEN; OVERPEINZINGEN ROND DE
TWEEDE KAMERVERKIEZING (26/11/2023)
294. GOET
GELACH EN QUAET-SLAGH,ADRIAEN VAN DE
VENNE IN MIDDELBURG (19/11/2023)
293. 'EEN
ZONDERLING GEVAARTE'; VINCENT VAN GOGH
IN DRENTHE (05/11/2023)
292. DE
TEERLING IS GEWORPEN, JULIUS CAESAR IN
H'ART (08/10/2023)
291. EEN
LEPEL VAN ROESTVRIJ STAAL (EN
GROOTOUDERS VAN GOUD) (02/07/2023)
FHM’s
A-viertjes is een rubriek op de Thuispagina van Frans
Mensonides, die Henk als middle
name heeft
en dus FHM als initialen.
FHM’s verschijnt altijd op zondag, maar lang niet
op elke
zondag.
Pieter Brueghel de Oude; Dronkaard in de varkensstal geduwd
Uiteindelijk heb ik toch maar een tijdslot gereserveerd voor
de tentoonstelling ‘Brueghel, de familiereünie – Vijf generaties onder één
dak’ in het Noord-Brabant Museum in ‘s-Hertogenbosch. Ik moest daarvoor wel de
kater verdringen die een andere tijdslot-tentoonstelling me eerder dit jaar had
opgeleverd: Dichter bij Vermeer in het Rijks. Zie deel 286 van deze rubriek.
Een enorme mediahype had veel hogere verwachtingen gewekt dan
die tentoonstelling in mijn ogen kon waarmaken. Door de mensenmassa kwam ik meestal
niet dichter bij Vermeer dan met de neus op de ruggen vóór me.
De dag was: dinsdag 19 december, en het tijdstip van mijn
tijdslot 14:30 uur. Het was zo’n dag met aanhoudende regenval en een duisternis
als tijdens een poolnacht. Goed dat ik een tijdslot had, anders was ik in de
verleiding gekomen om de hele dag in bed te blijven.
Ik kreeg beslist geen spijt van mijn bezoek. Het was
gezellig druk in de zalen, zonder dat je met de ellenbogen hoefde te werken om oog
in oog te komen met een schilderij. En de levendige, vaak van levenslust
bruisende werken van de Brueghels spraken me ook meer aan dan de soms wat statische
schilderijen van Vermeer.
Het Noord-Brabants Museum, van buiten en van binnen
In feite begint het verhaal van de Brueghels al een
generatie eerder. Pieter Brueghel de Oude’s schoonouders waren Pieter Coecke en
Mayken Verhulst, beide schilders. Helaas heeft geen een van Maykens werken de
21ste eeuw gehaald. Pieter Coecke zou volgens sommigen de leermeester geweest
zijn van zijn schoonzoon, maar ook daarover bestaat geen zekerheid.
Het hele leven van Pieter de Oude is in nevelen gehuld. Wel
is zeker dat hij twee schilderende zoons had: Pieter Brueghel de Jonge (1564–1638) en Jan Brueghel de Oude
(1568–1625). En ook staat als een paal boven water dat Pieter de Oude het grote
voorbeeld was voor zijn nazaten, die vaak zijn werken naschilderden. Hij heeft
veel schilderijen nagelaten, en dat terwijl hij alleen tijdens de laatste 10
jaar van zijn leven heeft gewerkt als schilder. Daarvoor had hij zijn brood
verdiend met graveren.
De Brueghels waren ook gelieerd aan een ander Antwerps schildersgeslacht:
Teniers. Anna Brueghel, de dochter van Jan Brueghel de Oude, was gehuwd met David
Teniers II.
Verder bracht de familie Brueghel ook een ‘Bentveughel’ voort, een lid van dat roemruchte
gezelschap van Hollandse en Vlaamse schilders die werkten en feestvierden in
Rome. De Bentvueghels waren eerder dit jaar onderwerp van een heel aardige
tentoonstelling in Utrecht, waaraan ik ook een FHM’etje gewijd heb.
Abraham
Brueghel (1630-ca. 1690), een achterkleinzoon van Pieter de Oude, zat
bij de Bentveughels onder de bijnaam Rijngraaf. Hij was de BentBrueghel, zal ik
maar zeggen, en deed voornamelijk fruit en bloemslingers. De werken van de 3 oer-Brueghels:
Pieter de Oude, Pieter de Jonge en Jan de Oude, konden me meer bekoren. Een
greep uit de kleine 100 werken op de tentoonstelling:
Pieter Brueghel de Oude; De boerenbruiloftsdans
Blijf maar eens chagrijnig bij dit schilderij: een en al jolijt, een en al
levenslust, een en al beweging! Volgens een contemporaine biograaf reisde Pieter
de Oude met een vriend het platteland rond Antwerpen af om zich (al dan niet
genood) te mengen in boerenfeesten, -bruiloften en -danspartijen. Daar deed hij
zijn inspiratie op voor doeken als dit.
Pieter Brueghel de Oude; Dronkaard in de varkensstal
geduwd (zie de foto boven dit stukje)
Zag ik deze scene ook al eens niet op een schilderij van Jan Steen? Je kunt
redeneren: wie zich als een varken gedraagt, moet ook maar bij de varkens
slapen. Of je zou medelijden kunnen hebben met de outcast die zo wordt weggezet.
De woedende menigte rechts op het schilderij zou je in ieder geval niet graag
tegenkomen in een donker steegje.
Pieter Brueghel de Jongere; Het is te laat om de put te
vullen nadat het kalf is verdronken (ca. 1594)
Of, zoals we nu zeggen: Als het kalf verdronken is, dempt
men de put. De Brueghels hadden iets met spreekwoorden.
Pieter Brueghel de Oude; Nederlandse Spreekwoorden
2 fragmenten van Nederlandse Spreekwoorden; overgenomen van
Wikipedia
De bekendste Brueghel, en ook de Brueghel die hier het
meeste bekijks trekt; het onbetwiste topstuk van de expositie. Een schilderij
dat te groot is om het een beetje duidelijk op de foto te krijgen. Je vindt het HIER op de Wikipedia.
Het is een kakelbont en hyper-kleurrijk tafereel met talloze
kleine scènetjes die allemaal verwijzen naar een spreekwoord, zegswijze of
uitdrukking. Sommige zijn in onbruik geraakt in 450 jaar tijd; andere zijn in
de huidige tijd nog steeds gangbaar.
De Wikipedia ziet 80 van die
spreekwoorden staan op het schilderij, het museum benoemt er 100, maar volgens echt
enthousiaste speurneuzen bevat het er zelfs wel 125. In de tentoonstelling
worden alle 100 spreekwoorden verklaard. Op de Wiki vind je een interactieve
afbeelding. Beweeg er met je muis over, en je leest een toelichting per scène.
Ik maak gebruik van de laatste 3 kwartier voor sluitingstijd om er tientallen op
te zoeken en te bekijken. Het is een aparte aflevering van FHM’s waard, maar ik
pik er alvast 2 uit.
‘Pilaarbijter’ was, en is geloof ik nog steeds, een
spottende benaming voor het soort lieden waarover mijn oma het had als ze tegen
me zei: ‘Pas maar op, jongen, voor de mensen die in de kerk het dichtst bij de
preekstoel zitten!’
‘De een scheert schapen, de ander varkens’ is een
verzuchting dat het maar ongelijk verdeeld is in de maatschappij. Varkens
scheren is net zoiets als veren plukken van een kikker: het levert geen cent
op. Maar het karweitje kost ook weer niet veel tijd; dat is dan wel een
voordeel.
Pieter Brueghel de Jongere, De Boerenadvocaat (1621)
Wat een pestzooi, dat overal rondslingerende papier! Dit
schilderij dateert uit een periode dat onder boeren ‘een woord een woord’ niet
meer gold, en steeds meer zaken op schrift werden vastgelegd. Daardoor moesten boeren
nog wel eens rechtszaken voeren en daarbij een advocaat inschakelen.
‘Van de stijfkop en de zot, vult de advocaat zijn pot’, is
een spreekwoord dat hier van toepassing zou kunnen zijn, al weet ik niet of die
tegeltjeswijsheid in de tijd van de Brueghels al bekend was. De boeren hebben
allerlei eetwaren bij zich voor betaling in natura. Ze staan letterlijk met de
pet in de hand en zijn duidelijk geïmponeerd door die deftige rechtsgeleerde.
Brueghel heeft meer versies vervaardigd van dit schilderij.
Een ervan werd vorig jaar ontdekt in de huiskamer van een Frans gezin. Zij
hadden een taxateur in de arm genomen om hun inboedel te taxeren, in verband
met een erfeniskwestie. Er hing een heel oud schilderij aan de wand dat volgens
hen geen cent waard was en dat ze schertsend ‘De Brueghel’ noemden. Wat bleek?
Het was écht een Brueghel! Bij een veiling bracht het doek 780.000 euro op. Tsja,
de eens scheert schapen, de ander varkens!
Jan Brueghel de
Oude; Landschap met molens (tussen 1600 en 1620)
Zo’n zonnig, zomers tafereel is precies waaraan je behoefte hebt op een
chagrijnige regendag als deze!
FHM
24 december 2023
Er geweest: dinsdag 19 december 2023
De Brueghels zijn tot en met zondag 7 januari 2024 te zien
in Den Bosch. Er zijn nog plenty tijdsloten beschikbaar!
