De R-netbus van buiten; lijnen 430, 431 en 432, Katwijk

Op zondag 9 mei 2021 is Zuid-Holland verrijkt met 3 nieuwe R-netlijnen: 430, 431 en 432, die alle drie van Katwijk naar Leiden lopen.

Tot genoegen, hopelijk, van eventueel nog overgebleven fans, is mijn OV-rubriek De digitale reiziger daarom even opgestaan uit een zeer langdurige lockdown. Daar de Katwijkse R-netlijnen geheel binnen fietsbereik liggen vanuit mijn huis in Leiden Zuidwest, kan ik een fotorapportage verzorgen zonder zelf de bus te hoeven nemen, wat ik liever niet doe voordat ik mijn 2e prik mag ontvangen.

Des te beter, eigenlijk. Het behoort tot mijn ervaring van bijna een kwart eeuw dat je bussen het best op de foto krijgt vanaf de straat, en niet als je er zelf inzit. Bovendien is een fiets ook ideaal voor de ‘achterlandverkenning’, zoals ik dat noem; rondkijken in de wijken waar zo’n bus heenrijdt. Op een fiets ga je ongeveer 4 keer zo snel als te voet, dus je ziet ook 4 keer zoveel in dezelfde tijd.

Wat was R-net (met de R van Randstad) ook alweer? En wat was het ook alweer niet? Ik zet het nog even op een rijtje.

R-net is NIET…
* … een reeks nieuwe busverbindingen. Vrijwel alle R-netlijnen hebben een voorganger gehad die ongeveer dezelfde route reed. Zo ook deze Katwijkse lijnen.
* … een vervoermaatschappij. Het R-netlogo staat op de bussen naast dat van de vervoerder.
* … een concessie. Elke R-netlijn maakt deel uit van een concessie die ook andere, ‘gewone’ lijnen kan omvatten. Voor de Katwijkse lijnen is dat de concessie Zuid-Holland-Noord, die tot eind 2022 gereden wordt door Arriva.
* … altijd duurder dan een gewone bus; er zijn ook R-netlijnen die rijden volgens normaal kilometertarief. Ook met lijnen 430, 431 en 432 is dat het geval.
* … altijd een bus. Het kan ook een tram, metro of trein zijn. De tram van Katwijk, daar kom ik nog op terug.

R-net is WEL…:
* …een soort keurmerk voor hoogwaardig OV (HOV) binnen de Randstad, met eisen aan snelheid, doorstroming, frequentie, comfort, betrouwbaarheid en informatievoorziening.
*… een herkenbare huisstijl van bussen, abri’s, etc.

R-net ging in 2011 van start in de regio Amsterdam. In 2014 werd de eerste R-net-busverbinding in Zuid-Holland geopend: Lijn 400: Leiden – Zoetermeer. De R-netlijnen 455 Zoetermeer – Delft en 456 Schiedam – Den Haag Leyenburg completeerden in de nazomer van 2019 het eerste dozijn lijnen. En nu dus: Katwijk.

Het totale rijtje van R-net in Zuid-Holland:

R-net in Katwijk...

...en in Valkenburg, Oegstgeest en Leiden

Eerst de inleiding over de kronkelige voorgeschiedenis van deze 3 lijnen over 2 routes (432 verzorgt alleen een paar versterkingsritten van lijn 430 in de ochtendspits). Daarna de fotorapportage in wat op deze site nog steeds hodologische volgorde heet: volgens de weg die de bus rijdt.

Geen tram meer op de Tramstraat

Voor de geschiedenis moeten we teruggaan tot de avond van vrijdag 7 oktober 1960. Aan het begin van die avond werd mijn kleine broertje geboren. Dat doet hier niet ter zake en ik had het ook onvermeld kunnen laten. Maar later op dezelfde avond reed de Blauwe Tram Katwijk / Noordwijk – Leiden voor het laatst naar de remise, tegelijk met het stadstrammetje Leiden-Oegstgeest.

In Katwijk lag het beginpunt van de tram op wat nu nog steeds de Tramstraat heet, op een steenworp van het strand. De trams maakten daar rechtsomkeert, maar dan moest eerst de motorwagen nog omlopen via een rangeerspoor. Er lagen 3 sporen naast elkaar en er was ook nog een stationsgebouw. Het kon allemaal nét in die vrij smalle straat, waar een auto nog een bezienswaardigheid was.

Na die oktoberavond namen eerst grijze en later gele NZH-bussen het vervoer over. Vanuit Katwijk aan Zee reed heel lang lijn 41 via Katwijk aan den Rijn, Rijnsburg, Oegstgeest, het station en het centrum van Leiden naar Leiden Zuidwest. Later werd er ook een busverbinding geopend vanuit de nieuwe wijk Katwijk Hoornes.

Jawel, wij konden vanuit Zuidwest rechtstreeks met de bus naar het strand. En Katwijkers op hun beurt zonder overstappen naar het winkelhart van Leiden. Deze heel handige ‘doorkoppeling’ van kustlijnen naar Leidse stadstrajecten hield stand tot 2009, toen ik daarover DIT stukje schreef.

Het moest toen allemaal anders. De RijnGouweLijn (RGL) zat eraan te komen en die tram was bedoeld als een enorme sprong voorwaarts.

De RGL – ik vertel de oude, trouwe fans van De digitale reiziger niets nieuws – was de beoogde lightrailverbinding van Gouda over het voor treinen bestemde spoor naar Leiden Lammenschans, en vervolgens door de binnenstad van Leiden en over een nieuw aan te leggen sneltramtracé naar de kust.

Die zeer omstreden prestigetram - waarvan ik en velen met mij nooit het nut hebben ingezien - was in 2007 al afgeschoten bij een referendum in de gemeente Leiden. Maar de verkeersgedeputeerde van Zuid-Holland (van wie ik de naam vergeten ben; ik ga hem beslist ook niet meer opzoeken) wilde zijn ‘doorzettingsmacht’ gebruiken om de regio de railverbinding door de strot te rammen.

De RGL had naar de kust zullen rijden via de N206, alias de Ingenieur G. Tjalmaweg, langs Valkenburg, en niet door Rijnsburg. De bussen naar Katwijk volgden vanaf 2009 alvast die route, en dat dus zonder doorkoppeling. Lijnen 30 en 31 reden een rondje door Katwijk; lijn 30 eerst naar Hoornes en 31 eerst langs zee. In 2018 werden deze 2 lijnen uit elkaar getrokken en kregen ze elk hun eigen eindpunt in Katwijk.

De RGL is er nooit gekomen. In 2011 trad er een nieuw provinciebestuur aan dat als allereerste daad resoluut een rode streep haalde door de tram; ik schreef er toen over op FHM’s. Er zou iets veel mooiers voor in de plaats komen: snelbussen Zoetermeer – Leiden Centrum – Leiden Centraal - Katwijk, via een mogelijk te ‘vertrammen’ busbaan langs de N206. Herstel van de doorkoppeling dus, met een rechtstreekse verbinding van Katwijk naar het centrum van Leiden.

Er zou nog veel meer komen in plaats van de RGL: kwartierdienst op het spoor Leiden – Utrecht, en een paar extra stations tussen Leiden en Alphen aan den Rijn. Daar hebben we nog niets van gezien, de afgelopen 10 jaar. Wel werd het spoorlijntje Alphen – Gouda opgekrikt tot kwartierdienst en kreeg het 2 nieuwe stations; zie het gelinkte stuk uit 2018.

Ook de vrije HOV-baan langs de Tjalmaweg / N206 werd op de lange baan geschoven. De weg wordt momenteel verdubbeld van 2 naar 4 rijstroken. Maar die 2 extra’s zijn voor auto’s (en ook voor de bus, OK, dat is waar). Die uitbreiding is nodig voor de nieuwe woonwijk Valkenhorst: 5600 woningen op het terrein van het v/m Vliegkamp Valkenburg, te realiseren in de periode 2022-2037.

Herkenbare R-net-huisstijl. Helaas werken nog niet alle klokken en digitale displays bij de abri´s.

Katwijk heeft tussen 2011 en nu geworsteld met aanleg van een paar kleine stukjes bus-infrastructuur, die dan ook nog getroffen werden door NIMBY-protesten. Man, man, man; laten ze blij zijn dat er geen 3 trams meer naast elkaar staan op de Tramstraat!

Door die straat blijven nog wel de R-nets van lijn 431 rijden; niet tot plezier van iedere Kattukker, misschien. Die lijn begint op de Zuidboulevard. Lijn 430 start bij het ruimtevaartcentrum en rijdt door de wijken Rijnsoever en Hoornes naar het gemeentehuis van Katwijk, waar beide routes bij elkaar komen. Daarna gaat het via de N206 naar Leiden.

Qua frequentie krijgt de Katwijkse busreiziger veel minder dan de 12 bussen per uur per richting die hem in 2011 beloofd waren. Onder corona begint deze verbinding met een bescheiden 20 minutendienst per tak; 10-minutendienst op het gezamenlijke traject. Alleen in de ochtendspits buiten de vakantieperiodes is er eventjes een kwartierdienst; 8 bussen per uur per richting dus langs de N206.

Een rit van één van beide beginpunten naar Leiden Centraal duurt ruim 20 minuten voor een afstand van bijna 10 km. Je kunt het er niet in fietsen, zelfs niet op een elektrische fiets.

Ik stap in, wilde ik na deze lange inleiding ouder gewoonte schrijven. Nee, ik stap op de fiets, ondanks (hagel)buien en storm.

Al in de eerste week van mei ben ik op voorverkenning gegaan (ook tussen de buien door). Toen zag ik dat de infrastructuur in Rijnsoever / Hoornes na die 10 jaar nog niet eens af was.

We starten het foto-overzicht bij het beginpunt van lijn 431. Voor de statistiek en de volledigheid: sommige foto’s van Katwijk dateren uit het jaar 2020.

Katwijk aan Zee – gemeentehuis (lijn 431)

Het beginpunt van lijn 431 ligt waar dat van 31 sinds december 2019 lag: bij de lus op het zuidelijkste puntje van de Boulevard. Dit stukje Katwijk is voor 2019 nooit ontsloten geweest door lijn 31 en voorlopers.

Opvallende gebouwen in de omgeving zijn de Soefitempel op een duintop en het Zeehospitium in de duinen, meestal aangeduid met het koosnaampje Zeehos. Het werd geopend in 1908 en er werden toen Rotterdamse kindertjes met tuberculose verpleegd in de frisse, zilte zeelucht. Er staan nog een paar paviljoens uit de vroege 20ste eeuw. De nieuwbouw bevat zorgwoningen. Met nu een bushalte om de hoek.

Ook het Vuurbaakplein, met de vuurtoren en het schip, is nu weer aangesloten op hoogwaardig OV. Tussen 2009 en 2019 heeft het plein het moeten stellen zonder een snelle busverbinding met Leiden.

De halte Centrum, op de foto, had ook Tramstraat kunnen heten, en de halte Zwanenburg, een paar hectometer verder, ook Stationsstraat. Het lijkt wel of men met die haltenamen alle verwijzingen naar het railverleden van deze OV-verbinding heeft willen uitbannen. Mogelijk in de hoop dat er dan niemand meer begint over ‘vertramming’. Dat zou ook niets anders zijn dan een herhaling van zetten, gezien die ondoordachte plannen uit de RGL-periode.

Maar welk bericht verscheen er vorige week in mijn timeline? Ja, hoor, je kon erop wachten; ik had er vergif op kunnen innemen: de gemeente Leiden en het regionale samenwerkingsverband Holland Rijnland streven naar aanleg van een lightrailverbinding van Leiden naar de kust. Maar laten ze nou eerst na corona de bussen maar weer eens vol zien te krijgen!

Bij veel van de 11 Rnet-haltes in Katwijk staan mooie, moderne fietsenrekken, met van die palen met een oog eraan, waaraan je een extra kettingslot kunt vastmaken. Het meest indrukwekkende rek is wel geplaatst bij de halte Gemeentehuis in de richting Leiden. Dat rek is 90 meter lang en er kunnen op de kop af 200 fietsen in geplaatst worden.

Op maandag 3 mei staan er in de middagspits maar een stuk of dozijn. Maar mocht ooit op een morgen half Katwijk nog eens de R-net nemen naar school en kantoor, dan is er ruimte genoeg voor al hun tweewielers.

Iets wat me al vaker is opgevallen: fietsers stallen hun voertuig bij de halte waar ze ’s morgens instappen, en niet bij de halte schuin aan de overkant, waar ze ’s avonds zullen uitstappen. Dat is ergens ook wel logisch, als je er dieper over nadenkt: 's morgens altijd haast.

Maandag 3 mei 2021: lijn 31 trekt zijn laatste baantjes.

Bij de halte Gemeentehuis komen beide takken van het Katwijkse R-net samen. Tijd om te gaan kijken op de oostelijke tak.

Noordwijk ESA / ESTEC – Katwijk Gemeentehuis (lijnen 431 / 432)

De 2 eerste haltes, ESA / ESTEC en Space Expo, liggen zoals gezegd in Noordwijk, al ben je daar nog 2 kilometer verwijderd van de bebouwde kom van Noordwijk-Binnen.

Halte ESA / ESTEC ligt zelfs op het eigen terrein van die Europese ruimtevaartorganisatie, bij mijn weten verboden toegang, al mogen gewone burgers er misschien wel in de bus stappen. Bewoners van Noorderlicht en Juno bijvoorbeeld, die op nog geen 100 meter van die halte wonen.

Ik weet niet hoeveel werknemers van ESA / ESTEC de bus nemen naar de zaak. Ik heb het vooroordeel dat mensen die zich met satellieten en ruimtesondes bezighouden, niet in een bus gaan stappen, ook al is het een R-net.

Halte Space Expo. De raket naar Mars staat al met stationair draaiende motor klaar voor vertrek. Ideale aansluiting naar de Rode Planeet. Doe mij maar een enkeltje; tabé, moeder Aarde!

Halte Sportpark De Krom was een week voor de invoering van de R-net nog niet af, maar is dat nu wel. Het cement is net op tijd droog.

Aan de HOV-busbaan op de Biltlaan door de wijk Hoornes en op de Julianalaan werd op woensdag 12 mei nog volop gewerkt. Alleen de bussen in de richting Leiden gaan hier rijden op een eigen baan. Het is allemaal een stuk goedkoper dan een tramlijn aanleggen, en meestal net zo effectief.

De Hoornes Passage is het hart van de wijk. In het overdekte winkelcentrum wordt een loterij gehouden voor ondersteuning van winkeliers die door de coronacrisis in financiële nood gekomen zijn. De prijzen: hier te besteden cadeaubonnen. Vandaag, woensdag 12 mei 2021, zijn vrijwel alle winkels weer open; elk met hun eigen deurbeleid en voorwaarden.

Dat is meer dan theater annex evenementenlocatie Tripodia kan zeggen. Bij Tripodia, gevestigd in de Passage, hopen ze binnenkort weer heerlijk samen te kunnen zijn. Dat kan met ingang van 19 mei al wel bij de sekswerker, maar nog niet in het theater.

Katwijk Gemeentehuis – Leiden (lijnen 430, 431 en 432)

En dat brengt ons terug bij het gemeentehuis van de ruim 60.000 inwoners tellende gemeente Katwijk, die ook Rijnsburg en Valkenburg omvat. Ik heb in dat gemeentehuis nog eens gewerkt. Welgeteld één dag. Was het in 2004? Anders was het in 2005.

Nee, het was niet zo dat ik na die ene dag meteen ontslagen werd, net als die schlemielige Lul-de-behanger uit die reclamespot van Brandmeester, met zijn zeiksnor en z’n lullige kantoortasje. Nee, ik werkte voor een detacheringbureau, met die ´sympathieke´ directeur over wie ik wel eens geschreven heb.

Het was maar een baantje naast mijn studie. Ik versleet in 5 jaar tijd een kleine 30 werkplekken. Toen, die ene keer in Katwijk, moesten er 3000 archiefdozen ingeladen worden in een verhuiswagen. Als ik binnen afzienbare tijd kan terugkijken op bijna een halve eeuw broodwinning, zal die dag er toch wel uitspringen als één van de hoogtepunten.

Terwijl die baas toch grossierde in dieptepunten. Achteraf bleek dat hij een paar jaar lang onze pensioenpremie verduisterd had. Maar daar had hij geen actieve herinnering meer aan toen hij er op werd aangesproken.

Laat ik het dus ook maar vergeten. Deze halte is een van de 3 plekken in Katwijk waar je een deelfiets kunt huren; een elektrische, nog wel: de Urbee E-bike. Dat is een nieuwe service van Arriva, nog nergens elders in de provincie opgedoken. Je moet er een app voor hebben, en dan betaal je 5 cent per minuut, met een maximum van 15 euro per dag.

Bij OV-fiets van NS moesten ze ook maar snel op elektrische overgaan; niet zozeer voor stadsritjes, maar wel in plattelandsstreken. Ik hoop van de zomer nog een dagje op de Veluwe te kunnen fietsen (buitenlandse vakanties, daar práát ik niet eens over). Maar ik zie wat op tegen die zware OV-fietsen zonder versnelling, nu ik gewend ben aan elektrisch rijden.

Verder richting Leiden. De halte aan de rand van Katwijk, waar een hele vloot streeklijnen stopt, heet sinds heel kort Duinvallei. Vroeger was het Wilgenhoek, en ook nog een poosje Zanderij; ik weet het niet precies meer. Ook bij deze halte staat een enorme fietsenstalling.

De wijk Zanderij bestaat uit moderne appartementen en huizenrijtjes. Het vliegveld van Suriname heet ook zo.

Bij de halte Duinvallei kun je ook bus 35 nemen naar de Unmanned Valley op het terrein van het v/m vliegveld Valkenburg. Daar wordt nog steeds gevlogen, maar dan met drones. Het heet een ‘field lab’, maar het heeft niets te maken met Hugo de Jonges superspreading events, waarmee hij de kudde-immuniteit en het dodental nog iets verder probeert op te krikken. Het gaat uit van de TU Delft, ik snap er niet veel van, maar het staat uitgelegd op de gelinkte site.

De halte Valkenburg / N206 heb ik niet op de foto. Het fietspad langs de N206 is momenteel afgesloten in verband met de uitbreiding van die verkeersader.

Bio Science Park West is nog in aanleg, maar de halte staat er al, met een paar fietswrakken in de stalling. Hij valt onder Oegstgeest, maar er zullen vermoedelijk even weinig Oegstgeestenaren op de R-netbus stappen als Noordwijkers.

Het al langer bestaande Bio Science Park Oost. Deze halte langs de Plesmanlaan in Leiden ligt niet ver van de priklocatie en de vaccinfabrieken van Janssen en Halix.

Deze hele omgeving staat corona uit te wasemen. Die vaccinfabrieken, dus, waar je terecht komt als je de Verbeektunnel doorgaat (linksboven op de foto), en die prikstraat. En op de Verbeekstraat is een testlocatie gevestigd.

Ik zie daar een kluit fietsen bij een voormalig kantoor dat nu studenten huisvest. Verder staat vrijwel alles langs de Verbeekstraat leeg. Ooit was dit een kantorenwijk; een ‘kantorenensemble’, zelfs! Nu wachten alle gebouwen op hun appartementificatie, vermoed ik.

Het is erg rustig in deze omgeving, zelfs op een werkdag, hartje avondspits. Maar gewerkt wordt er echt nog wel in en om Leiden; op de Plesmanlaan raast het autoverkeer als vanouds.

Op het busstation van Leiden Centraal vertrekken de R-netbussen naar Katwijk sinds 9 mei van perron D, naast de R-netten naar Zoetermeer en Leiderdorp die gereedstaan op perron C. Op deze plotseling heel warme zondagmiddag zie ik 12 mensen in een R-net naar de boulevard stappen, maar slechts 3 in die naar Space Expo.

De week daarna ga ik nog een paar keer kijken in de avondspits. Er stappen dan zo’n man of 20 in elke R-netbus naar Katwijk. Zodra we de definitieve wederopstanding van de rubriek De digitale reiziger mogen beleven, ga ik er zelf ook eens inzitten.

Frans Mensonides
14 mei 2021
Laatste wijziging: 17 mei 2021
Er geweest, zij het niet met de bus: 3 t/m 12 mei 2021

R-Net Leiden-Katwijk in vol bedrijf

De belofte in het stuk hierboven maakt schuld: ik zou nog een keer instappen in de R-netbussen Leiden-Katwijk op de lijnen 430 en 431. Die snelbusverbinding heb ik in de week van 9 mei 2021 enigszins feesteloos geopend met fietstochten langs de route. De coronacrisis en de prikcampagne ertegen waren toen in een zodanige fase dat ik niet durfde in te stappen.

Waarom het vervolgens anderhalf jaar moest duren dat ik dat wél zou doen, dat snap ik ook niet helemaal meer. Het kan ermee te maken hebben dat ik, als bewoner van de Fortuinwijk in Leiden ZW, op de elektrische fiets in een stijf halfuur in Katwijk ben. Met de bus – met overstap bij Leiden Centraal - kan ik er toch wel dik 3 kwartier voor uittrekken, en dan moet alles nog meezitten.

Het komt door die overstap. De R-netbussen zelf rijden snel genoeg. Ondanks zo nu en dan wat langzaam rijdend verkeer op de N206, de Ir. G. Tjalmaweg, duurt de rit van Leiden Centraal naar een van de 2 Katwijkse eindpunten meestal niet langer dan 20 minuten. Maar daar kan toch nog wel een paar minuten vanaf. Er wordt een vrije, eventueel ‘vertrambare’ busbaan langs die verkeersader aangelegd; ook een heel oude belofte.

Nu ik dan toch nog besloten heb om in te stappen, pak ik het meteen maar grondig aan, ook. Ik heb vorige week 8 ritten gemaakt, voor de liefhebber van getalletjes hieronder uitgeschreven:

Zondag 13/11/2022, lijn 431, Leiden Centraal 13:58 – 14:19 Boulevard Zuid; 24 pass (0)
Zondag 13/11/2022, lijn 431, Katwijk Centrum 15:24 – 15:42 Leiden Centraal; 23 pass (2)
Maandag 14/11/2022; lijn 430, Leiden Centraal 14:45 – 15:03 Noordwijk ESTEC; 41 pass (15)
Maandag 14/11/2022; lijn 431, Katwijk Centrum 16:22 – 16:39 Leiden Centraal; 19 pass (8)
Maandag 14/11/2022; lijn 430, Leiden Centraal 17:14 – 17:32 Hoornespassage; 37 pass (6)
Maandag 14/11/2022; lijn 430, Hoornespassage 17:57 – ??:?? Leiden Centraal; 33 pass (16)
Vrijdag 18/11/2022; lijn 430; Leiden Centraal 12:28 – 12:35 Valkenburg Oost; 14 pass (0)
Vrijdag 18/11/2022; lijn 431; Valkenburg Oost 13:00 – 13:09 Leiden Centraal; 62 pass (50)

Achter elke rit staat het aantal passagiers vermeld dat ik bij die ritten in de bus gezien heb. Daarachter tussen haakjes het aantal van hen die alleen in de bus zaten op het traject Leiden Centraal –Bio Science Park Oost.

Een beschrijving van al die 8 ritten zou net zo saai worden (saai in het ‘Saaiens Park’) als dat staatje hierboven. Daarom pik ik er hieronder alleen een paar dingen uit. En wijd zoals gewoonlijk wat uit over zaken die er niets mee te maken hebben, voor de juice.

Leiden Centraal

Het is goed om weer eens volle bussen te zien, na 2 heel magere jaren voor het OV (en voor wie niet?).

We beginnen op Leiden Centraal. De frequentie van de 2 lijnen: 430 (naar Hoornes, Rijnsoever en het ruimtevaartcentrum ESTEC) en 431 ( naar Katwijk aan Zee) is er wat op vooruit gegaan sinds corona. Bij de start van de exploitatie in mei 2021 reden er in de spits per uur en per richting 4 bussen op elke lijn en in de dal-uren slechts 3. Dit is nu opgekrikt naar 4 bussen per lijn van maandags tot/met vrijdags overdag. Tenminste als het geen vakantie is, en als er geen lentedienstregeling geldt. Die hield dit jaar stand tot 30 oktober. En ja, in Australië is het dan inderdaad lente. Overigens reden vóór corona de voorlopers van de R-net’s 5 of zelfs 6 keer per uur per lijn.

In de dienstregeling van nu zit er een opvallende knik. ’s Morgens op doordeweekse dagen rijden de bussen Leiden - Katwijk beurtelings met intervallen van 3 en 12 minuten, in plaats van het 7 / 8-patroon dat je zou hopen en verwachten. ’s Middags is dat het geval in de andere richting: Katwijk - Leiden.

Meestal heeft zo'n wisselend patroon iets te maken met de dienstroosters en rusttijden voor chauffeurs, en niets met de reiziger. Volgens een OV-voorvechter uit Katwijk (die ik hartelijk dank voor enkele aanvullingen) is dat ook hier het geval. Lijn 431 is wat hectometers langer dan 430 en telt een halte meer. De rijtijden op beide lijnen zijn daardoor niet precies gelijk. Bij de Katwijkse eindpunten is er geen wachthok met toilet voor de chauffeurs. De bussen aanvaarden daar onmiddellijk de terugtocht. Een 'slag' Leiden - Katwijk - Leiden duurt al met al voor lijn 431 dus een stuk langer dan voor 430. In de drukste richting wordt wel altijd de voor reizigers gunstige 7/8-dienstregeling gereden.

Een vaste waarde op het busstation van Leiden Centraal is nog steeds dat kleine, bejaarde, verknipte, kwaadaardige vrouwtje. Zon of regen, kou of hitte; ze zit van 8:00 – 18:00 uur, tas met proviand bij de hand, te schelden tegen fietsers die de verkeersregels overtreden. Bij bijna al mijn overstappen heb ik haar schorre, doch doordringende stemgeluid mogen vernemen. Als ze er een keer niet zit, denk ik meteen: er zal haar toch niks overkomen zijn?

Dienen zich geen fietsers aan, dan treft haar toorn willekeurige wachtenden. Twee vrouwen die op een bankje zitten te kouten, krijst ze toe: ‘Roddelen, roddelen, een stelletje roddelwijven zijn jullie’, een groepje studenten: ‘Jullie zijn verwend, verwend!’, en een geblesseerde jongeman op krukken: ‘Hou die stokken bij je, jij!’ Die laatste man had haar van mij wel op haar hoofd mogen slaan met zo’n ‘stok’.

Ik ben al jaren van plan om haar eens te vragen naar het doel van haar handelwijze, en of ze niet een keer een aardigere hobby kan oppakken, of een Netflix-abonnement kan nemen, of zo. Ik heb het haar nog nooit durven vragen. Maar ik gá het nog een keer doen; ik zweer het je.

Op de eerste versie van dit stukje kreeg ik per Twitter commentaar met nadere informatie over haar.
Ze heet Agaath. Ik wist niet dat ze tot 2017 jarenlang de Albert Cuypmarkt in Amsterdam onveilig heeft
gemaakt. Daar stond ze bekend als het Boze Omaatje, Boze Bep of de Fietsmevrouw, omdat ze ook daar
haar scheldkanonnades bij voorkeur afstak tegen illegale fietsers.

Ze schopte het zelfs tot bekende Amsterdamse, en groeide uit tot een hit op YouTube. Niemand wist dat ze
uit Oegstgeest kwam. Elke morgen om 6 uur nam zij de bus naar Leiden Centraal om daar op de trein te
stappen naar de hoofdstad.

In mei 2017 verdween ze daar van de ene dag op de andere uit het straatbeeld. Amsterdammers waanden
haar dood en misten haar oprecht, en niet eens als kiespijn. Maar vermoedelijk was ze te slecht ter been
geworden om die dagelijkse treinreis nog te maken, en koos ze daarom haar standplaats op het busstation
voor Leiden Centraal. In Oegstgeest leidt zij een heel teruggetrokken leven, zonder opzien te baren.
Nee, ze trekt niet scheldend over de De Kempenaerstraat of de Geversstraat.

Er is niets bekend over haar achtergronden; bijvoorbeeld een eventueel vroeger beroepsleven. Ik schat haar
op een voormalige gymnastieklerares of zweminstructrice, op grond van haar stemvolume en haar neiging
tot commanderen. Maar ik kan er mijlenver naast zitten en ga het haar maar niet vragen, ook.

In Amsterdam hebben kranten en lokale radiozenders altijd ampele aandacht aan haar besteed. In Leiden
heeft ze alleen in 1991 een keer de krantenkolommen gehaald met de aankondiging van een speech die
zij in een kerk zou houden over ‘de vader’. Ik denk dat zij de vader bedoelde die volgens een oudhollands
spreekwoord vreemde kostgangers heeft.

Rijksuniversiteit

De R-netverbinding Leiden-Katwijk voorziet wel in een behoefte; volle bussen, ook op zondag als heel Leiden een boulevardje wil pakken in het kustdorp.

Hoeveel reizigers zouden per dag gebruik maken van de lijnen 430 en 431? Op grond van de 30 passagiers die ik gemiddeld per rit in de bussen gezien heb, schat ik - vinger in de lucht, pakkembeet, god-zegen-de-greep – wel een stuk of 7500 op een doorsnee werk-, school en studiedag. Er zijn buslijnen in het land, ook R-netlijnen, die het met veel minder moeten doen.

Reizigersstatistieken worden zelden gepubliceerd. Ze vallen onder het striktste bedrijfsgeheim van Arriva, dat volgend jaar gaat strijden voor behoud van de concessie Zuid-Holland Noord (ZHN). Die gaat gelden voor de jaren 2025-2037. De nieuwe concessie, met voor 100% uitstootloos busvervoer in de hele regio, had in december 2022 moeten ingaan. De coronacrisis zorgde voor uitstel.

Op tijden dat de collegezalen open zijn, reist zeker de helft van de passagiers van of naar de haltes bij de universiteit: Verbeekstraat en Bio Science Park Oost.

Die 2 haltes liggen op de Plesmanlaan. Die deelt de R-netbus met EBS-lijn 43 (Leiden – Wassenaar – Den Haag). Verder rijden over of langs de universitaire campus ook nog de Arriva-lijnen 9 (spits- en ringlijn Leiden Centraal – Wassenaarseweg – Bio Science Park), 38 (Leiden – Valkenburg – Katwijk Unmanned Valley), 57 (Leiden – Voorhout - Noordwijkerhout – Hillegom - Nieuw-Vennep) en 90 (Leiden – Rijnsburg - Katwijk – Noordwijk(erhout) – Lisse).

Op het drukste uur van de dag, 8:00-9:00, vertrekken er vanaf Leiden Centraal 20 bussen die de collegezalen, laboratoria en bedrijfsgebouwen aandoen. Lijn 430, Leiden – Katwijk Estec, slaat dan de haltes Verbeekstraat en Bio Science Park Oost over, en heet voor die gelegenheid dan lijn 432.

Lijnen naar een universiteit, ik schreef het al bij de opening van de tram naar Utrecht Science park, kennen rond het middaguur een ‘tussenspits’ van late komers en vroege vertrekkers. De collegeroosters bepalen de drukte in de bus. De foto hierboven bij Leiden Centraal nam ik op woensdag de 16e om 10:45 uur. Bus 430 werd bestormd door een student of 60.

Over tram gesproken: de rector magnificus van de Rijksuniversiteit Leiden was in 2011 ontroostbaar toen de RGL werd afgeblazen. RGL stond voor RijnGouweLijn, een regionale tram die de campus had zullen verbinden met Katwijk, Leiden Centraal, de Leidse binnenstad en helemaal met Alphen aan den Rijn en Gouda aan den Gouwe; zie het artikel uit 2021, hierboven.

Ik was er beslist niet rouwig om dat het niet doorging. Ik vond het een slecht doordacht project dat verwoestend uitgepakt zou hebben voor de rest van het OV in de regio; een tram als een vlag op een modderschuit.

De huidige rector magnificus heeft wel andere dingen aan zijn hoofd. Elke week haalt de universiteit wel de kranten door een schandaal. Afgelopen week was dat het cancellen, lees: van de muur rukken, van een schilderij waarop sigaren rokende ~~blanke~~ witte universiteitsbestuurders te zien waren. Dat gebeurde op instigatie van een woke promovenda. Met name die sigaren waren haar een doorn in het oog, geloof ik, hoewel slechts 4 van de 6 geportretteerde mannen afgebeeld waren met een bolknak.

En twee weken geleden ging het om een professor in de sterrenkunde die grensoverschrijdend me-too-gedrag had vertoond. Door het heelal lopen per slot van rekening ook geen grenzen, zal hij wel gedacht hebben.

Zoiets mág natuurlijk niet. Maar gedrag is tegenwoordig wel erg gauw grensoverschrijdend; het geklaag erover gaat ook al snel de perken te buiten.

Zo stond laatst ook een Amsterdamse professor onder verdenking. Wat had hij misdreven? Hij had tijdens colleges willekeurige studenten de beurt gegeven, om te controleren of ze de lesstof wel begrepen hadden, of überhaupt gelezen. Studenten voelden zich daar erg ongemakkelijk bij, om niet te zeggen: geïntimideerd.

Tsja… bereid dan gewoon je colleges goed voor, zou ik zeggen, dan zit je nooit met een bek vol tanden. Maar ik heb zelf in Utrecht gestudeerd, en de hemel zij dank niet in Leiden of Amsterdam.

Plus Ultra Leiden. Hier worden grenzen verlegd, in plaats van overschreden! Dit hypermoderne, fonkelnieuwe verzamelgebouw biedt onderdak aan laboratoria en kantoren van innovatieve bedrijven.

Valkenburg Oost en West

In Valkenburg (door mij befietst tijdens corona) heeft de R-net maar één halte. Die staat langs de N206, ten westen van het dorp, en heet dan ook: Valkenburg Oost / N 206.

Oost? Ja, want Valkenburg gaat enorm uitbreiden, zoals ik ook hierboven al schreef, met de uitgestrekte wijk Valkenhorst, op het terrein van het voormalige Marinevliegkamp. Er daardoor verschuift het zwaartepunt van het dorp naar het westen, en wordt wat west was, oost. En ‘never the twain shall meet’, want die N206 blijft liggen tussen het bestaande dorp en Valkenhorst. Het zullen 2 heel verschillende werelden worden.

De eerste zandheuvels zijn zichtbaar van Valkenhorst, dat in 2037 zo’n 12.000 inwoners moet tellen. Voor hen wordt de N206 nu alvast verdubbeld tot 4 rijstroken. Én - en dat is het goede nieuws - komt er, ten westen van die 4 rijstroken, die al heel lang geleden beloofde vrije busbaan. Zie dit plan en deze presentatie van de provincie Zuid-Holland.

De 3 kilometer lange busbaan gaat lopen van de Zeeweg in Katwijk tot ergens voorbij de halte Valkenburg Oost. Mogelijk te ‘vertrammen’; daar houden ze nog steeds aan vast.

De R-nethalte is niet erg populair bij de bewoners van Valkenburg, getuige het kleine plukje fietsen dat er midden op de dag geparkeerd staat. Om de bus naar Leiden te bereiken moet je vanuit het dorp een ijzeren loopbrug over, die over alle wegwerkzaamheden heen loopt. Die brug wordt beklommen via een steile trap van 30 treden.

Voor die klauterpartij word je wel beloond met 8 bussen per uur, die binnen 10 minuten Leiden Centraal bereiken. Daarnaast rijdt er door de dorpskern ook nog lijn 38 naar die onbemande vallei in Katwijk; de meest intrigerende bestemming op een bus in deze streek.

In 1994 hebben wij van ROVER nog eens gestreden voor het behoud van de bus in Valkenburg, dat toen bijna geheel van OV verstoken dreigde te raken. Het toen 3500 inwoners tellende dorp was nog niet ingelijfd bij de gemeente Katwijk. Ik belde toen de gemeente Valkenburg een keer, omdat ik iemand wilde spreken die over de bus ging, en werd meteen doorverbonden met de burgemeester. Heerlijk, zulke korte lijnen. Kom daar bijvoorbeeld in Amsterdam eens om!

Katwijk

Halte Hoornespassage. De bussen op de lijnen 430/431 zijn Volvo 8900’en, ongelede wagens die nog op diesel gaan. Het comfort van deze bussen is prima, al zijn ze niet fonkelnieuw meer; sommige zelfs even oud als de concessie, die verleend is in 2012. Maar het uitstootvrije tijdperk komt er aan.

Bij de ESTEC, die eigenlijk in Noordwijk ligt, staat nog steeds die raket, waarvan ik 1½ jaar geleden beweerde dat hij naar Mars zou vertrekken, en zeker niet unmanned.

Maar NU is de tijd; nu gaat het echt gebeuren! Mars staat deze winter op heldere nachten vuurrood en kraakhelder aan de zuidelijke hemel, in oppositie, op slechts een slordige 80 miljoen kilometer van de Aarde. Dit is je kans om er te komen, op de Rode Planeet, en de volgende doet zich pas voor in januari 2025. Haast je, reserveer vandaag nog; nog slechts een paar tickets beschikbaar; ze vliegen werkelijk weg!

Gekkigheid. Ik schreef vorig jaar dat medewerkers van ESTEC, mensen die zich met ruimtevaart bezighouden, vast en zeker nooit in een R-netbus zouden stappen. Maar dat valt nog best mee. In de bus naar Leiden Centraal, maandag is de avondspits, is de voertaal in ieder geval (nee, niet Martiaans!) Engels.

De beide Katwijkse eindpunten liggen best ver uit elkaar; 3 kwartier wandelen door een wijk met straten die naar sterrenbeelden genoemd zijn, langs sportveldjes langs de duinrand, over de Rijnmond heen, door een oud wijkje bij de haven en langs de boulevard.

Even een boulevardje pakken, even uitwaaien, even door de straatjes en stegen achter de boulevard lopen: het blijft een aangenaam tijdverdrijf.

Frans Mensonides
27 november 2022
Laatste aanpassing: 5 december 2022
Er geweest: zondag 13 t/m vrijdag 18 november 2022