De stand in chipland – ervaringen met de chipkaart

De OV-chipkaart is in het stads- en streekvervoer 15% duurder dan de strippenkaart, maar verplicht stellen ervan levert 30% reizigersverlies op. Dat was de meest schokkende conclusie uit het vorige chiplog, van afgelopen herfst. Per saldo moet de kaart dus een ruim verlies opleveren voor de OV-sector – en voor politici die nog steeds lippendienst bewijzen aan stimulering van het OV.

Dit neemt niet weg, dat men onverdroten doorgaat met het uitrollen van de chipkaart. NS is dan tenminste nog zo verstandig, de papieren kaartjes voorlopig, minstens tot ergens in 2011, voort te laten bestaan. En er is meer gunstigs te zeggen over chippen bij NS: het maakt je treinritje meestal niet duurder dan met papieren kaartjes.

In het stads- en streekvervoer weinig nieuws; geen nieuwe uitrollingen deze maanden. Ik ga rustig door met testen, en het chipkaartsysteem gaat rustig door met haperen. Lees mijn 16e chiplog!

Eerdere afleveringen in de deze reeks, die telkens van naam verandert, maar wel steeds gewoon doortelt:

EINDELIJK: CHIPPEN BIJ NS!

Nog 22 minuten, en het chiptijdperk breekt aan bij NS!
Station De Vink, met de trein van 23:38 naar Den Haag CS, op 30 november 2009

Maar nog niet voor iedereen...

Op dinsdag 1 december 2009 begon NS de vruchten te plukken van 17 jaar geëxperimenteer met de chipkaart. Met ingang van die datum is reizen op saldo mogelijk voor een nieuwe, grote groep reizigers, nl. de miljoenen bezitters van een persoonlijke chipkaart, al dan niet van NS.

Een ongeveer even grote groep reizigers zal echter nog geen gebruik kunnen maken van het digitale wonder. Zij zullen nog een maand of een jaar of wat op papieren kaartjes moeten reizen. Ik kan er één vergeten zijn, maar voor zover mij bekend gaat het om de volgende groepen treinreizigers:

* houders van een Studenten-OV-kaart;
* houders van een (maand)trajectabonnement;
* reizigers die op één dag voldoende kilometers maken om goedkoper uit te zijn met een dagkaart (de chipkaart kent nl. geen maximumtarief per dag);
* vrij reizende senioren;
* reizigers die willen overstappen op treinen van een andere maatschappij dan NS;
* zij die op korting meereizen met een houder van een voordeelurenabonnement (VDU);
* passagiers die in een andere klasse willen reizen dan ze normaliter doen (tenzij ze reizen op een anonieme kaart, want dan schijn je dat bij de automaat te kunnen veranderen, al weet ik niet hoe);
* railrunners
* degenen die hun reis willen onderbreken, langer dan nodig is voor een overstap.

De kleine lettertjes

Dat laatste is een beetje een vuiligheidje. Wie moet overstappen op een andere NS-trein, hoeft op het overstapstation niet uit- en weer in te checken. Maar onderbreek je je reis voor langere duur, dan moet dat wel. Dan betaal je dus twee korte reizen in plaats van één lange, en ben je meer geld kwijt. Het staat in de kleine lettertjes van de NS-website en die van de informatiefolder Reizen en betalen met een persoonlijke of anonieme OV-chipkaart.

NS heeft het niet mogen onderbreken van een reis afgekeken van de Belgische spoorwegmaatschappij NMBS. Het is een vervelende achteruitgang in de reisvoorwaarden. Die zal vast leiden tot boeiende discussies met de weinige conducteurs die nog plaatsbewijzen controleren.

De omreisregels zijn in het chipkaarttijdperk niet veranderd. Bij een legale omweg hoef je niet uit- en in te checken. Dat moet wel als je bijvoorbeeld van Leiden naar Eindhoven reist via Zwolle. In dat geval moet je in Zwolle uit- en inchecken en betaal je dus twee kortere ritten in plaats van één heel lange.

Wie reist met een NS-chipkaart met een VDU erop, krijgt automatisch korting als hij incheckt tijdens de voordeeluren. Dat wil zeggen: op werkdagen buiten de zomerperiode na 9:00 uur en op andere dagen de hele dag. De NS heeft het systeem verlaten dat ze ooit van plan zijn geweest: naar keuze 20% of 50% korting – maar in het laatste geval niet in de middagspits.

Nog meer kleine lettertjes: wanneer de chipkaartapparatuur is platgevallen, heb je geen recht op gratis reizen, maar dien je een papieren kaartje te kopen. Ook vermoedelijk een aanleiding tot molestaties in de trein. Maar ooit zal deze regel de prullenbak in moeten, daar papieren kaartjes dan niet meer bestaan, en prullenbakken ook niet meer, bij gebrek aan papier.

Activeren (en een grote verrassing)

Houders van een NS-chipkaart moeten deze eerst laten activeren om te kunnen reizen op saldo. Dat kan aan het loket of via Mijn NS. In beide gevallen moet je opgeven, of je voortaan in de 1e of 2e klasse wilt reizen.

Ik koos voor de digitale methode. Na wat gegevens ingevuld te hebben, kreeg ik een paar uur later een mail dat mijn kaart geactiveerd kon worden. Dit zou mogelijk zijn bij een verkoopautomaat. Je moet de kaart laten lezen (op dezelfde wijze als wanneer je deze wilt opladen) en dan kiezen voor OPHALEN BESTELLING, de intrigerende menukeuze die ik wel eens op zo’n automaat had zien staan.

Deze mededeling bereikte me op dinsdag 30 november drie kwartier voor middernacht. Ik besloot het meteen maar te proberen bij station De Vink, op mijn avondwandeling. Maar het lukte niet: deze automaat, die er net zo uitzag als alle andere, was niet uitgerust met een functie OPHALEN PRODUCT.

De volgende dag had ik op Leiden Centraal meer succes. Ik slaagde in het laden van saldoreizen op mijn chipkaart. Dat was op zich al minstens trakteren op gebak waard, maar er werd nog meer geladen dan alleen dat.

Ook mijn VDU, geldig van 18 april 2009 tot/met 17 april 2010, werd eindelijk geladen op mijn chipkaart. Het nimmer opgehelderde ontbreken daarvan heeft de afgelopen 7,5 maand geleid tot felle ruzies met conducteurs, lokettisten en personeel van de Klanten’service’. En nu staat het er dan zomaar leesbaar op, een felicitatie waard aan NS!

Er staat ook nog steeds iets op mijn kaart wat er niet op behoort te staan: een Rail Easy 1e klas (1e klas, doe maar duur!). Die is er eens per ongeluk opgezet tijdens mijn reizen op de Hoekse Lijn. Rail Easy was volgens mij de benaming voor het ongunstige kortingsysteem waarover ik het hierboven al even had. Rail Expensive, had het beter kunnen heten. Het is gelukkig afgeschaft of niet doorgegaan, maar staat nog wel op mijn kaart – en eet geen brood, zogezegd. Fijn laten staan!

De praktijk: Saldoreizen bij NS

Die saldomogelijkheid wil natuurlijk ook uitgeprobeerd worden. Ik maakte drie retourtjes op saldo: op 1/12 naar Den Haag CS, met sinterklaas naar Haarlem en een dag later naar Den Haag HS. Maar retourtjes bestaan niet meer in het chipkaarttijdperk; het zijn gewoon twee enkeltjes. Daarbij is één chipenkeltje altijd een paar dubbeltjes goedkoper dan een papieren. Een klein voordeeltje, dat je ongedaan maakt door op dezelfde dag terug te reizen. Want twee enkeltjes kosten precies evenveel als een klassiek, analoog retourtje.

Hoe het werkt, is simpel uitgelegd. Je checkt in op je vertrekstation. Doe je dat tijdens de voordeeluren, dan reis je automatisch met korting. Er wordt een ‘borg’ van 10 euro afgeboekt (bij anonieme kaarten 20). Op je eindstation check je weer uit en wordt de ritprijs verrekend met dat tientje. De lezer toont het bedrag dat je verreisd hebt; het is in wezen net zo simpel als in de metro.

Van de vier genoemde stations is alleen Leiden Centraal uitgerust met poortjes – die nog minstens een jaar lang uitnodigend zullen openstaan. De overige stations hebben ze niet en zullen ze vermoedelijk ook niet krijgen. Daar moet de reiziger in- en uitchecken bij palen die doorgaans opvallend verdekt staan opgesteld. NS doet er alles aan om je het in- en uitchecken te laten vergeten. Wel roepen ze om de twee minuten om, dat je dat niet mag vergeten.

Bij de eerste rit, Leiden Centraal – Den Haag CS, ging alles goed. Bij inchecken toonde de lezer KORTING; bij uitchecken het correcte bedrag van 1,70. Terug ging er even iets mis. Ongeveer een tiende van een seconde gaf de lezer een onleesbare melding. Daarna kreeg ik de uitnodiging: PROBEER OPNIEUW.

Was ik nu uitgecheckt, of niet, of meteen weer ingecheckt? Ik kon gelukkig bij een kaartjesautomaat controleren dat alles goed verlopen was.

Controle

De eerste en enige controle tijdens dit zestal ritten vond plaats in de trein naar Haarlem, zaterdag 5/12. De jonge conductrice pakte de chipkaart die ik haar had overhandigd, met onverholen tegenzin aan. Hè shit, nou krijgen we dat gedoe met dat kaartlezertje, zag ik haar denken. Het ding werd opgedolven uit een diepe tas – blijkbaar zaten er in de trein geen reizigers op verchipte VDU, en had ze hem de hele dag nog niet nodig gehad.

Het apparaat moest nog opstarten, het duurde minuten en minuten. Ik acteerde een driftige heer die geen tijd heeft voor getreuzel, en trommelde fanatiek op de stoelleuning. De conductrice stond vol overgave te pielen. ‘Zo’n kaartje ging eigenlijk wel sneller’, vond ik. De treintrien begon meteen te snauwen. Het lag niet aan haar, maar aan dat langzame apparaat. De NS-medewerker die toegeeft dat iets aan hem- of haarzelf ligt, zal in het digitale tijdperk ook niet geboren worden.

Uiteindelijk gaf ze me de chipkaart maar terug, ongetwijfeld zonder dat ze hem had uitgelezen.

Bij de rest van de ritten geen bijzonderheden. Een overzicht van je gemaakte ritten kun je krijgen via MijnChipkaart of MijnNS. Bij de laatste heb je je gegevens dezelfde dag nog, terwijl ze bij de eerste slechts langzaam binnendruppelen. De overzichten kloppen allebei, bij mij.

Ook een bezitter van een anonieme chipkaart kan zijn gegevens raadplegen via MijnNS. Maar dan moet je wel opgeven, wie je bent, en ben je niet anoniem meer, en kun je net zo goed een persoonlijke kaart kopen.

GRATIS TRAMMELANT

Zo zien we het OV natuurlijk het liefste: gratis. Vier zaterdagen geen gezeur met chip en strip in grote delen van Zuid-Holland!

Maar zelfs gratis vervoer kan nog trammelant opleveren. Het geldt namelijk alleen op bussen en treinen die door de provincie betaald worden, zoals die van Connexxion in Leiden en wijde omstreken. Maar in de Leidse Merenwijk pist de reiziger naast het potje. Daar rijden alleen bussen van Veolia. En die vallen onder stadsgewest Haaglanden, dat deze december niet in de bus blaast met gratis boodschappenvervoer.

Reizigers uit die wijk snappen niet waarom zij niet mee mogen doen met het feestje van de provincie. Dat is natuurlijk het gevolg van het voor reizigers onbegrijpelijke concessiegedoe. En zo is er altijd wel wat.

MEER KAARTEN TEGELIJK AANGEBODEN

Nu NS reizen op saldo mogelijk heeft gemaakt, komt de dag weer wat dichterbij waarop we écht in het hele OV kunnen reizen op één kaart. Ik laat daarom mijn andere chipkaart, die van de RET, maar thuis, voortaan; dat voorkomt dure vergissingen zoals laatst, toen ik incheckte op de ene en uitcheckte op de andere kaart.

Maar toen ik van de week mijn portefeuille bij een NS-kaartjesautomaat hield, meldde die toch, dat ik TWEE kaarten had aangeboden. Zat er toch nog een tweede RFID-chip in mijn portefeuille? Ja, na enig proberen bleek mijn Jaarpas voor de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag de boosdoener te zijn.

Je hebt die pas nodig om deze tempel der wijsheid te betreden, om aan de balie boeken in ontvangst te nemen en om de scanapparaten te gebruiken. Ook kun je er op saldo kopieën mee maken. Er gaat nooit iets verkeerd met die pas. Zo’n bibliotheekpas, dat is precies zo’n simpel ding waarvoor de RFID-chip geschikt is en gemaakt is. Een gecompliceerd betaalsysteem voor het hele OV: er zal vast nog wel eens zonneklaar blijken dat dat veel te hoog gegrepen is.

CHIPPEN BIJ CONNEXXION EN HTM: TWEE DERTIGTALLEN

Nog steeds leidt bij Connexxion in Leiden en omgeving 20% van de chipritten tot een fout. De Haagse stadsvervoerder HTM, op 1 november 2009 overgegaan op chipkaart, doet het niet veel beter.

Een paar maanden geleden produceerde ik een klein rapportje over 3 maal 30 ritten bij Connexxion in de kop van Zuid Holland. Daarna heb ik het onderzoek voortgezet in de periode 13 oktober – 10 december 2009. Al mijn ‘buitenritten’, buiten de enge gemeentegrenzen van Leiden, deed ik per chipkaart. Bij mijn veelvuldige stadsritjes, die per strippenkaart tientallen procenten goedkoper zijn, chipte ik steekproefsgewijze.

Sinds 1 november 2009 kan er ook bij HTM gechipt worden; ik schreef er al eerder een paar alinea’s over. Bij al mijn HTM-ritten maakte ik van die mogelijkheid gebruik, tot ik op 11 december ook een dertigtal vol had. De meeste ritten legde ik af met tram 9, maar ook op andere tram- en buslijnen ben ik gesignaleerd door de alziende computers van de Haagse stadsvervoerder.

4 maal 30 chipritten bij Connexxion in de Kop van Zuid-Holland

N=120	Mei / juni 2009	Juni / juli 2009	Sept. / okt. 2009	Okt. / dec. 2009	TOTAAL
Geheel correct	19	17	15	19	70 (58%)
Met hindernissen; waarvan:	5	7	10	5	27 (23%)
lezer defect	5	4	2	-	11
haperende lezer	-	2	8	4	14
lezers niet ingeschakeld	-	1	-	1	2
Helemaal fout; waarvan:	6	6	5	6	23 (19%)
alle lezers defect	1	4	-	-	5
fout bedrag (‘haltefout’)	4	2	4	6	16
halte niet in tabel OVR	1	-	1	-	2

Connexxion presteert zeer constant, met wederom 6 fouten in 30 ritten (20%). Het zat hem deze keer in de ‘haltefouten’: foutieve in- of uitstaphaltes en daardoor een bedrag dat niet klopt. Op de beruchte lijn 14 werd me zelfs een keer de ritprijs vanaf het beginpunt berekend. Behalve de bussen lopen ook de kaartlezers op deze lijn achter.

De halte Vijfmeilaan / Bevrijdingsplein in Leiden is en blijft een geval apart. Voor een rit van daar naar Leiden Centraal betaalde ik altijd 1,38, te veel gezien het aantal hectometers. De terugweg, Leiden Centraal–Vijfmeiplein, viel prettig voordelig uit met 1,24. Maar vanaf de zottendag 11/11 werd er ineens 1,34 gerekend voor die terugrit en dat bleef verder zo. Op het overzicht stond de volgende halte, Bizetpad, vermeld als uitstaphalte.

Tot overmaat was de rit van Bevrijdingsplein naar Leiden Centraal op 29 november ook in prijs verhoogd: 1,44 in plaats van 1,38. Nu moest ik zelfs een dubbele haltefout noteren: deze keer werd het bedrag berekend van Bizetpad tot Steenstraat. Het begint op een klucht te lijken.

Geheel weigerende chipkaartlezers kwam ik bij dit dertigtal niet meer tegen. Altijd kreeg ik ze in werking, soms met enig geduld en proberen, al dan niet afgewisseld met een karateslag. Dergelijke ‘hindernissen’ kwamen maar vijf keer voor in dit dertigtal. Connexxion overtreft daarmee zichzelf.

N=30	Nov. / dec. 2009
Geheel correct	25 (83%)
Met hindernissen	0
Helemaal fout; waarvan:	5 (17%)
alle lezers defect	2
fout bedrag (‘haltefout’)	2
overstapfout	1

Bij de HTM hapert nooit een kaartlezer; ze hebben daar betere spullen aangeschaft dan Connexxion, of ze onderhouden ze beter. Geen weigeringen, wel vijf fouten, waarmee de Haagse vervoerder een foutenpercentage van 17% scoort – in deze beperkte steekproef.

Twee van die vijf fouten waren haltefouten. Eén fout werd veroorzaakt doordat de HTM-kaartlezers een paar minuten achterlopen. Daardoor werd bij een overstap op een andere maatschappij ten onrechte opnieuw het basistarief gerekend. De vierde fout noteerde ik in lijn 1 naar Delft, waar alle kaartlezers dienst weigerden. Ze meldden ERROR 006. Het lag niet aan mij, want een medechipper zag ik hetzelfde overkomen. De vijfde fout bestond uit het BUITEN DIENST zijn van alle lezers in een tram van lijn 9.

Er wil nog wel eens wat misgaan met chippen, al met al, maar ik las laatst nog eens een paar stukjes uit 2006 / 2007 over. Toen ging het pas echt slecht, met foutpercentages boven de 50. We gaan vooruit, langzaam, zeer langzaam.

Nog iets over de controle. Bij Connexxion vindt die zelden of nooit plaats, in ieder geval geen een keer tijdens deze 30 ritten. HTM-lijn 9 in Den Haag kon zich altijd verheugen in de warme belangstelling van horden controlepersoneel. Na 1 november heb ik echter nog maar één controleur gezien. Die vond het voldoende, de pasfoto op mijn chipkaart te bekijken.

Het gebruik van de chipkaart is nog steeds heel erg beperkt. In Leiden kruipt het, ruim een half jaar na de introductie ervan, langzamerhand tot boven de 5%; in Den Haag is de 1% nog niet eens bereikt. Beide steden maken zich op voor een grootscheepse introductiecampagne, ergens in voorjaar 2010. Voorlopig buigen chaffeurs zich nog over strippenkaartjes - hieronder met het vergrootglas, zo te zien.

De 25 STELLINGEN VAN BRENNO DE WINTER / BRAAKBALLEN

Martin Luther spijkerde in 1517 bijna 100 stellingen aan de deur van een kerkgebouw, om de misstanden aan te kaarten waarmee de RK-kerk te kampen had. Internet- en onderzoeksjournalist Brenno de Winter had een kwart van dat aantal nodig om de dringend noodzakelijke verbeterpunten van de chipkaart te kunnen opsommen.

Hier kun je zijn rijtje lezen. De teneur van het verhaal: de reiziger is er klaarblijkelijk voor de chipkaart; niet andersom. Het is op deze plek al vaak geconstateerd, maar nu hoor je het ook eens van een ander.

Zou dit wanproduct in 2010 of eventueel 2011 de papieren kaartjes nu echt definitief en compleet gaan vervangen? Er zijn perioden geweest dat ik de kans daarop niet hoger schatte dan 10%. Ik vind het nog steeds moeilijk te geloven dat wij consumenten klakkeloos genoegen zullen nemen met zo’n duur en onhandig product.

Een uitstapje dan even naar een heel andere sector van de maatschappij. Bij de jaarlijkse oliebollentest van het AD eindigde de Leidse (koeken)bakker Overdevest op de laatste plek; hij kreeg het cijfer 0 voor zijn ‘braakballen’. Maar ik kwam de afgelopen dagen een keer langs zijn kraam op de Garenmarkt en zag er een dikke drom mensen voorstaan. De wereld wil blijkbaar bedrogen, zo niet vergiftigd worden, dus zál men ook wel bedrogen worden. Natuurlijk staat onder het desbetreffende artikel in het Leidsch Dagblad het domme commentaar van de mensen die die bollen elk jaar blijven kopen en er elk jaar ook weer kotsmisselijk van worden.

Nou zijn OV-reizigers geen oliebollen. Ik constateerde al vaker dat ze in de metro van RET en GVB met hun voeten gestemd hebben: 30% van de reizigers is weggelopen na D-day. Dat feit is nog niet doorgedrongen tot de media, en misschien nog niet eens tot de vervoersbedrijven zelf. Welke impact het zal hebben als dat alsnog gebeurt, weet ik niet. Het laat zich nu aanzien dat die chipkaart wel doordendert, desnoods totdat de laatste reiziger is weggepest uit het OV. Ik geef de strippenkaart nog 40% kans om te overleven.

CHIP NOG NIET POPULAIR IN TRAM EN BUS VAN GVB en RET

De RET wil op donderdag 11 februari van het pas begonnen jaar de strippenkaart ook afschaffen in tram en bus, een ruim jaar na de D-day in de metro. Dat bracht op de burelen van deze site de vraag boven, hoeveel mensen in de aanloop naar die nieuwe D-day al gebruik maken van de chipkaart. Daar kun je alleen achter komen als je het telt.

Op een werkdag in begin december 2009 reisde ik twee uur lang kris-kras op het tramnet van de RET. Dat deed ik tussen 15:00 en 17:00, zodat ik veel verschillende soorten reizigers zag: studenten, forenzen, winkelaars… Ik vatte in elke tram post bij een deur, zag daar in die tijd circa 200 man het voertuig binnenklimmen, en registreerde zorgvuldig het aantal instappers dat gewapend was met chipkaart.

29% van de Rotterdammers reisde met de chipkaart, althans op de dag die ik had uitgekozen in de trams die ik had genomen. Ter vergelijking heb ik het experiment een paar dagen later herhaald in Amsterdam. Van de hoofdstedelijke tramreizigers maakte 37% gebruik van de chipkaart, ietsje meer dan in Rotterdam, maar geen echt significant verschil. Daarvoor is meer onderzoek nodig, maar dat mag een ander dan doen; het ging mij even om de globale cijfers. Bij die toer door Amsterdam kwam ik die dragonder tegen in dat conducteurshok. Van haar mocht ik nou net niet staan op de plek waar ik nou juist de deur zo goed in de gaten kon houden.

Het aantal chippers in Rotterdam is verbijsterend laag, zeker gezien het feit dat reizen per chipkaart er al veel langer mogelijk is dan in Amsterdam, en de afschaffingsdatum van de strippenkaart er met rassere schreden nadert.

Wie maken er in Rotterdam eigenlijk gebruik van de chip? Zit ik er erg ver naast als ik beweer dat dat voornamelijk de passagiers zijn die willen overstappen op de metro? De conclusie ligt voor de hand: vrijwel geen mens gebruikt dat ding vrijwillig. Dan zou je je als vervoerbedrijf toch moeten afvragen of er wellicht iets mis is met zo’n product. In plaats daarvan stelt men de chipkaart straks botweg verplicht, om wederom tienduizenden reizigers per dag te zien weglopen.

STRUIKELEND OVER DE DREMPEL

‘Struikelend over de drempel’, dat was de titel van de oudejaarsconference 1979 van Wim Kan, toen we een kabinet hadden waaruit om de haverklap ministers weg dreigden te lopen. Die titel is ook aardig van toepassing op de chipkaart, die dit jaar weer wat dichter bij het alleenvertoningsrecht hoopt te komen.

De invoering van de Studenten OV-Chipkaart verloopt niet geheel rimpelloos. Honderdduizenden studenten moeten hun kaart activeren en dat is oorzaak van lange wachtrijen en uitgebreide computerstoringen. Bij de AH ToGo op Leiden Centraal stond op de eerste maandag van het jaar een ellenlange rij voor het oplaadapparaat. Die had ik kunnen fotograferen, als ik er op tijd was langsgekomen. Maar dat was niet het geval, dus ik plukte deze foto van Campus TV.

In een Veoliabus in diezelfde stad had ik zondagavond al een discussie gehoord tussen een student en de chauffeur. Zijn studenten-OV-chipkaart was nog niet geldig, want was nog niet geactiveerd. Waarom moest dat dan, eigenlijk? Dat begreep de chauffeur ook niet, maar het moest nou eenmaal. Dus de kaart was nog niet geldig. Maar de student mocht even zo goed meerijden.

Een andere discussie dinsdagmiddag, in een Connexxionbus, eveneens in Leiden. Een student maakte zijn tweede ritje. En hij had een doordeweekse kaart, dus had verwacht, gratis te kunnen meerijden. Maar hij werd bij het inchecken geconfronteerd met een foutmelding. Volgens de chauffeur had hij geld op zijn kaart moeten laden. Om gratis te kunnen reizen? Jazeker; bij elke incheck wordt er 4 euro statiegeld afgetrokken, en die moet ergens vandaan komen. Maar de student had maandag al een busrit gemaakt, en toen was alles goed gegaan. Ja, de eerste gratis rit wel, die kun je gratis maken, maar bij de twee gratis rit moet er saldo op je kaart staan, want voor niks gaat de zon op.

En mij bereikte een bericht van een studente wier achternaam begint met een Z. Die mag haar kaart helemaal nog niet opladen of activeren, omdat de G pas aan de beurt schijnt te zijn. Maar ze kon wel zonder probleem inchecken in een Veolia-bus.

Als je wilt weten hoe dat allemaal komt, moet je deze site bezoeken. Weer dat domme, denigrerende schoonschrift; ook voor de intellectuele bloem der natie. Het is zo’n site waar je eigenlijk meteen al weer weg wilt. Je wordt er geconfronteerd met een warwinkel, een lappendeken van regels, uitzonderingen en uitzonderingen-op-uitzonderingen. De student die hier nog uitkomt, verdient zonder meer cum laude.

De chipkaart verdient dat zeker niet. Voor die kaart gelden bepaalde fatsoensregels niet, die voor normale producten wel gelden. In het tijdperk van de papieren kaartjes werden tariefsverhogingen altijd ruim van te voren aangekondigd. Over de verhoging van de chipkaartritprijs per 1 januari 2010 heb ik echter zeer weinig informatie gezien in de bus, op het station of op de internetsites van vervoerders.

Met enige moeite ben ik er dan wel achter gekomen, dat het instaptarief in het stads- en streekvervoer verhoogd is van 75 naar 78 cent; exact 4%. Elke vervoersregio heeft daarbovenop het hectometertarief mogen verhogen met een zelf te kiezen percentage. Zuid-Holland heeft er 6 a 7% bovenop gegooid, veel meer dan de inflatie en ook meer dan de verhoging van de papieren kaartjes. Maar het staat nergens, zelfs niet op de tarievensite van OVR, die nog de bedragen geeft van 2009. Je ziet het bij het uitchecken, en anders niet.

Haaglanden verhoogde de ritprijs met ca. 4%. Het is ook weer niet aangekondigd, maar de tarieven op de website van HTM zijn wel aangepast.

NS verhoogde de ritprijzen met slechts enkele procenten. Ook dat staat weer nergens. Maar ik merkte het op nieuwjaarsdag al, toen mijn ritje Leiden – Den Haag HS ineens 1,75 kostte in plaats van 1,70. De terugreis ging echter nog volgens het tarief van 2009: 1,70. De chipkaart blijft ook in 2010 voor hilarische verrassingen zorgen.

MijnChipkaart heeft zo te zien de jaarwisseling niet overleefd. Mijn meest recente rit die daar zichtbaar is, dateert van 25 december 2009. Ze liggen nu twee weken achter, en zijn dus niet eens struikelend over de drempel gegaan, maar helemaal niet.

DE CHIPKAART: EEN LOTERIJ – HET ONDERZOEK VAN OTTO COX

Otto Cox uit Leiden schafte in december 2009 een chipkaart aan, ging er mee op pad in de regio en verbaasde zich over een aantal zaken. Onder meer over het feit dat hij voor dezelfde rit soms verschillende bedragen betaalde. Voor hem is reizen met de chipkaart één grote loterij.

Een loterij waarbij de reiziger zelden wint. Cox besloot tot een prijsvergelijking strip – chip, en pakte het systematischer aan dan ik vorig jaar deed. Hij selecteerde niet minder dan 143 haltes in Leiden en omstreken (Leiderdorp, Voorschoten, Oegstgeest, Rijnsburg en Zoeterwoude). Van elke halte zocht hij in de OV-reisplanner de reiskosten op naar de haltes Leiden Centraal en Leiden Breestraat.

Zijn conclusie zal de regelmatige lezer van deze rubriek niet verbazen. De gemiddelde reiziger betaalt met de chipkaart circa 10% meer dan met de strippenkaart (volgens de tarieven van 2009; de verhoudingen zullen in 2010 nog schever zijn, gezien de forse prijsverhoging van de chipkilometers). De chipoperatie verloopt dus zeker niet kostenneutraal voor de reiziger - maar misschien wel voor de vervoersmaatschappijen, die wat mensen wegpesten en van de overblijvers wat meer geld vragen om dit verlies te compenseren.

Behalve over de ritprijs spreekt Cox ook zijn misnoegen uit over de tekort schietende informatievoorziening rond de chipkaart. Zo kon hij met geen mogelijkheid de prijs van een rit met Veolia bepalen. De Veolia-haltes ontbreken dan ook in zijn rapport.

Er is overigens een klein foutje geslopen in dit krantenartikel. De lijnen 43 en 45 worden gereden door Veolia; niet 45 en 48.

Otto Cox heeft zijn rapport aangeboden aan enkele Leidse gemeenteraadsleden. Ikzelf heb dat al lang opgegeven: de politiek of de media te interesseren voor de chipkaartkwestie. Maar misschien ten onrechte: er begint onder gemeentepolitici langzamerhand gemurmureer tegen de chipkaart op gang te komen. Zo heeft bijvoorbeeld de PvdA in de gemeente Nijmegen de strijd aangebonden tegen de tariefsverhogingen en de onduidelijkheden rond de ritprijs. En de SP in Amsterdam heeft becijferd dat de chipkaart in die stad gemiddeld 5% duurder is dan de strip - ondanks het feit dat Amsterdam het laagste kilomtertarief hanteert van heel Nederland. Laten we hopen dat al deze inspanningen helpen!

CHIPPEN OP SALDO BIJ NS: EERSTE DERTIGTAL

REIZEN OP SALDO BIJ NS

Periode: 1 december 2009 t/m 14 januari 2010
Ritten: 30
Fouten: 1
Haperingen: 2
Aantal kilometers afgelegd: 753
Aantal controles: 7
Haperingen en fouten bij controle: 1
Overzicht van MijnNS: Correct
Zelf geblunderd: 1 keer

Hierboven schreef ik uitgebreid over mijn eerste zes ritten bij NS ‘op saldo’. Inmiddels heb ik het eerste dertigtal voltooid. Het dertigste ritje maakte ik op donderdag 14 januari 2010; het was het duurste, zoals zal blijken uit het vervolg van dit verhaal. Het waren allemaal ritten binnen de Randstad; de weersomstandigheden noodden niet tot het maken van lange excursies naar verre streken. Met het gebrek aan winterklaarheid van NS en ProRail weet je bovendien nooit of je dezelfde dag nog terugkomt, als je in de buitengewesten door een sneeuwbuitje overvallen wordt. Toch heb ik binnen een straal van 50 kilometer van Leiden nog 753 kilometer afgelegd; ook die korte ritjes tellen toch aardig aan.

Daarbij is mijn chipkaart 7 keer gecontroleerd. Je kunt rekenen op ongeveer één controle per 100 kilometer. Dat is erg weinig; een grotere werklust behoorde niet tot de goede voornemens van de meeste conducteurs. De eerste controle verliep niet van een leien dakje, zoals ik hierboven al schreef. Maar het conducteurscorps lijkt al snel gewend te zijn aan de nieuwe manier van werken. De overige zes controles verliepen zonder haperingen.

Hetzelfde kan bijna gezegd worden van het in- en uitchecken. Slechts 2 keer bij in totaal 60 handelingen stokte de apparatuur, met rare foutmeldingen, en moest ik het opnieuw proberen. Je verkeert dan in onzekerheid of je al dan niet bent in- of uitgecheckt. Maar dat kun je altijd nog nagaan bij een kaartjesautomaat met een ‘buikje’, die geschikt is voor het lezen van chipkaarten.

Dan moet je dus toch naar de ouderwetse kaatjesautomaat. Ik weet niet of het chipsysteem nu per saldo handiger is dan de klassieke papieren treinkaartjes. Het bespaart je een handeling (kaartje kopen) maar zadelt je aan de andere kant weer op met een extra handeling: uitchecken. Geen zware taak, maar je moet het wel onthouden, bij alles wat je al onthouden moet in het leven.

Bij die dertig ritten werd één keer een foutief bedrag berekend. Dat was op nieuwjaarsdag, toen ik voor de rit Den Haag HS – Leiden Centraal nog 1,70 betaalde, hoewel het tarief die dag verhoogd was tot 1,75. Met die ene fout scoort NS een stuk beter dan het doorsnee- busbedrijf in ons land. Dat is ook geen wonder. De kaartlezers van NS staan op een vaste plek op een station. De beruchte ‘haltefouten’ bij de mobiele apparatuur in bus of tram kunnen zich hier dus niet voordoen.

Met ingang van diezelfde nieuwjaarsdag verscheen bij het inchecken telkens de mededeling GOEDE REIS ABONNEMENT in het schermpje. Daarbij wordt volgens mij gedoeld op mijn voordeeluren’kaart’. Bezitters van échte abonnementen (een maandtrajectkaart, bijvoorbeeld) kunnen nog steeds niet reizen op de chipkaart.

Voor mijn woon-werkverkeer maak ik zelf ook nog gebruik van papieren vijfretourkaartjes voltarief, hoewel chippen beslist goedkoper zou zijn (dan gaat de terugweg nl. automatisch met korting). Het probleem is hier de declaratie. Mijn werkgever verschoot laatst al van kleur toen ik opperde, een dag per week op afstand, vanuit huis, te gaan werken. Als ik nou ook nog aankom met een computeruitdraai in plaats van degelijke treinkaartjes, dan is mijn reputatie bij deze werkgever – die innovatie hoog in zijn vaandel heeft - helemaal naar de maan.

Die computeruitdraai van je ritten kun je verkrijgen via MijnNS. Ze zijn bijgewerkt tot op het laatste moment, in tegenstelling tot die van MijnChipkaart, waar je soms weken op je gegevens moet wachten. En ze kloppen ook nog. Je kunt ook per rit aanklikken of die privé of zakelijk was. Maar wat dan weer niet kan: een selectie uitdraaien van alleen je zakelijke, declareerbare ritten. De werkgever krijgt dus ook je privéritten op de uitdraai, waar hij niets mee te maken heeft.

Ik weet niet waarom, maar ik ben nogal eens vergeten, uit te checken. Misschien omdat ik in mijn leven duizenden keren een station verlaten heb zonder dat te doen. Altijd ontdekte ik mijn verzuim na een paar minuten, zodat ik nog terug kon keren.

Eén keer, op weg van Den Haag HS naar Leiden Centraal op 14 januari 2010, liep ik zonder uit te checken door het nog immer openstaande poortje. Onmiddellijk bemerkte ik mijn (d)omissie, haalde mijn chipkaart tevoorschijn, keerde op mijn schreden terug en checkte uit – maar helaas bij het poortje aan de incheck-zijde. Dat was dom, want het telt dan als incheck. Daarmee verspeelde ik dus het tientje borg op mijn treinrit, die nooit een uitcheck gekend heeft. Gelukkig had ik nog wel de tegenwoordigheid van geest, even naar de andere kant te lopen om alsnog uit te checken, om de laatste incheck ongedaan te maken; anders had ik nóg een tientje verbeurd.

Je hebt losse leespalen, die zowel in- als uit kunnen checken, en je hebt poortjes die slechts het een of het ander kunnen, al naar gelang van welke kant je ze benadert. In de kleine lettertjes van de NS-folders of de website staat daar niets over vermeld; geen waarschuwing of iets dergelijks. NS aanvaardt de hierdoor onvrijwillig op hun rekening gestorte tientjes in dank.

Ik zie in mijn fantasie mijn opa’s, oma’s en vader vanuit het geestenrijk met me meelezen. Die begrijpen hier helemaal niets meer van. In hun tijd kocht je een hard kartonnetje voor je reis, een perronkaartje van een dubbeltje als je iemand wilde uitzwaaien, en dat was dat. In- en uitchecken was nog: in- en uitgangscontrole door iemand van vlees en bloed. Voor mijn moeder van 81 draai ik al mijn stukjes uit, behalve deze chiprubriek. Maar ze zal er bij leven en welzijn binnenkort toch nog aan moeten wennen. Ik mag het dan allemaal uitleggen. Het is geen sinecure.

CHIPSNIPPERS

Jezus, wat lopen WIJ hier voor lul, zeg! Je ZIET het deze twee studenten denken.

Het blijft een bijzondere geschiedenis, die van de chipkaart. Net als je denkt dat de invoering ervan het point of no return heeft overschreden, verschijnt er ineens een stortvloed van chipkaartzeperds in de media.

Het ene moment zag ik bij Albert Heijn To Go bij Leiden Centraal nog twee sandwichlieden, die de studenten erop wezen dat ze vóór 1 februari 2010 hun kaart moesten activeren. Maar bij thuiskomst las ik dat honderdduizenden studenten dat vergeefs geprobeerd hadden. En twee dagen later hoorde ik dat de operatie voor onbepaalde tijd was uitgesteld, opnieuw uitgesteld, wegens technische problemen. Onderwijsminister Plasterk heeft dat bepaald, en staatssecretaresse Tineke Huizinga van Verkeer en Waterstaat heeft er het chipconsortium TLS voor op het matje geroepen.

Ineens is ook de hoge ritprijs ‘brekend nieuws’, zoals de Engelsen zeggen. Wat lezers van deze site vier jaar geleden al wisten: de chip is (veel) duurder dan de strip. Na research door vooral de SP heeft Tineke Huizinga nu EINDELIJK een onafhankelijk onderzoek gelast naar de reiskosten.

Er worden nu ook pleidooien gehouden om de reiskosten hemelsbreed te gaan berekenen, in plaats van volgens de omwegen die de bussen plegen af te leggen. Misschien een idee voor de ANWB, die worstelt met de kilometerheffing: voorstellen om straks de autoritjes ook hemelsbreed te gaan berekenen. Dat moet toch kunnen, technisch gesproken. Er moet so wie so al een kastje komen in de auto om die kilometers te heffen. Als je dat kastje nou eens verbindt met de TomTom … Die paar praktische problemen lossen we wel op.

Een wonderlijke zaak: minister Eurlings van V&W lijkt plotseling te geloven in Rita Verdonks stokpaardje: regeren-per-enquête. De ANWB-leden mogen beslissen wat er met de kilometerheffing gebeurt. Dan moet hij ook, als hij consequent is, de leden van ROVER, Consumentenbond, etc., laten beslissen over de chipkaart. Het is niet eens zo'n slecht idee. Laat leden van belangenorganisaties alles maar bepalen, in dit land. Dan oordelen in ieder geval mensen met ervaringskennis. ‘Belangocratie’, laat dat maar het woord van 2010 worden!

Zover is het nog niet. Wel heeft men een handtekeningenactie gestart voor behoud van de strippenkaart náást de chipkaart. Ik zou die petitie zonder meer getekend hebben als de actie de afschaffing van de chipkaart tot doel gehad zou hebben. Daar ben ik nou juist altijd tegen geweest: twee systemen blijvend naast elkaar, een nieuw rotsysteem en een beproefd oud systeem. Natuurlijk ben ik in principe een warm voorstander van innovatie en digitalisering. Maar het doodgeboren kindje genaamd: OV-chipkaart, daar moet nu de stekker maar eens uitgetrokken worden. En dan uithuilen, of uitlachen, en helemaal opnieuw beginnen. Een kaart die na jaren geploeter nog steeds 38 zorgpunten met zich meebrengt, heeft geen toekomst.

Weggooien dus, die weggooier van een chipkaart! En doe dat dan maar in die Eindhovense vuilcontainer die je volgens een ander raar bericht kunt openen met die OV-chipkaart zelf.

Ook verschijnen er in de media nieuwe aanwijzingen voor mijn sterke vermoeden dat de chipkaart honderdduizenden passagiers heeft weggejaagd uit de twee metro’tjes in dit land. Natuurlijk ontkent RET het in alle tongvallen. Maar de broodjesverkopers van Donuts & Bagels in de catacomben van station Rotterdam Beurs weten wel beter. Ze verkopen bijna geen donut of bagel meer. En laat de verkoopcurve nu net ineens scherp gedaald zijn na D-day, in januari 2009!

Een heel vreemd gesprek voerde ik laatst met de klantenservice van Connexxion (hieronder ingedikt weergegeven). Het was een klacht in het kwadraat: ik had me beklaagd over het uitblijven van een reactie op een klacht uit november 2009 over die weinig punctuele buslijn 14.

- Ja, maar we krijgen ook zo ontzettend veel klachten, de laatste tijd. We werken op volle kracht. De klachten staan ons tot aan de lippen!
- Dat is dan niet zo mooi! Doen jullie het dan zo verschrikkelijk slecht? Daar mag dan wel eens iets aan gebeuren, zou ik zeggen.
- Nee, maar het gaat bijna altijd over de chipkaart. We krijgen zo ontzetttend veel klachten over de chipkaart…
- Ja, dat kan ik me wel voorstellen. Ik heb dat ding een poosje geprobeerd, en er waren storingen bij de vleet. Bovendien betaalde ik 40% meer voor een simpel ritje van mijn buurt naar het station. Als je de mensen nou uit de bus wilt jagen, moet je het zo aanpakken!
- Ja, dat horen we wel vaker. Als ik u was, zou ik maar zo lang mogelijk blijven reizen op de strippenkaart.
- Nou, heel erg bedankt voor de tip, hoor!

Waar gaat dat heen, als ze bij Connexxion zelf niet eens meer geloven in hun eigen chiprotzooi? Overigens: als je een schriftelijke reactie krijgt van Connexxion, lees je een ander smoesje: 'Als gevolg van de drukte na de dienstregelingwijziging medio december en de overlast door het winterse weer heeft de afhandeling van uw reactie op zich laten wachten.'

Ondanks de stroom van slecht chipnieuws gaat de Definitieve D-day in Rotterdam (afschaffen strippenkaart op bus en tram) op 11 februari 2010 gewoon door, en heeft Amsterdam een vergelijkbare dag op de planning gezet voor april 2010.

Deze rubriek gaat dus ook gewoon door. Deze chipsnippers vormen het einde van deel 16. Lees t.z.t. deel 17, want op mijn site lees je alles over de chipkaart maanden of jaren eerder dan in de krant.