De stand in chipland – ervaringen met de chipkaart

Eerdere afleveringen in de deze reeks, die telkens van naam verandert, maar wel steeds gewoon doortelt:

1 OKTOBER 2009: SLAP D-DAYTJE BIJ NS

Het is voor journalisten niet altijd gemakkelijk te begrijpen. Velen berichtten dat NS per 1 oktober het aloude, vertrouwde slappe kartonnetje had afgeschaft als vervoerbewijs. Maar dat is (nog lang) niet het geval. Het enige wat er aan de hand is: je kunt nu ook per spoor op de chipkaart reizen, al is het doorgaans niet verstandig. Geen D-DAY dus, bij NS, maar hooguit een zeer slap aftreksel daarvan.

NS maakt het noch de schrijvende pers, noch de betalende reizigers echt makkelijk. Men had geruchten verspreid dat er per donderdag 1 oktober 2009 gechipt kon worden. Maar op 30 september zocht ik op hun website vergeefs naar duidelijke informatie daarover. Even vergeefs zocht ik op enkele stations naar een ouderwetse papieren folder; waarom niet, een papieren folder over een digitaal betaalsysteem? Maar hij was er niet.

Wel wierp de kaart zijn schaduw vooruit, de afgelopen week. Die schaduw was rozepaars van kleur: losse chipkaartlezers op de perrons en in de stationshallen werden voorzien van een opvallende, felgekleurde cirkel eromheen. En ook werden er op diverse stations pakjes papieren zakdoeken uitgereikt aan de reizigers. Maar achteraf was dat niet om het begin van het chipkaarttijdperk te kunnen beschreien, doch in verband met de naderende griepgolf.

Wat ik weet over chippen bij NS, heb ik moeizaam bijeengeschraapt via (dus niet al te betrouwbare) krantenberichten, blogs, discussiegroepen en uit informatie, verspreid door consumentenorganisaties. Volgens mij zit het zo in elkaar:

1) Je hebt er een anonieme, herlaadbare chipkaart voor nodig. Die koop je in de kaartjesautomaat.
Dat is toch wel de gotspe nummer één uit het gehele chipkaarttijdperk! Ik heb in 2006 een chipkaart aangeschaft bij de RET om aan deze reeks te kunnen beginnen, waarvan je nu aflevering 15 leest. ‘Eén kaart voor het hele land’, was toen de slogan. Maar een jaar later werd ik gedwongen, een NS-chipkaart te nemen, omdat ik anders niet meer met voordeelurenkorting zou kunnen reizen. En nu moet ik 7,50 neertellen voor een anonieme chipkaart, of wachten tot een nader te bepalen tijdstip in de komende winter, waarop mijn NS-chipkaart (waar ik bovendien een hoop stront mee gehad heb) ook eindelijk geschikt is voor reizen op saldo.

2) Je kunt volgens sommige geruchten ook gebruik maken van een wegwerpkaart, maar het is alweer een wereldraadsel waar die verkrijgbaar is. Niet in de kaartjesautomaat, in ieder geval, waar je wel je NS-chipkaart kunt opladen om daarmee te reizen met andere vervoersmaatschappijen dan NS.

3) Wil je op saldo reizen met de anonieme chipkaart, dan moet je hem eerst laten epibreren bij het loket. Dan wordt er zo’n RailEasy op je kaart gezet, die al eens per ongeluk op de mijne geladen is. Dan kun je opgeven of je eerste klas of tweede wilt reizen, en daarna kun je dat nooit van je leven meer veranderen.

4) Op product (jaarkaart, dagkaart, trajectabonnement, voordeelurenkaart, …) kun je nog niet reizen met je chipkaart. Dat kan pas in de loop van 2010. Je kunt nu dus ook nog niet reizen met korting. Je digitale voordeelurenkaart is nog steeds alleen geldig in combinatie met papieren treinkaartjes.

5) Enkele reisjes op saldo zijn ongeveer 10% goedkoper dan papieren kaartjes. Die ritjes op saldo kosten namelijk precies de helft van een retourtje, terwijl de papieren enkeltjes nog steeds iets duurder zijn dan een half retourtje. Dat is het enige goede nieuws over deze operatie (overigens ook zorgvuldig geheim gehouden door NS).

6) Je moet die enkele reis dan niet onderbreken, en in ieder geval niet uitchecken als je dat toch doet. Bij overstappen moet je so wie so niet uitchecken en weer inchecken; je betaalt dan twee korte reizen in plaats van één lange, en bent meer geld kwijt. Hoe lang je reis mag duren, met allerlei onderbrekingen, dat staat nergens vermeld.

7) Je mag ook niet reizen met een andere spoorwegexploitant dan NS, want bij die provincialen is je chipkaart nog niet geldig. Stap je met alleen een NS-chipkaart in zo’n trein, dan reis je zwart. Dit staat bovendien nergens aangegeven; je moet het maar weten.

8) De kost gaat bij dit systeem voor de baat uit; het is dus voor NS lucratiever dan voor jou. Kun je in het stads- en streekvervoer zelfs nog reizen als er één eurocent saldo op je kaart staat; bij NS moet je minstens 20 euro hebben staan op je kaart van 7,50 om zelfs ook maar te mogen inchecken. Voordat je een kilometer gereisd hebt, heb je dus al 27,50 uitgegeven.

9) Vergeet je uit te checken, dan kost je dat bij NS 20 euro, tegen 4 bij de stads- en streekvervoerbedrijven.

10) Zeker op gecombineerde metro-/ treinstations moet je op je tellen passen. Stap je daar uit de trein, dan moet je uitchecken bij een NS-paaltje, en niet in de haast bij het metropaaltje dat er vlak naast staat, want dan verspeel je 24 euro (inderdaad: de 20 + 4 uit punt 9). Stap je over van trein op metro of vice versa, dan dien je bij het eerste bedrijf uit te checken en bij het tweede in-, en zeker niet andersom, want dan gaat het een heel duur reisje worden.

Met al deze restricties lijkt chippen bij NS vooral bedoeld voor de zeer incidentele reiziger die alleen de trein neemt als zijn auto onderweg stuk gaat, en hij toch thuis wil komen. Het zal niet stormlopen bij de poortjes en losse kaartlezers. Dat was vast ook niet de bedoeling van NS, die na 17 jaar geprobeer en gestuntel het systeem nog niet echt durft te lanceren onder grote groepen reizigers, na een mislukte proef op de Hoekse Lijn en een niet-doorgegane op de Schiphol- en Flevolijn.

Ik heb de eerste chipreiziger bij NS nog niet gezien. Ik voel me, ondanks de nieuwe ondertitel van deze rubriek: ‘ervaringen met de chipkaart’, ook niet geroepen om het spits af te bijten. Ik denk dat ik in ieder geval wacht totdat ik op mijn NS-chipkaart met korting kan reizen. Daarna neem ik pas mijn plichten als testreiziger op me.

HINDERNISSEN; DERDE DERTIGTAL CHIPRITTEN ZUID-HOLLAND

Bij Connexxion in Leiden en zeer wijde omstreken leidt ongeveer één op de vijf van de chipkaartritten tot het afschrijven van een foutief bedrag. Het aantal ritten dat geheel zonder hindernissen verloopt, daalt langzaam tot 50%. Dat zijn de weinig bemoedigende conclusies die De digitale reiziger getrokken heeft, na 90 testritten met de chipkaart. Een verslag van het meest recente 30-tal.

Eerder, HIER en HIER, rapporteerde ik al over 2x30 chipritten met Connexxion in de kop van Zuid-Holland. In de periode 17 september – 6 oktober 2009 maakte ik het 3e 30-tal vol; bij al mijn busritten in dit gebied reisde ik met de chipkaart. Deze serie voerde me naar uithoeken van de provincie als Ammerstol en Noordwijk. Maar de meeste ritten maakte ik tussen huis en Leiden Centraal.

Alvorens de resultaten te bespreken, ga ik eens op een rijtje zetten, hoe je als klant zo’n systeem eigenlijk graag wilt zien werken.

Ik wil, als calculerende consument, van te voren weten, wat ik betalen moet; zeker in een situatie waarin er nog twee systemen naast elkaar bestaan, de strip en de chip. Tenslotte weet ik in de supermarkt, in een restaurant en zelfs bij de tandarts ook van te voren wat ik kwijt ben.

In de bus wil ik, dat alle kaartlezers werken, en liefst meteen, en niet na drie keer proberen. Ook wil ik aan het eind van de rit zien, hoeveel die gekost heeft. Verder wil ik naderhand een overzicht van al mijn ritten kunnen bekijken en uitprinten, voor evt. declaraties en voor bewijsvoering als er iets verkeerd is gegaan.

Zo’n overzicht is geen probleem, als geduld behoort tot je levensdeugden. Het kan via MijnChipkaart. Soms zijn de resultaten na drie werkdagen binnen, soms al na drie werkwéken, maar uiteindelijk verschijnt elke rit die je maakt, in het lijstje.

Het probleem zat hem deze keer meer in de tarieventabel in de Reisplanner. En in een wijziging die Connexxion heeft doorgevoerd in het stadsvervoer in mijn wijkje. Ik berichtte een paar maanden geleden over onze nieuwe lijn 13: Station De Vink – Leiden Centraal – Leiderdorp Leyhof. Daar deze lijn duizenden Leidenaars niet beviel, is hij per 30 augustus 2009 gesplitst in lijn 13 en lijn 14 (Leiden Aaltje Noordewierlaan – Leiden Centraal – Leiderdorp Leyhof), met allerlei nieuwe en gewijzigde haltes. Lijn 14 stond medio september nog niet in de tabel van de reisplanner, zodat ik de ritprijs niet meteen kon opzoeken. Pas begin oktober werd deze lijn opgenomen, 5 weken na invoering ervan.

Op lijn 13 ontbrak en ontbreekt nog steeds de vaak door mij gebruikte nieuwe halte Bevrijdingsplein. Stap je daar op de bus naar het station, dan word je het bedrag berekend dat behoort bij de vorige halte: Bizetpad. Ik heb deze fout natuurlijk maar één keer meegeteld en heb de andere ritten van of naar deze halte buiten beschouwing gelaten.

Afgezien daarvan heeft de OVR-reisplanner rond de maandwisseling ook nog een poosje bij elke ingevoerde reis als antwoord gegeven: ‘Geen tariefinformatie beschikbaar’, en daar heb je natuurlijk bijzonder weinig aan.

Als ik nou optel, bij hoeveel ritten aan mijn hierboven opgesomde eisen voldaan is, kwam ik op een bedroevende 8 van de 30, maar dat lage aantal is vooral te wijten aan de besproken problemen met de tarieventabel. Op de dag dat ik dit verslagje opmaakte, 6 oktober 2009, werkte de tabel perfect (nog steeds op het ontbreken van de halte Bevrijdingsplein na), en heb ik een aantal ritten alsnog goed kunnen rekenen.

Hoe verliep het in de bus? Bij die 30 ritten meldde de lezer in 29 gevallen bij het uitstappen het bedrag dat ik verreisd had. In het ene overige geval meldde de lezer helemaal niets, maar kon ik achteraf nagaan dat ik correct was uitgecheckt en het bedrag klopte. Ik heb dit geteld als een ‘hindernis’, een categorie halverwege Goed en Fout.

Er zaten nog 9 andere hindernissen in deze steekproef. Drie maal verzocht de lezer me, mijn kaart opnieuw te laten lezen. Je verkeert dan in onzekerheid of je wel of niet bent ingecheckt. Twee maal moest ik mijn kaart drie of vier keer bij dat ding houden om de bevrijdende piep te horen. In één bus deden de lezers het zo nu en dan, en sloegen ze, als de bus over een hobbel reed, collectief op tilt, om even later weer aan te springen. In weer een andere bus zat op elke lezer een grote DEFECT-sticker, maar bleken ze het wel te doen. In twee gevallen was de lezer die ik probeerde, echt defect en moest ik uitwijken naar een andere.

Bussen met alle lezers defect ben ik niet meer tegengekomen; in dat opzicht is er sprake van verbetering ten opzichte van de vorige dertigtallen.

Wat nog niet erg verbetert; de ‘haltefouten’: er wordt een verkeerde instap- of uitstaphalte vastgelegd op je kaart, en het bedrag klopt derhalve niet. Ik maakte het 4 keer mee in deze steekproef. Drie gevallen daarvan waren te wijten aan de omleidingen ten gevolge van de drie-oktoberfeesten die Leiden in deze periode teisterden. Zo betaalde ik slechts 6 cent voor een rit (na overstappen) met lijn 56 van Leiden Centraal naar de 2,5 kilometer verderop gelegen Sumatrastraat. Daarvoor zat ik dan wel een klein half uur in de bus; het wil in Leiden nog wel eens helemaal vastlopen rond 3 oktober. Je kunt beter doen wat de Watergeuzen deden in 1574: de boel onder water zetten en gaan varen. Dit terzijde.

Maar die festiviteiten vormen natuurlijk geen excuus. Ook bij omleidingen dient het systeem te werken. Dat deed het overigens ook, in de meeste gevallen, het kán dus wel!

3 maal 30 chipritten bij Connexxion in de Kop van Zuid-Holland

N=90	Mei / juni 2009	Juni / juli 2009	Sept. / okt. 2009	TOTAAL
Geheel correct	19	17	15	51 (56%)
Met hindernissen; waarvan:	5	7	10	22 (25%)
lezer defect	5	4	2	11
haperende lezer	-	2	8	10
lezers niet ingeschakeld	-	1	-	1
Helemaal fout; waarvan:	6	6	5	17 (19%)
alle lezers defect	1	4	-	5
fout bedrag (‘haltefout’)	4	2	4	10
halte niet in tabel OVR	1	-	1	2

Het aandeel van de geheel correcte ritten neemt langzamerhand af tot 50%. Tegelijkertijd neemt het aantal ritten met hindernissen toe. Bij bijna één op de vijf ritten gaat het helemaal fout; een aantal dat constant blijft. Is dit systeem uiteindelijk niet tot beter in staat dan een betrouwbaarheidsscore van 80%??

Waar heb ik verder nog op gelet? De (im)populariteit van de chipkaart. In sommige bussen zie je tegenwoordig ineens drie chipkaartgebruikers. Maar er gaat ook wel eens een halve week voorbij zonder dat je een medechipper tegenkomt. Ik schat het aantal chippers op 2 à 3% van het reizigerstotaal; gemiddeld één in elke volle bus.

Op donderdag 10 september stond er opeens een demobus op het Leidse Stationsplein, die ik nergens aangekondigd had gezien in de pers of in de bus. Ik had geen tijd of zin om er binnen te stappen, maar zou de enige bezoeker geweest zijn als ik dat wel gedaan had. Op basis van vrijwilligheid wil vrijwel niemand aan de chip. Uiteindelijk zal hij ons dus wel door de strot geramd worden.

STILLE D-DAY IN DE RESIDENTIE

Je hebt D-Days en D-Days. Er zijn D-days waarop de strippenkaart helemaal wordt afgeschaft. Die gaan doorgaans gepaard met een hoop getetter in de media en ter plekke. En je hebt D-Days waarop de chipkaart wordt ingevoerd, terwijl de blauwe of roze kartonnetjes gewoon nog geldig blijven. Die dag verloopt doorgaans met heel wat minder decibellen.

De Haagse stadsvervoerder HTM heeft op zondag 1 november 2009 als bijna laatste vervoerbedrijf in Nederland de chipkaartlezers aangezet. Dat deed men bewust in stilte. Maar men zette dat wel in de krant, anders zou niemand het weten. Ook de website van de HTM vermeldde de invoering van de chipkaart. Alleen het blote feit; voor nadere informatie werd de reiziger doorverwezen naar de landelijke chipsite.

Nee, ze geven er geen grote ruchtbaarheid aan. Het is nog maar een test. Er was natuurlijk al een dik half jaar getest door een kleine testgroep. Maar men vertrouwt het product blijkbaar toch nog niet helemaal.

Ook na deze op kousenvoeten gekomen D-Day kun je nog steeds niet chippen op Randstadrail. Wel in bus en tram. Een verwarrende situatie, want voor de doorsnee-reiziger is een Randstadrailvoertuig ook gewoon maar een tram.

Op zondag ga ik meestal toch al naar Den Haag, om een familielid op te zoeken die wordt verpleegd in een instelling in de wijk Vrederust. Die bereik ik door op Hollands Spoor tram 9 te nemen naar het eindpunt aan de Dreef. Waarom niet meteen de chipkaart getrokken?

In de HTM-trams hangen dezelfde kaartlezers als in de bussen van Connexxion. ‘OVERSTAP OK’, meldde mijn lezer. Inderdaad, een overstap, want ik was in Leiden met de chipkaart naar het station gereisd en dat was minder dan 35 minuten geleden. Een kleine maas in de chipkaartwetten: ook al stap je in een heel andere stad in, het blijft gelden als overstap. Soms heb je als chipkaartreiziger een voordeeltje.

In de tram hing een informatiefoldertje met foto’s van een blondine met een bescheiden IQ. Op elk brokje informatie over de chipkaart dat zij voor haar kiezen krijgt, reageert ze met weer een andere domme toet. Bekijk zulke folders, en je weet exact hoe men in OV-kringen over reizigers denkt.

Haaglanden rekent 12,6 cent per kilometer. Aan het eind van de tramrit was ik een bedrag kwijt dat aardig overeenstemde met de gereisde afstand. Je kunt de exacte chipkaarttarieven nog niet nazoeken via de OV-Reisplanner. De HTM zit daar 'natuurlijk' nog niet in. Maar ook Veolia niet, die toch sinds 30 augustus 2009 het streekvervoer verzorgt in groot Den Haag. Ik heb de makers van de OV-Reisplanner laatst gemaild, of het niet eens tijd werd, de tariefgegevens van Veolia erin te zetten…

Bij nadere beschouwing zag ik dat HTM de tarieven zelf meldt op zijn site (zie Routes, Tijden en Prijzen). Een goede zaak; meer bedrijven zouden dat moeten doen, want die tabel uit de Reisplanner is echt een drama van gebruikersonvriendelijkheid.

Daar het geen weer was om te wandelen, troonde ik mijn patiënt mee voor een busritje naar de Bijenkorf. Daarbij trad een groot nadeel van de chipkaart aan het licht: je kunt er niemand op meenemen. De strippenkaart kun je gewoon laten afstempelen voor meerdere personen, maar het geavanceerde stukje digitale techniek genaamd: ‘chipkaart’ kent die mogelijkheid niet.

Ook in de bus werkte mijn chipkaart perfect. ‘Hij dóét het’, zei de chauffeur, met naast verbazing ook opluchting in zijn stem. Als de kaart het niet doet, krijgt híj het gezanik erover, hoewel hij er zelf niets aan kan veranderen.

Mij verbaasde het niet minder. Bij in totaal vijf ritten met HTM op deze zondagmiddag haperde het systeem geen een keer en werd in alle gevallen een juist bedrag afgeboekt. De omzichtigheid van HTM bij het introduceren van de chipkaart was misschien overbodig. Die heeft er wel toe geleid, dat ik in alle trams en bussen die ik nam, de enige chipper was.

Terug met de trein voor de volgende goedkope overstap: in Leiden een reis voortzetten die in Den Haag begonnen was. Maar het mocht niet zo wezen. Op mijn immer gelijklopende horloge klokte ik het uitchecken in de Haagse tram om 17:36 en het weer inchecken in de Leidse stadsbus om 18:10. 34 minuten dus. Toch werd me opnieuw het basistarief berekend.

Toen ik het later controleerde bij een NS-kaartenautomaat, bleken in alle Haagse trams en bussen die ik genomen had, de klokken drie minuten achter te lopen. Och, dat was in de tijd van de trekschuit ook al zo: in Den Haag was het paar minuten vroeger dan in Leiden.

Ook op de Veluwe en in grote delen van Overijssel was het op 1 november D-day. Daar ga ik ook nog wel eens een keertje kijken.

DUUR OEPS-MOMENT

Ik heb al jaren twee chipkaarten naast elkaar. In 2006 schafte ik me uit vrije wil zo’n kaart aan bij de RET, die toen de enige was die die dingen distribueerde. Een jaar later werd me er door NS één door de strot gedrukt. Je kunt momenteel met beide reizen op het stads- en streekvervoer, voor zover al aangesloten op de chipkaart. En je kunt met geen van beide reizen met de trein, zelfs met die van NS niet.

Laatst, bezig aan de vierde reeks van 30 testritten in en om Leiden, checkte ik bij Leiden Centraal in, en ik kreeg volgens verwachting de melding GOEDE REIS. Een kwartier later checkte ik in mijn eigen buurt uit, en kreeg – deze keer tot mijn verbazing en ontzetting – opnieuw de melding GOEDE REIS.

Dat heet wel een oeps-moment: de seconde dat je beseft, een stommiteit uitgehaald te hebben. Bij mij duurde het een paar dagen voordat ik dat moment had; ik wilde er eerst niet aan, dat het zo gegaan was. Maar de NS-automaat bewees het me: ik had ingecheckt met de RET-kaart, en bij het verlaten van de bus die andere kaart, de NS-kaart uit mijn portefeuille getrokken.

Dat betekent: op beide kaarten een incheck zonder uitcheck, ofwel: een verlies van in totaal acht niet declarabele euro’s. Voor dat bedrag had ik met de taxi gekund. Het is tevens de laatste keer dat ik zo’n blunder maak, dat weet ik heel zeker. Het saldo op mijn NS-kaart is nu negatief. Ik laad hem voorlopig niet meer op, zeker niet zolang ik in de trein nog niet met chipkaart kan reizen. Met een negatief saldo kun je niet inchecken, dus ook niet meer per ongeluk, als het niet de bedoeling is.

Wat vreemd is: op Mijn OV-chipkaart kan ik deze twee incomplete transacties niet terugvinden. Ze worden er klaarblijkelijk uitgefilterd voordat de gegevens naar TLS worden gezonden. Dat betekent dat je je er ook niet op kan beroepen als de incomplete transacties is ontstaan door verwijtbaarheid van het vervoersbedrijf.

Al met al verlang ik wel naar een systeem dat waarmaakt wat het had moeten worden: één kaart voor het hele OV.

CENTENKWESTIES: CHIP 15% DUURDER DAN STRIP

Strip versus chip. Dit halfgebruikt, weggegooid, gratis
Hilversums zaterdags retourtje is in ieder geval het allergoedkoopst.

‘Chipkaart maakt bus niet duurder’, liet verkeersminister Eurlings aantekenen in de Gelderlander en andere media. Ik geloof daar weinig van. Al in de eerste aflevering van deze reeks, voordat ik zelf ook nog maar één chipritje gemaakt had, becijferde ik dat de chip gemiddeld zo’n 15% duurder moest uitvallen dan de strip.

Mijn redenering, waartussen nog steeds geen speld te krijgen valt, luidde ongeveer als volgt. Stadsritjes binnen één zone vallen alleen goedkoper uit als je een kippeneindje rijdt (ca. 1600 meter, afhankelijk van het kilometertarief), dat je net zo goed had kunnen lopen. Elke hectometer die je verder rijdt: kassa voor Eurlings en zijn trawanten.

Ook lange ritten zijn in doorsnee duurder per chipkaart. De zone’s zijn gemiddeld 4,5 km lang, en 4,5 km per chipkaart kost meer (ca. 60 cent) dan de prijs van één strip (48 cent bij gebruik van een 45-strippenkaart).

Een reiziger zou alleen voordeel van de chipkaart hebben als hij toevallig ongunstig woont t.o.v. de zonegrenzen, of in een gebied reist dat ooit is geherzoneerd (lees: waar de zone’s verkleind zijn). Dan is het strippentarief relatief duur.

Dat is de theorie, maar hoe pakt dat nou uit in praktijk? Ik heb maar eens gedaan wat ik altijd heb willen vermijden, omdat ik een hekel heb aan centenkwesties. Ik heb gewoon 30 recente chipritten van mezelf bekeken, en per rit (inclusief eventueel vereiste overstap) het verreisde bedrag gedeeld door wat ik kwijt geweest zou zijn als ik per strippenkaart gereisd had.

Daar rolt dan een percentage uit. Bijvoorbeeld de rit van Den Haag CS naar het Bizetpad in Leiden, met een sterk meanderende lijn 39. Die rit kostte exact 3 euro. Met de strippenkaart was ik vijf strippen kwijt geweest, ofwel 2,40. 3,00/2,40=1,25. Deze rit is dus met chip 25% duurder dan met strip.

Die 30 ritten waren allemaal ritten om op mijn werk te komen, bij winkels waar ik iets kopen wilde, bij te bezoeken familieleden of vrienden, of bij zaken waarover ik mijn lezers wilde informeren op deze site. Het gaat deels om testritten waarover ik al geschreven heb. Doublures, ritten die ik vaker dan één keer gemaakt heb, heb ik natuurlijk maar een keer meegeteld.

19 ritten, bijna 2/3, pakten met de chip duurder uit dan met de strip; veel duurder, soms. De absolute topper was een rit met lijn 9 in Den Haag van De Dreef naar het Kurhaus, voor dat piratenpartijtje in Sea Life. Dat ritje kostte 2,38 tegen 1,44 met de strippenkaart: +65%. Die rit voert door 3 zones, maar omdat de eerste en de laatste aan elkaar grenzen, betaal je er maar voor twee. Dit is de omstreden Van Damregel, die geldt in stedelijke agglomeraties en die in het begintijdperk van de strippenkaart veel verwarring gaf.

Nummer twee is een rit van mijn eigen buurt naar de Pelikaanstraat in Leiden, met de enorme omwegen die de Leidse stadsbus soms maakt: 1,57 / 0,96, ofwel +64%. Nummer drie is de rit van mijn halte naar Leiden Centraal, die ik zo’n 200 keer per jaar maak: +41%; een doodgewone rit van een buitenwijk naar het station en een ‘mooi’ voorbeeld van extreme prijsstijgingen in het stadsvervoer na introductie van de chipkaart.

Maar 9 van de 30 ritten (bijna 1/3) waren goedkoper met de chip, en dan nog niet eens zoveel goedkoper: maximaal 14%. De drie goedkoopste, 12 à 14%, scoorde ik op dat tripje naar het tramverleden van Voorne-Putten. De allergoedkoopste (14%, dus) was een rit van Oudenhoorn naar Rotterdam Blaak, met overstap van bus op de metro (Caland-lijn).

De zone’s op dat voormalige eiland zijn opvallend klein. Bovendien heeft ook de Calandlijn ooit een herzonering ondergaan. Toen deze lijn in 2002 werd doorgetrokken van Marconiplein naar Spijkenisse, werd een extra zone ingevoegd tussen Schiedam en Hoogvliet, die de voorloper, bus 80, niet had. Daardoor kostte een rit Rotterdam – Spijkenisse ineens 6 strippen i.p.v. 5, via Pernis; zowel als via Rhoon. Daardoor pakt de chipkaart nu soms gunstig uit, al scheelt het nooit meer dan een of twee dubbeltjes.

Het is maar een gering voordeel. De meerderheid van de chipritten was flink duurder. Gemiddeld kostte een rit per chipkaart me zo’n 15% meer dan een met de strippenkaart.

Dit is kortom een van de zeldzame gevallen in het leven, waarin de praktijk uitpakt zoals de theorie voorspeld had. Eurlings besodemietert de reiziger; de chipkaart betekent wel degelijk een flinke verborgen tariefsverhoging.

Het zou op de weg van consumentenorganisaties liggen om e.e.a. aan te tonen door middel van een gedegen onderzoek, gebaseerd op een veel uitgebreidere steekproef dan ik genomen heb. Of, eenvoudiger: om eens te vragen, eventueel met de Wet Openbaarheid Bestuur in de hand, waarop Eurlings zijn mening baseert. Maar ook dat is een bewezen feit: je hebt echt aan die consumentenclubs even weinig als aan een minister.

AANVULLING

Kort na het verschijnen van dit stukje werd ik op mijn wenken bediend.
De afdeling Utrecht van de SP kwam met een interessant onderzoek naar de kosten
van de chipkaart. Men maakte virtuele reizen tussen telkens twee woningen van
gemeenteraadsleden van die stad, die verspreid wonen over alle wijken. In totaal
bijna 1000 ritten, allemaal nagevlooid via de OV-reisplanner.

De resultaten die daaruit naar voren kwamen, waren nog ongunstiger dan die van
mijn dertigtal. De raadsleden waren gemiddeld 19% meer kwijt met de chip
dan met de strip. 40% van de reizen was meer dan 30% duurder met de chipkaart;
slechts 20% was (iets) goedkoper.

De socialisten wijten dit, m.i. terecht, aan de rare kronkels in vrijwel alle Utrechtse
stadslijnen. Zij pleiten voor platslaan van al die bobbels, verlaging van het
instap- en / of kilometertarief of het berekenen van de hemelsbrede afstand.
Je zou ook kunnen pleiten voor afschaffing van die ongelukskaart, maar dat
is zelfs voor de socialisten te radicaal, denk ik.

Natuurlijk is het SP-onderzoek niet veel representatiever dan het mijne.
De meeste stadsritten die reizigers maken in Utrecht, eindigen bij het Centraal
Station of in De Uithof. Eigenlijk zou je de reiskosten in aanmerking moeten
nemen van die 45 adressen van raadsleden naar die twee bestemmingen.
Misschien doe ik dat nog wel eens op een nog regenachtiger zondagmiddag dan deze.

W.V.T.T.K. (CLEAN DESK)

En zo zit de meteorologische herfst er al weer bijna op. Na 1 december is er vast aanleiding om te beginnen met een schone lei en een nieuwe pagina. Per die datum, zo luiden geruchten die mij ter ore gekomen zijn, gaat NS de chipkaart echt goed uitrollen, en zullen de NS-chipkaarten die ons opgedrongen zijn, ook werkelijk bruikbaar zijn voor reizen op saldo. Daar zal ik vast wel weer iets spannends over kunnen schrijven.

Nu eerst even mijn bureaublad zuiveren van allerlei losse chipkaartdingen die daarop rondzwerven. ‘Wat verder ter tafel komt’ is in vergaderland de betekenis van de intrigerende afko waarmee dit hoofdje begon.

Met een half oor heb ik de laatste weken de discussie over het rekeningrijden gevolgd. Zelf bezit ik benzinedrinker noch rijbewijs, en het wel en wee van de automobilist is normaliter geen onderwerp van bespreking op mijn site. Maar als leek in deze materie vallen me enkele overeenkomsten op tussen de chipkaart en rekeningrijden:

De overheid:
- wil al onze stappen kunnen nagaan;
- ons voor elke hectometer laten dokken;
- onze portemonnee plunderen;
- en beweert ijskoud dat deze gelegaliseerde diefstal kostenneutraal verloopt.

Een belangrijk verschil is er ook. Voor de automobilist springt iedereen in de bres. Oppositiepartijen, belangenvereniging en in alle haast opgerichte protestwebsites verzamelen honderdduizenden handtekeningen en adhesiebetuigingen. De Telegraaf begint een anti-Eurlingscampagne.

Maar wie klimt er voor de OV-reiziger op de barricade? ROVER, wier daden (?) in dit dossier altijd gelegen hebben op het randje van collaboratie? Andere consumentenorganisaties, die zich nooit principieel hebben uitgesproken tegen het bewerkelijke en dure stukje plastic? Nee meneertje, niemand.

Wel heeft het door ROVER in het leven geroepen klachtenbureau OV-loket nog wat geprutteld over de moeizame introductie van de kaart. 800 telefoontjes waren erover binnengekomen.

Dat is een respectabel aantal, zeker als je weet dat elke klacht staat voor minstens 100 mensen die ook ontevreden zijn, maar om wat voor reden dan ook, er niet over in de pen of telefoondraad klimmen.

Een klacht is een kans, houden dienstverlenende en / of commerciële bedrijven zichzelf vaak voor. Aan klanten die niet klagen, maar stilzwijgend weglopen, heb je veel minder. Maar de OV-sector reageert bij monde van chipkaartconsortium TLS natuurlijk heel stereotyp. 800 klachten, op 7 à 8 miljoen transacties per week, dan zijn er dus miljoenen reizigers die NIET geklaagd hebben. Wat een ongelooflijk flauw en afgezaagd argument!

Maar laten we dat getal eens nader bekijken, nu dit bedrijfsgeheim eruit geflapt is: 7 à 8 miljoen transacties. Alleen in de twee metronetjes die ons landje uit de klei getrokken heeft, is de chipkaart verplicht. De Rotterdamse metro vervoerde in 2008 1,8 miljoen reizigers per week; die in de hoofdstad 1,5 miljoen. In Parijs lachen ze om zulke aantallen. Maar goed, het zijn er nog altijd 3,3 miljoen per week in totaal.

Het WAREN er 3,3 miljoen, moet ik zeggen. Want er zijn er wat weggepest door afschaffing van de strippenkaart in de metro. Die 3,3 miljoen zouden namelijk 6,6 miljoen transacties moeten opleveren: immers elke rit brengt er twee met zich mee, inchekcen en uitcheken. En dat aantal is niet veel minder dan de 7 a 8 miljoen die TLS noemt.

Er reizen, naast metropassagiers, verder ook nog wel wat andere mensen met de chipkaart. Van de tram- en buspassagiers in Rotterdam en Amsterdam maakt ca. 30% er gebruik van (je leest soms een kwart en soms één derde; laat ik maar even uitgaan van 30%, wat aardig overeenkomt met mijn eigen waarneming). Vermoedelijk zijn dat vooral overstappers op de metro; onder ‘losse’ tram- en busreizigers wil de chipkaart maar niet populair worden.

In de provincie pruimen ze hem helemaal niet. Laat ik de provinciale chipreizigers even verwaarlozen.

In Amsterdam worden per week 3,5 miljoen tram- plus busritten gemaakt; in Rotterdam 1,5 miljoen. Samen 5 miljoen. 30% daarvan gaat dus met de chipkaart: 1,5 miljoen. Dat zijn 3 miljoen transacties. Laten we het aantal wekelijkse transacties dat TLS noemt, even middelen: 7,5 miljoen. Minus 3 miljoen voor tram- en busreizigers laat nog maar 4,5 miljoen transacties over voor metropassagiers. Was: 6,6 miljoen in 2008, voordat de chipkaart verplicht werd in de metro.

Kortom: een daling van 3,3 naar 2,25 miljoen metroklanten, ofwel: als al deze getallen kloppen, heeft de chipkaart 32%, of circa één op de drie van de reizigers weggejaagd uit de metro. Of zie ik iets over het hoofd? Geen journalist die even aan TLS vraagt, hoe dat zit. Wat denk jij ervan, Viviënne?

Al die getallen… Het duizelt me. Een miljoen, is
dat nou eigenlijk meer dan honderdduizend?

Dat scheelt een nul, eigenlijk niets, dus. Nog meer cijfers. Per dag schrijven 499 lezers van de Thuispagina van Frans Mensonides mij GEEN mail. Ik vat dat feit op als evenzoveel adhesiebetuigingen met het door mij gevoerde beleid.

De mensen die me wél schrijven, doen dat in meer dan de helft van de gevallen over de chipkaart, en niet over bijvoorbeeld builenpest of realistische schilderkunst. Zo schreef een lezer mij, dat mijn aversie tegen de chipkaart wel wat overtrokken was. Hij had hem één keer geprobeerd, en alles was goed gegaan. En daar hij er slechts mee reisde tot de volgende straathoek, was hij nog goedkoper uit, ook. Een gelukwens waard, en die heb ik hem dan ook doen toekomen.

Een lezeres wierp weer een ander licht op de chipkaart. Het is tegenwoordig al een verzamelobject. Trots liet zij mij haar beginnende verzameling zien. Hieronder staat hij.

Maar ik heb ook al berichten gehoord van iemand die er al bijna 300 had. Het wil wel optellen. Natuurlijk heeft elke vervoersmaatschappij zijn eigen persoonlijke en onpersoonlijke kaart ontworpen. Daarbovenop komt per bedrijf een hele range wegwerpkaartjes. Dan zijn er nog specials: bijvoorbeeld het Feyenoord- of Spartachipkaartje voor het slinkende leger liefhebbers van het Rotterdamse gestumper op de grasmat. Erg tuk zijn ze op testkaartjes, voor de selecte groep testreizigers. Verder zijn er nog de sleutelkaartjes voor bijvoorbeeld studenten, die nog steeds geen chipkaart gekregen hebben. En compensatiekaarten; een collectors item, lijkt me. Die worden nog wel eens meer geld waard dan wat je gekregen zou hebben als je ze had ingeleverd.

Wie chipkaarten wil verzamelen, moet dat vooral doen, waarom niet, een mens z’n lust is een mens z’n leven. Maar ikzelf doe niet mee met deze nieuwe hobby. Ik heb twee chipkaarten: één van de RET en één van NS, en dat vind ik er eigenlijk al een teveel. ‘Eén kaart voor het OV in Nederland’ was de leus – al begrijp ik wel dat dat de dood in de pot is voor verzamelaars.

Nou, dit was het wel voor deze maand! Heb jij hieraan nog iets toe te voegen, Viviënne?

Dank je, Viviënne; heel leuk, werkelijk heel grappig! Ik zie je terug in december!

Prijs chip t.o.v. strip	Aantal Ritten
> 10% goedkoper	4
1–10% goedkoper	5
Precies even duur	2
1-10 % duurder	4
11-20% duurder	4
21-30% duurder	6
31-40% duurder	2
41-50% duurder	1
51-60% duurder	0
> 60% duurder	2