R-net 455 door een scherpe bocht in Delft

Op een zonnige wintervrijdag deed ik EBS-R-netlijn 455 opnieuw. Die is in 2019 ingevoerd, en reed toen op het traject Zoetermeer – Pijnacker – Delft. Al een poosje geleden is hij doorgetrokken via Naaldwijk naar ’s-Gravenzande. 

Deze rode R-netten doen ook het terrein aan van de Technische Universiteit Delft, bij welke school voor techneuten-in-de-dop men al dik een kwart eeuw worstelt met de aanleg / doortrekking van HTM-tramlijn 19. In dit stuk staat daarom een intermezzo over dat koppijndossier. Maar dat intermezzo staat helemaal aan het begin, en zoiets heet op mijn site dan een begintermezzo.

Dit is al deel 12 over de uitrol van R-net (Randstad-net) in de periode 2011-2028, die ineens al bijna om is. In mijn meest recente R-net-artikelen ging het vooral over de R-netbus in de provincie Zuid-Holland. In deel 11 nam ik de nieuwe R-netbuslijnen 430 / 431 / 432, Leiden – Katwijk; eerst in 2021 per fiets en later in 2022 alsnog per bus. Maar een paar andere wijzigingen in het Zuid-Hollandse R-net zijn me in de corona-tijd ontgaan.

De verlenging van lijn 455, bijvoorbeeld, die tot stand kwam in januari 2022. 

Ik deed die lijn, toen Zoetermeer – Delft, in september 2019 toen EBS de concessie Haaglanden pas had overgenomen. Die nieuwe R-netlijn vond ik niet veel soeps: gewoon de voortzetting  van een al langer bestaande lijn, waarbij bovendien de frequentie in de spits werd teruggebracht van 8 naar 6 ritten per uur. De huidige versie van die lijn rijdt nooit vaker dan 4 keer per uur. In de spits is er kwartierdienst op het traject Zoetermeer – Naaldwijk, en in de daluren van maandag t/m vrijdag alleen tussen Zoetermeer en Delft. Verder: halfuurdienst.

Een overzicht van alle verschenen Zuid-Hollandse R-net-afleveringen staat aan de voet van deze pagina. 

Tram 19, koppijndossier

Als ik met de trein aankom in Delft, staat de bus naar Zoetermeer op punt van vertrek. Eerst dus maar het (beg)intermezzo: Delft TU.

Vrijwel iedereen stapt in door de achterdeur, wat normaliter niet mag. Dat is hét kenmerk van alle drukke en efficiënte lijnen met massaal snelvervoer, maar deze lijn kan zich daaronder echt niet scharen. 

Ik stap uit als de eerste gebouwen van de TU Delft in zicht komen, en dat is al na 3 minuten en 2 haltes. 

Wat is er nu precies aan de hand met tramlijn 19? Ik heb er laatst vaag iets over gehoord, maar dat was zo verontrustend dat ik het meteen ook weer verdrongen heb. Laat ik vandaag zelf maar eens gaan kijken.

Het verhaal sleept zich zoals gezegd al een jaar of 25 voort, en zolang schrijf ik er ook al over, bijvoorbeeld in dit stuk uit 1999.

Stadsgewest Haaglanden (tegenwoordig: Metropoolregio Rotterdam Den Haag MRDH) wilde een nieuwe tramverbinding van Leidschendam via de VINEX-wijken Leidschenveen en Ypenburg en via station Delft naar de TU-wijk. 

Rond de eeuwwisseling was er gesteggel met studentenorganisaties over de te volgen tramroute op het terrein van de universiteit. De voorkeursroute van het bestuur van de TU liep via de Schoemakerstraat, langs de oostkant van het terrein. De studenten wilden liever uitstappen voor de deur van de collegezalen, de Aula en de bibliotheek. Zij opteerden voor een route over de centrale as van de campus (toen: de Mekelweg, nu het Mekelpark).

De studenten wonnen het pleit, maar konden niet vermoeden dat hun zonen en dochters hier al rond zouden lopen voordat die tram werkelijk zou gaan rijden. 

Tramlijn 19 werd in de jaren 00 eerst wegbezuinigd en later weer uit de mottenballen gehaald. In 2010 werd de lijn in gebruik genomen op het traject Leidschendam – Delft NS. Die tak is altijd een zorgenkindje gebleven. Wel is het vervoer wat aangetrokken sinds de opening in 2021 van het megawinkelcentrum Westfield Mall of the Netherlands aan het begin van de route. 

Het zorgenkindje op de Phoenixstraat in Delft, december 2023

De dikke, blauwe lijn geeft de beoogde route aan van lijn 19 op het terrein van TU Delft. 
Lijnennetkaart overgenomen van de site van EBS Haaglanden, en door mij bewerkt.

De doortrekking naar de TU-wijk moest worden uitgesteld omdat de Sint Sebastiaansbrug naar de campus op instorten stond. Het kostte de innovatieve technologiestad Delft een jaar of 10 om een nieuwe brug te bouwen.

Intussen lag er al sinds 2014 tramspoor op het terrein van de TU, ongebruikt dus. Ik liep er dat jaar langs toen ik de route verkende voor een mogelijke nieuwe tramlijn Delft – Rotterdam, langs Rotterdam The Hague Airport, een onzinnig plan waarover sedertdien niet veel meer vernomen is.

Maar waarom rijdt tram 19 nog steeds niet over de campus? Nu is er weer iets aan de hand met de trillingen van de tram en de zwerfstromen die door de bovenleiding worden afgegeven. Die zouden de hypergevoelige meetinstrumenten in de laboratoria van de TU kunnen verstoren. 

Hadden ze dat in 1999 niet kunnen bedenken? Dat zou een goede smoes geweest zijn om te kiezen voor de route via de Schoemakerstraat, buitenom. Maar de trams die toen gangbaar waren, veroorzaakten geen hinderlijke trillingen en zwerfstromen. De moderne Citadis- en Siemens-trams doen dat wel. 

Nou, die trambaan van station Delft totaan het begin van het TU-terrein ligt er nog net zo mooi bij (foto rechtsboven) als in 2014. Hij kan zó in gebruik worden genomen.

Maar als ik achter me kijk: ‘Wááát???’ Ter hoogte van die monstrueuze betonnen puist die de Aula van de TU is, is de hele trambaan verdwenen! Sterker nog: dat is het geval tot het punt waar de eindhalte had moeten komen. Je ziet alleen nog waar de baan gelegen heeft.

Dat bord ‘Volgend jaar rijdt hier tramlijn 19’ is wel een gotspe. Ik weet niet hoe lang het er al staat, maar het had er al in 2006 kunnen staan. Toen hoorden we die belofte voor het eerst.

Later duik ik via Google in het dossier. De nieuwssite TU Delft Campus bericht erover. De rails en de bovenleiding worden helemaal opnieuw aangelegd. Dat geschiedt volgens een gepatenteerde vinding van een hier werkzame hoogleraar, met behulp van nog een andere prof. dr. ir en iemand die alleen maar dr. ir is. Die methode is al toegepast op Utrecht Science Park, in de Duitse stad Ulm en in Lund (Zweden). Maar in Delft zelf had men hier blijkbaar in eerste instantie niet aan gedacht.

De tram zal, in tegenstelling met wat eerst de bedoeling was, niet eindigen op het terrein van Technopolis Innovation Park, ten zuiden van de Kruithuisweg. Hij zal sterven ter hoogte van de Van den Broekweg, even ten noorden ervan. 

Op het Technopolis-terrein staan misschien zulke overgevoelige instrumenten dat je er niet eens op de grond mag stampen binnen een straal van een kilometer. Op de rest van het terrein mag de tram straks maximaal 30 km/uur rijden. Bij hogere snelheden werken de vindingen van de prof. dr. ir’s kennelijk niet. 

Ik ben geen prof. dr. ir, doch slechts een eenvoudige (boerenlul, schreef ik bijna) MA. Hoe zou ik een oordeel kunnen vellen over technologische zaken die me ver boven de pet gaan? Maar als OV-reiziger, -schrijver en -voorvechter kan ik dit hele verhaal over tram 19 niet anders zien dan als de liederlijke afgang van een toch gerenommeerde technische universiteit. 

De TU Delft wint prijzen voor zuinig duizenden kilometers rijden met een waterstofauto. En ze hebben er ooit een streekbus uitgevonden die 250 km/uur kan. Die staat nu ergens in een schuur weg te rotten zonder ooit passagiers te hebben vervoerd. Maar goed, ze hebben hem wel uitgevonden, of zijn dat in ieder geval van plan geweest. In innovatie zijn ze hier onverslaanbaar, maar snappen ze ook waar de OV-reiziger behoefte aan heeft?

Ja, achteraf kijk je een koe in de kont; die volkswijsheid, daar valt geen speld tussen te krijgen. Maar ‘achteraf’ hadden ze toch beter een paar extra gelede bussen in gebruik kunnen nemen op de stadslijn 69 naar de TU, om de massa studenten te vervoeren *). Dat was verstandiger geweest dan tientallen miljoenen weg te smijten aan een hoogst innovatieve, doch heel erg dure boemeltram. 

*) Uitgerekend op de dag dat ik dit stuk tik, melden de nieuwsmedia dat de TU Delft 10.000 van haar studenten gaat onderbrengen in Rotterdam-Zuid. Moeten nou ook alle tramlijnen in Rotterdam-Zuid opnieuw aangelegd worden??

Die bussen zie ik met een bloedvaart voorbij stuiven op de omleidingsroute via de Schoemakerstraat. Die veroorzaken dan zeker geen hinderlijke trillingen. En de Hybrids van R-net (aardgas plus accu) geen zwerfstromen.

Volgens het artikel op Campus gaat de tram rijden in het voorjaar van 2024 (dat over 4 weken al aanbreekt). Maar de aanleg van de nieuwe trambaan heeft maanden stilgelegen omdat een bepaalde kabel niet leverbaar was. Als ik de puinhoop zie die de toekomstige trambaan is, denk ik dat het nog wel een poosje ‘volgend jaar’ zal blijven. Mocht het er toch nog van komen, dan zal ik erover schrijven.

Overigens zal de tram op het terrein van TU Delft alleen maar rijden op maandag t/m vrijdag van 7:00 – 19:00.

’s-Gravenzande; Toch fietsen?

Nu snel verder met bus 455, voordat het begintermezzo langer wordt dan het eigenlijke artikel. Tegelijk met een groep weekendgangers stap ik op de Schoemakerstraat in de bus naar ’s-Gravenzande. Ik ga nu helemaal tot het einde, met een aantal medepassagiers dat gestadig daalt.

Het Westland in. Die regio bestaat voornamelijk uit de gelijknamige gemeente, die de laatste weken het middelpunt vormt van hevig gekrakeel in de landelijke politiek. Maar dat gaat over een geheel ander onderwerp dan OV, dus ik had het ongenoemd kunnen laten. 

Een eindje voorbij het station, waar de studenten uitgestapt zijn, nemen we een korte busbaan. Die loopt langs het dorp Den Hoorn, dat ooit bij de gemeente Delft getrokken is, en langs het Reinier de Graaf Gasthuis.

Daarna de N223 op, het Westland in en langs ’t Woudt, het kleinste dorp van Nederland. Daar was ik in het gelinkte stuk uit 2008. Toen reed hier bus 32. In de loop van de jaren hebben er veel verschillende lijnen gereden op het traject Delft – De Lier - Naaldwijk – ’s-Gravenzande, soms met, en soms zonder overstap.

In dat stuk uit 2008 schreef ik over een onbekookt tramplan voor het Westland. Dat is natuurlijk niet doorgegaan. 

Maar nu dus R-net. Tot de filosofie van R-net behoort – of behoorde ooit – een eenheid in stijl; een eenheid in bijvoorbeeld design van de haltes. Maar de standaard-R-net abri, met het van kilometers afstand al zichtbare R-netlogo en het duidelijke display met wijzerklok, dat zie ik op deze route vrijwel nergens. 

Grote verscheidenheid in informatievoorziening. Soms zo’n Haaglanden-display dat vrijwel altijd defect is en in de rest van de gevallen onleesbaar. Andere haltes doen het met een ouderwets, on-dynamische verstrekstaat, en soms zelfs dat niet. Ook zie ik een paar keer aan een haltepaal het absolute dieptepunt: een keurige houder voor een informatiedisplay, waar echter geen informatiedisplay in zit. 

We rijden het dorp De Lier binnen waar we een route nemen door een kronkelig woonervia. De Lier is voor zijn OV geheel afhankelijk van lijn 455; andere bussen rijden er niet.
Op de terugweg zal ik hier even uitstappen. Het dorp staat op mijn befaamde bucket-list van dorpen van meer dan 10.000 inwoners waar ik nooit eerder geweest ben. Die lijst moet korter!

Nu eerst door naar ’s-Gravenzande, met hopelijk goede lunchgelegenheden. Voorbij Westerlee rijden we (wij 9 overgebleven passagiers) achter bus 456 aan, Schiedam – Den Haag Haga Ziekenhuis, de andere R-netter door het Westland. De bussen geven aansluiting op elkaar bij het busstation op de Verdistraat in Naaldwijk. Alle bussen arriveren en vetrekken daar op de hele kwartieren. 

Wat zie je zoal onderweg? Ja, duizenden kassen, kassen, kassen en nog eens kassen, en een heel groot tuincentrum; het was te verwachten. Maar als je goed kijkt, is er misschien ook nog wel ergens een oude, ongebruikte veilinghal of grote loods of zo, waar je een paarhonderd vreemdelingen… maar daar zou ik het niet over hebben, geloof ik.

’s-Gravenzande doemt op. Het eindpunt van lijn 455 ligt bij de v/m kerk, en het tegenwoordige zalencentrum De Brug. Ook de halte heet zo. 

Halte De Brug

’s-Gravenzande is de grootste kern van de gemeente Westland, 22.500 inwoners, een heuse stad, met  oude stadsrechten, die nooit kunnen verlopen en niet kunnen worden ingetrokken. Het ligt een beetje in een verdomhoekje, heel ver weg van andere steden, als je tenminste van het OV afhankelijk bent. Dik 3 kwartier naar Delft, met bus 455; even lang naar het hart van Den Haag, met overstap van bus op tram, en een vol uur naar de Markthal van Rotterdam, bus plus metro. 

’s-Gravenzande is verder een badplaats, samen met Castricum de meest onbekende aan de Noordzeekust. Weinig mensen van buiten de streek weten dat ’s-Gravenzande aan zee ligt; het zal er dus wel heerlijk rustig zijn aan het strand, ook in de zomer.

Bij De Brug kun je overstappen op bus 31, Hoek van Holland - Den Haag Haga Ziekenhuis. Die kan zich, met 10-minutendienst in de spits op het traject ’s-Gravenzande – Den Haag, met meer recht hoogwaardig noemen dan 455, met zijn halfuurdienst. Toch heeft 31 niet de R-netstatus.

Vrijdag is het marktdag in ’s-Gravenzande en er heerst een levendige drukte in het dorpshart, sorry: stadshart. Ik hervind het Vaartplein, waar in de jaren 80 het beginpunt was van diverse buslijnen, die zich via kronkelstraatjes op weg begaven. Het is nu parkeerterrein (2e foto van rechts op de bovenste rij). Op het plein staat een opvallend beeld van een pagaaiende Westlander. Het heet ook ‘Westlander’ en is in 1995 gehouwen door Niek Kortekaas.

‘Toch fietsen? 60 euro boete’, dreigt een bord bij de markt. ‘Toch brommen?’ 100 euro boete’, staat daaronder. Maar voor handhaving hoef je in de gemeente Westland niet al te bang te zijn. Laatst nog heeft een minister de gemeente beknord omdat zelfs wethouders zich er niet aan de wet houden. Maar daar zou ik het nog steeds niet meer over hebben. 

Bij eetcafé De Witte bestel ik wat tegenwoordig mijn standaard-lunch is op reisdagen: de tosti Hawaii. Deze die hier geserveerd wordt, is er een van de betere soort, en is wel een heel kloek exemplaar. Een stevige lunch past echt in een streek waar de mensen opstaan rond het tijdstip dat ik naar bed ga en vervolgens zich de hele dag de blubber werken in die kassen. 

Ik kan mijn diner nu vanavond met gemak uitstellen tot halfelf, maar moet nu toch eens terug naar bushalte De Brug; ik wil De Lier nog fotograferen bij daglicht.

Toch fietsen? Lijn 455 mag dan niet de snelste busverbinding van Nederland zijn, maar je fietst er toch niet tegenop, tenzij met zo’n fatbike die 45 km/uur haalt. De rit van 36 km van Zoetermeer naar ’s-Gravenzande duurt (begin middag) 82 minuten, wat neerkomt op een gemiddelde snelheid van 26 km/uur. 

Hoe snel moet een bus zijn om het R-net-keurmerk te verdienen? De kwaliteitseisen van R-net zijn boterzacht, voor zover ze al bekend zijn. Maximaal 1,5 maal de rijtijd per auto, heb ik wel eens horen roepen.  Voor een autorit Zoetermeer – ’s-Gravenzande staat 35 minuten. De bus doet er 2,3 keer zo lang over…

Betrouwbaarheid heet ook een kenmerk van R-net te zijn. EBS, dat in de Zaanstreek grossiert in uitgevallen ritten, overtreft zichzelf vandaag in het Westland. Ik heb op deze vrijdagmiddag nog geen een uitgevallen bus gezien. Nee, uitgevallen bussen zie je per definitie niet, OK. Behalve op de displays. Maar die zie je hier bijna ook niet…

Lierke, plezierke

Lierke, plezierke, schiet me ineens te binnen. Maar dat slaat op Lier in Vlaanderen. Ik stap uit bij de eerst halte in De Lier, bij een reusachtige kerk, die heel grootstedelijk ‘Domkerk’ heet. Hij doet het al meer dan 450 jaar zonder spits; die is een keer afgebrand. In de minibieb voor de kerk bevinden zich alleen heel stichtelijke boeken. 

Die hoge bruggetjes leveren altijd aardige foto’s op. Ik sla een straat in die ’t Perron heet, in de hoop, daar een oud tramstation te kunnen fotograferen. Maar er was inderdaad niet meer dan een halteperron in het tijdperk van de WSM, de Westlandsche Stoomtramweg Mij; geen stationsgebouw. 

Ook in De Lier staat een mooi, streekgebonden beeld, een ‘druivenmeisje’ met (buiten beeld) een goed gevulde groentemand in de hand.
De Lier vink ik af van mijn bucketlist. 

Toch nog een uitvaller

Bij de halte Hoofdstraat staat een man in de abri die beurtelings op een app kijkt, op de vertrekstaat en op het onleesbare display van Haaglanden. Een forenzerige man, vind ik; hij zit er forenzerig uit, zonder dat ik er de vinger op kan leggen. ‘Komt-ie deze keer nou wel of komt hij weer eens een keertje niet’, foetert hij. ’Volgens het lijstje is hij al voorbij, volgens de app moet-ie nog komen, en dat ding bij de halte is weer eens stuk.’ 

-‘Ja, altijd weer een zoekplaatje’, beaam ik. ‘Maar om aan alle onzekerheid en eind te maken: daar is-tie.’

Ik zie hem aankomen; in de werkelijke wereld zie je hem soms eerder dan op de app. Het is een gelede bus, toe maar, voor de slechts 14 mensen die er nu in zitten, de forens en mij inclusief.

Op de N233 belanden we nu in een file. Een kilometer verder is dat busbaantje bij Reinier de Graaf, maar daar hebben we hier niks aan. 

Bij het ziekenhuis komt een man met een kinderwagen en nog een los kind door de achterdeur binnen, waarmee het reizigersaantal op 17 komt. Hij tast in zijn broekzak en jaszak. ‘Ga je nou nog een keer inchecken’, grauwt de chauffeur naar achteren. ‘Ja, mag ik misschien even mijn chipkaart zoeken?’, schreeuwt de man terug. 

Met een fikse vertraging komen we aan op station Delft. De chauffeur blèrt nu dat de bus niet verder gaat, en iedereen eruit moet. Toch nog een uitvaller, nu pas halverwege de rit. Als niemand reageert, maakt zich een morsig type in een hesje los uit een kluitje soortgenoten bij het busstation, stapt de bus binnen en brult: ‘Allemaal eruit, hij gaat niet verder.’

De forenzerige man zegt nu tegen hem dat het best wat vriendelijker had gekund. Ik en anderen vallen hem bij. Ja, die reiziger is een forens, het kan niet anders: weer een hele week met die kutbus naar kantoor geweest, van te voren nooit weten of je op tijd op de zaak komt en ’s avonds ook op tijd weer thuis, en dit schiet hem nou net even in het verkeerde keelgat.

‘Hoe mot ik dan vriendelijk zegge dat jullie eruit motte’, zegt de OV-functionaris. ‘Iedereen blijft dan glashard zitte, vertel mij wat! Ik ben tenminste duidelijk’.

Op de volgende bus moeten we een kwartier wachten. Met een man of 50 aan boord vertrekken we dan uiteindelijk toch nog via de TU en Pijnacker naar Zoetermeer.
Ik kauw nog even na op het gedrag van die BOA van net, of controleur, of wat voor vage functie hij dan ook heeft bij EBS. Dat bedrijf heeft personeelstekort, maar heeft toch ook nog een paar mensen te veel in dienst. Als ik zijn baas was...

Over baas gesproken: in dat stuk over de Zaanstreek schreef ik dat ik de grote bons van EBS nog ken van vroeger, van ROVER. Ja, Frans ként mensen, Frans heeft een netwerk, Frans is ook belangrijk, in de schaduw van mensen die dat echt zijn.

Maar ik heb het ergste nog niet eens verteld. IK zat in de sollicitatiecommissie die hem bij ROVER heeft aangenomen, en hem dus in de OV wereld heeft binnengehaald. Het is allemaal MIJN schuld. Maar aan de andere kant: iedereen maakt fouten. 

Dat overdenk ik gedurende de rit naar Zoetermeer – die nog exact hetzelfde is als hij was in 2019, en waarover ik niets nieuws weet te vertellen. Het is bovendien inmiddels donker geworden. Laat ik het hier dan maar bij laten!

Frans Mensonides
4 februari 2024
Er geweest:  vrijdag 26 januari 2024

Arriva R-net 400 en EBS R-net 455 broederlijk naast elkaar, op het busstation bij Zoetermeer Centrum West en trouwens op een andere avond dan deze.

PS: Meer recente R-net-wijzigingen in Zuid-Holland

RET-lijnen 170 en 173, Metro Rodenrijs - Zoetermeer / Bleiswijk via Berkel en Bergschenhoek, werden in december 2019, vóór corona zelfs nog, gepromoveerd tot R-netlijnen. Dat zijn de zogeheten ZoRo-lijnen die in Rodenrijs aansluiting geven op de metro. 

De route van lijn 170 bleef ongewijzigd. Die van 173 werd ingekort van Zoetermeer Centrum West tot station Lansingerland Zoetermeer. Ook werd de route in Bleiswijk rechtgetrokken, waardoor een deel van het dorp nu wordt overgeslagen.

Ook op de zuidflank van de provincie vond in januari 2021 zo’n promotie plaats - die bij R-net tussen haakjes meestal niet leidt tot een spectaculaire kwaliteitssprong. Het ging om SnelBuzz 316, Dordrecht – Kinderdijk, via de schoolcampus Leerpark en de dorpen Papendrecht en Alblasserdam. Die lijn kreeg de R-netstatus en kreeg er tevens 100 bij opgeteld. Hij werd omgenummerd in 416, maar tegelijkertijd ingekort tot Alblasserdam Vogelwijk; de molens van Kinderdijk kun je er niet meer mee bereiken. 

Hier het overzicht van alle verschenen artikelen over R-netbussen in Zuid-Holland

170 / 173 ZoRo (Zoetermeer-Rodenrijs) Gewoon maar een stadsbus (2013; indertijd nog geen R-net)
400 Leiden – Zoetermeer (2014)
403 Spijkenisse – Brielle – Rockanje (2018) 
404 Spijkenisse – Hellevoetsluis – Rockanje (2018) 
410 Leiden – Leiderdorp (2017) 
416 Kinderdijk – Alblasserdam – Papendrecht – Dordrecht (2019; indertijd SnelBuzz 316)
430 / 432 Noordwijk ESA / ESTEC – Katwijk Hoornes - Leiden Centraal (2021)
431 Katwijk Boulevard Zuid – Leiden Centraal (2021)
436 Rotterdam Zuidplein – Goeree-Overflakkee (2015) 
455 Delft – Zoetermeer (2019); verlengd naar Naaldwijk - 's-Gravenzande (2024, hierboven)
456 Den Haag Leyenburg – Schiedam (2019)
470 Alphen aan den Rijn – Schiphol  (2017) 
489 Rotterdam Kralingse Zoom – Nieuw-Lekkerland (2018)
488 Rotterdam Kralingse Zoom – Dordrecht (2018) 
491 Rotterdam Zuidplein – Sliedrecht (2018) 
497 Gouda – Schoonhoven (2017) 

© Frans Mensonides, Leiden, 2024